Osoby uzależnione od substancji psychoaktywnych w praktyce

Z analizy danych z kwestionariusza uzupełnionych wypowiedziami respondentów wynika, że osoby problemowo używające nielegalnych substancji psychoaktywnych, w szczególności heroiny, bardzo rzadko zgłaszały się do lekarza POZ. Zdecydowana większość respondentów miała sporadyczny kontakt z takimi pacjentami lub nie miała tego typu doświadczeń w praktyce lekarza POZ. Respondenci, którzy zetknęli się z pac-jentami uzależnionymi od nielegalnych substancji psychoaktywnych informowali, że były to osoby, które zgłaszały się do lekarza POZ po skierowanie na leczenie w specja-listycznym ośrodku terapii uzależnień lub były już po leczeniu i informowały w wywia-dzie o odbytej terapii. Tylko jeden rozmówca przyjmował w praktyce lekarza POZ kilku pacjentów w trakcie leczenia substytucyjnego, którzy zgłaszali się do niego z po-wodu problemów zdrowotnych oraz w celu uzyskania recepty na leki typu Clonazepam lub inne, nadużywane przez osoby uzależnione. Wielu respondentów zauważało, że pacjenci uzależnieni od substancji psychoaktywnych „…giną, pojawiają się na chwilę i ich nie ma” {K7Warszawa2000}.

Informacje o tym, że pacjent problemowo używa substancji psychoaktywnych, res-pondenci uzyskiwali przede wszystkim od samych pacjentów w trakcie wywiadu. Zda-rzało się to jednak rzadko. W przypadku pacjentów niepełnoletnich niekiedy rodzice informowali o problemach związanych z nadużywaniem substancji psychoaktywnych przez dzieci.

Wypowiedzi respondentów wskazują, że standardowo podczas wywiadu pytają pac-jentów o palenie papierosów. Znacznie rzadziej pytania dotyczą picia alkoholu, przede wszystkim wtedy, gdy wyniki badań sugerują problem. Natomiast najrzadziej pytano pacjentów o używanie nielegalnych substancji psychoaktywnych. Tylko w jednym przypadku respondent przyznał, że wywiad zbierany od pacjenta na temat używania przez niego substancji psychoaktywnych ma formę wystandaryzowanych pytań zada-wanych wszystkim nowym pacjentom i obejmuje wszystkie substancje psychoaktywne.

Pacjenci uzależnieni od opioidów w praktyce respondentów

„Te osoby są poza systemem, one nie przychodzą tu w kolejkę, na poczekalnię, raczej w inny sposób to rozwiązują” {M12Warszawa2300}.

,,…na przestrzeni tych dwudziestu lat może parę dosłownie rozmów, gdzie rodzice przychodzili z dziećmi, z ich problemami. Na zasadzie, że rodzice ich

przyprowa-dzali. Natomiast tak, żeby ktoś z problemem narkotykowym przyszedł, aktywnie chciałby coś z tym zrobić, nie zdarzyło mi się nigdy” {K20Białystok3300}.

„Heroina i opioidy, to nie spotkałam się poza tym jednym przypadkiem” {K2War-szawa2300}.

„Z opioidami jest tak, że ja nie trafiłam w swojej praktyce, jak tutaj pracuję, bo w POZ nie pracuję długo, wcześniej pracowałam w szpitalu na internie, na internie średnia wieku jest taka, że uzależnionych od opioidów jest stosunkowo niewielu, natomiast większość uzależnionych od opiatów, które trafia tutaj do mnie, to są lu-dzie, którzy już mają za sobą, albo są w trakcie terapii, część na programach meta-donowych. Trzy osoby takie miałam” {K3.5Warszawa2300}.

„…oni są praktycznie mało kłopotliwi, bo prawie w ogóle nie przychodzą” {K7Warszawa2000}.

Niektórzy respondenci informowali, że stykali się z osobami uzależnionymi od nie-legalnych substancji psychoaktywnych, w tym szczególnie od opiatów w związku z za-trudnieniem w innym miejscu, np. izba przyjęć w szpitalu, pogotowie lub w trakcie sta-ży zawodowych prowadzonych w jednostkach, w których przebywały osoby uzależ-nione. W wypowiedziach pojawiały się także osobiste odwołania do pozazawodowych doświadczeń z osobami uzależnionymi od substancji psychoaktywnych.

W codziennej praktyce lekarza POZ najczęściej respondenci mieli kontakt z osoba-mi uzależnionyosoba-mi od nikotyny. W dalszej kolejności wyosoba-mieniali nadużywanie lub uza-leżnienie od benzodiazepin, w szczególności wśród starszych pacjentów oraz uzależnie-nie od alkoholu. Zwracano także uwagę na pacjentów nadużywających leków opioido-wych, którzy obecnie częściej niż w przeszłości zgłaszają się do ich praktyki.

Pacjenci nadużywający substancji psychoaktywnych w praktyce respondentów

„No więc zawsze pytam, czy pali papierosy, no bo nikotynizm jest chorobą prze-wlekłą, to każdy dostaje takie pytanie. Natomiast alkohol może rzadziej, jeśli coś mi sugeruje. Albo jeśli jest osoba, której nie można ustabilizować ciśnienia. Mam takie doświadczenia, że potem się okazywało, że to jest uzależnienie od alkoholu” {K33War-szawa2500}.

„Z lekami nasennymi i uspokajającymi szczerze mówiąc, może kilka razy w miesią-cu. Mamy w zasadzie głównie ludzi starszych, którzy ciągną na ustawianych lata te-mu benzodiazepinach i oni są już nie do zmiany, a nowym staramy się już nie da-wać, po prostu. Jeżeli jest tylko taka możliwość, żeby nie uzależnili się. No ale myślę, że kilka razy w miesiącu to są” {K20Białystok3300}.

„Coraz częściej spotykamy pacjentów uzależnionych od leków opioidowych, ale to wynika z dostępności tych preparatów, do całej strategii walki z bólem i niestety jako efekt uboczny mamy uzależnienia” {K20Białystok5800}.

Respondentów pytano także o ich doświadczenie z osobami używającymi nowych substancji psychoaktywnych (tzw. dopalaczy). Tylko jeden z nich przyznał, że zgłosił się taki pacjent do POZ oraz jeden, że zetknął się z takim pacjentem, ale w innym miejscu pracy. Pozostali nie mieli doświadczeń z pacjentami używającymi nowych substancji psychoaktywnych.

Nowe substancje psychoaktywne (tzw. dopalacze) w praktyce respondentów

„Dopalacze bardziej znam z mediów. Osobiście tu nie miałam takich sytuacji” {K20Białystok5800}.

„Dopalacze... No nie spotykam się. Nie spotkałem się jeszcze. Na dyżurze tak, ale w praktyce...

o P. Na dyżurze w szpitalu?

o R. Tak. Na nocnej pomocy lekarskiej czy na izbie przyjęć to tak. Natomiast tutaj w POZ to nie” {MRezBiałystok0000}.

Podsumowując, tylko nieliczni rozmówcy mieli pojedyncze doświadczenia konta-ktu z osobami uzależnionymi od opiatów, często w innych niż POZ miejscach pracy, jak np. izba przyjęć czy pogotowie. Niekiedy respondenci przypuszczali, że zgłaszający się pacjent może nadużywać substancji psychoaktywnych w związku z podejmowanymi próbami uzyskania recepty na leki, które mogą być wykorzystywane w celu odurzania się. Rzadko jednak mogli zweryfikować swoje przypuszczenia. W codziennej praktyce mają głównie do czynienia z osobami uzależnionymi od nikotyny. Rzadziej występo-wały osoby uzależnione od benzodiazepin oraz uzależnione od alkoholu, choć i w tych przypadkach można mówić o dużej częstotliwości, bo co najmniej kilka razy w tygo-dniu. Osoby nadużywające czy uzależnione od leków opioidowych pojawiały się u lekarza POZ rzadziej niż osoby z problemem nadużywania alkoholu czy benzodiazepin, choć częściej niż to bywało w przeszłości. Z osobami, które używają dopalaczy, respondenci nie mieli doświadczenia w praktyce lekarza POZ. Powyższe informacje stanowią tło dla dalszych rozważań na temat percepcji przez respondentów różnych wymiarów problemu uzależnienia od substancji psychoaktywnych, w szczególności opioidów, konsekwencji tego zjawiska oraz możliwości leczenia.