Osoby i teren badań

Badania nad wizerunkiem twórczego pedagogicznie nauczyciela zintegro-

wanej edukacji wczesnoszkolnej prowadzono w latach 1998-2005. Zrealizo-wano je w województwie dolnośląskim, lubuskim i mazowieckim. Objęto nimi 1730 nauczycieli pracujących w edukacji początkowej.

Tabela 2. Sytuacja badanych nauczycieli

Aspekt badań Procent badanych

Wykształcenie wyższe 70%

średnie 30%

Środowisko miejskie 60%

wiejskie 40%

Płeć kobiety 90%

mężczyźni 10%

Staż pracy

0-18 lat 80%

18-25 lat 10%

emeryci 10%

70% osób reprezentowało średnie wykształcenie pedagogiczne i do-kształcało się, studiując zaocznie pedagogikę, czyli zintegrowaną edukację wczesnoszkolną i przedszkolną oraz edukację początkową. 30% responden-tów było słuchaczami studiów podyplomowych: zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej, edukacji elementarnej, terapii pedagogicznej, pedagogiki terapeutycznej, zdolności i twórczości oraz tworzenia autorskich programów edukacyjnych. 60% badanych reprezentowało środowisko miejskie i 40% re-spondentów było ze środowiska wiejskiego. Należy przy tym zauważyć, że 80% badanych to kobiety w wieku 25-40 lat, czyli z 0-18-letnim stażem pracy i 10% to mężczyźni z 0-18-letnim stażem pracy a drugie 10% to kobiety eme-rytowane, czyli po 55 roku życia. Badani pochodzą z rodzin wielodzietnych, oprócz 17,8% respondentów. Wszyscy badani założyli rodziny, a 10 (tj. 5,7%) młodych nauczycielek jest po rozwodzie. 29% nauczycieli ma 2-3 dzieci, 50,6% ma tylko jedno, a 18% nie podało. W 75% badani mają samodzielne mieszkania, a 25% zamieszkuje z kimś to samo mieszkanie.

Badaniami objęto także w latach 1998-2004 w województwie dolnoślą- skim 280 uczniów klas początkowych, tj. po 140 uczniów z klas I i III ze środo-wiska miejskiego. Celem ich było – przypomnijmy – przedstawienie obrazu

nauczyciela widzianego oczyma dzieci klas młodszych, a które przeprowa-dzono – przypomnijmy – za pomocą techniki swobodnych tekstów (według koncepcji C. Freineta). Badani uczęszczali do szkół w średnich miastach, któ-re są umieszczone niekorzystnie przy ruchliwych ulicach. Uczniowie mają dostęp do dorobku kultury, sportu i gospodarczego miasta. Miejscowości (Polkowice i Lubin) są rozległe i bogate.

Tabela 3. Warunki pracy szkół

Aspekt Miejscowość

Lubin Polkowice

Warunki lokalowe szkół

2 szkoły

– nowe budownictwo 3 szkoły

– stare budownictwo

5 szkół

– nowe budownictwo

Liczba klas I 5 5

Liczba klas III 5 5

Wyposażenie w środki dydaktyczne

Wykształcenie nauczycieli klas I

− dwóch nauczycieli z tytułem magistra;

− trzech nauczycieli z tytułem magistra;

− jeden w trakcie studiów magisterskich;

− jeden w trakcie studiów podyplomowych

Wykształcenie nauczycieli klas III

− jeden nauczyciel z tytułem magistra;

− dwóch nauczycieli z tytułem magistra;

w klasach I i III bardzo dobra bardzo dobra

wali różne uroczystości dla dzieci i z ich pomocą. Wybrane szkoły reprezen-towały zbliżone warunki lokalowe i środowisko kulturalno-wychowawcze,

Lubin Polkowice

liczba

badanych % liczba

badanych %

1 2 3 4 5 6

Klasa I dziewczęta 30 21,4 25 17,9

chłopcy 40 28,6 45 32,1

Klasa III dziewczęta 28 20,0 27 19,3

chłopcy 42 30,0 43 30,7

Wykształcenie rodziców uczniów kl. I

wyższe 10 7,1 12 8,6

średnie 20 14,3 25 17,8

zawodowe 40 28,6 33 23,6

Wykształcenie rodziców uczniów kl. III

wyższe 13 9,3 13 9,3

średnie 29 20,7 22 15,7

zawodowe 28 20,0 35 25,0

Struktura rodzin uczniów kl. I

wyższe 67 47,8 62 44,3

średnie 2 14,3 5 35,7

zawodowe 1 71,4 3 21,4

Struktura rodzin uczniów kl. III

wyższe 67 47,8 67 47,8

średnie – ^{0,0 3 21,4}

w rodzinie 61 43 60 42,8

2-4 dzieci

w rodzinie 4 28,6 9 64,3

5-6 dzieci

w rodzinie 5 35,7 1 71,4

Liczebność rodzin uczniów kl. III

1 dziecko

w rodzinie 57 40,7 55 39,3

2-4 dzieci

w rodzinie 12 85,7 15 10,7

5-6 dzieci

w rodzinie 1 71,4 – 0

1 2 3 4 5 6

Warunki mieszkaniowe uczniów kl. I

mieszkanie

wspólne 25 17,9 15 10,7

mieszkanie

samodzielne 30 21,4 55 39,2

nie podano 15 10,7 55 39,2

Warunki mieszkaniowe uczniów kl. III

mieszkanie

wspólne 30 21,4 20 14,3

mieszkanie

samodzielne 37 26,4 45 32,1

nie podano 3 21,4 5 35,7

Badani pochodzą z rodzin legitymujących się wykształceniem średnim (40%), wyższym (25%) i zawodowym (35%). Zdecydowana większość po-chodzi z rodzin pełnych, gdzie panuje serdeczna atmosfera. Dzieci rozwijają się pod opieką obojga rodziców (70%). Jednakże 10 (tj. 3,57%) dzieci pozosta- je tylko pod opieką matek. Oprócz tego aż 7 (2,5%) uczniów jest adoptowa-nych. W Lubinie jest 5 (2,1%) rodzin, w których liczba członków przekracza 6 osób. Najwięcej rodzin uczniów mających samodzielne mieszkanie jest w Polkowicach (71,7%). Zdecydowana większość rodzin zamieszkuje z kimś to samo mieszkanie w Lubinie (39%), a mniej w Polkowicach (18,5%).

Reasumując, jako zmienne pośredniczące, wydają się istotne warunki osobowe, rodzinne, szkolne i lokalowe badanych. Szczegółowe dane, tabela-ryczne zestawienia i obliczenia znajdują się w archiwum autorki.

Przeprowadzono na podstawie wcześniejszych rozważań teoretycznych metodologiczną charakterystykę procedury badań umożliwiających celową analizę i interpretację wyników badań, co będzie przedmiotem w kolejnym rozdziale.

Podsumowanie

W podsumowaniu rozdziału drugiego dokonamy bardzo zwięzłego zesta-wienia przeanalizowanych w nim zagadnień.

Prowadzono w nurcie holistycznym badania indywidualnie w latach 1998-2005 w grupie 1730 nauczycieli zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej z (województwa dolnośląskiego, lubuskiego i mazowieckiego) oraz w grupie 280 uczniów klas I i III klas początkowych (z województwa dolnośląskiego) – patrz Aneks, tabela IV.

Przyjęto w badaniach orientację systemową nurtu holistycznego, ponie- waż ona pozwala przedstawić wizerunek twórczego pedagogicznie nauczy-ciela klas I-III z różnych perspektyw, w różnych aspektach, uwzględniając uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne istotne dla wykonywanego za-wodu. Jednocześnie oznacza to stosowanie założeń, procedur, zasad i zadań systemowych, które omówiono w podrozdziale 2.1. Dlatego badania miały charakter diagnostyczny, idiograficzny, dynamiczny, diachroniczny i ilustru-jący.

Poszukiwano odpowiedzi na pytania: Jaki jest wizerunek twórczego pedagogicznie nauczyciela klas I-III? Na jego podstawie sformułowano cele i zadania badawcze, które zoperacjonalizowano (patrz Aneks, tabela I). Z ko- lei sprecyzowano zmienne niezależne (warunki endogenne i egzogenne) i za- leżne (twórczą pracę pedagogiczną) oraz wskaźniki ich pomiaru. Ich dokład-ną operacjonalizację przedstawia w Aneksie, tabela II. Badania prowadzono w sześciu etapach (Aneks, tabela IV) od 1998 do 2005 roku. W zakresie ba-dań autorka zastosowała sondaż diagnostyczny, metodę autobiograficzną i indywidualnych przypadków. Dobór do nich technik i narzędzi badawczych przedstawia w Aneksie, tabela III.

Największy procent stanowili nauczyciele klas I-III ze średnim wykształ-ceniem (70%), studiujący zaocznie, w 60% ze środowiska miejskiego, 80%

stanowiły kobiety w wieku 25-40 lat, czyli z 0-18-letnim stażem pracy oraz 50,6% badanych ma tylko jedno dziecko. 75% respondentów ma samodziel-ne mieszkania. W badaniach wzięło też udział po 140 uczniów z klas I i III ze środowiska miejskiego. Są oni (70%) pod opieką obojga rodziców, którzy w 40% mają wykształcenie średnie i w 39% mieszkają samodzielnie.

Przedstawione metodologiczne badania własne, oparte wcześniej na te- oretycznej analizie przedmiotu, pozwoliły przeprowadzić celową i świado-mą analizę, a także interpretację jakościową (fragmentarycznie też ilościową) uzyskanych wyników badań własnych, których to charakterystykę przedsta-wiono w dalszej części pracy (patrz rozdział trzeci).