Parafrazowanie poprzez inkorporację operatora agentyzacji (do nazwy obiektu, rezultatu,

Bardzo wiele nazw zawodowych zastało utworzonych od nazw obiektów czynności, z którymi wiążą się poszczególne zawody. Tworzeniu tego typu de-rywatów służy bardzo szeroka gama formantów, do których przede wszystkim należy zaliczyć morfemy: -arz (blacharz), -owiec (żywieniowiec), -nik (rolnik),

-owy (księgowy, dzielnicowy), -owa (bufetowa), -ik (chemik), a także formant

paradygmatyczny (pediatra, logopeda, genetyk, polityk). Od nazw obiektów powstały także, zazwyczaj za pomocą formantu -arz, nazwy amatorów, np.

herbaciarz, kobieciarz, grzybiarz oraz przeciwników czy zwolenników idei, np.

komunista, ateista, idealista (-ista), platonik (-ik), luteranin, anglikanin (-anin), hitlerowiec (-owiec). Istnieje także niemało nazw osobowych, szczególnie za-wodowych, które zostały utworzone od nazw narzędzi czynności, np. za po-mocą formantu -arz zostały od nazw instrumentów czynności utworzone m.in. osobowe nazwy: harfiarz, taksówkarz, przy pomocy formantu -ista, np.

dery-waty pianista, lutnista. R. Grzegorczykowa i J. Puzynina wyróżniają również nazwy osób, które zostały utworzone za pomocą formantu -ista od nazw rezul-tatów, np. eseista, felietonista. Natomiast osobowe nazwy takie jak złotnik,

wi-kliniarz, blacharz, bawełniarz, włókniarz, terakociarz powstały od nazw

mate-riałów czynności. Istnieje także grupa nazw osobowych, np. poczciarz,

win-dziarz, bibliotekarz, straganiarz, które powstały od nazw miejsc, w których wy-konywana jest czynność lub których osoba nazwana w derywacie jest posiada-czem.

A. Komunikacyjna akceptowalność słowotwórczej parafrazy

PRACOWAĆ NA ROLI: BYĆ ROLNIKIEM

Wszyscy wiemy, że niełatwo jest dziś pracować na roli. Wszyscy wiemy, że niełatwo jest dziś być rolnikiem.

SPRZEDAWAĆ W BUFECIE: BYĆ BUFETOWĄ

Ona sprzedaje w bufecie na statku wycieczkowym.

Ona jest bufetową na statku wycieczkowym.

GRAĆ NA KATARYNCE: BYĆ KATARYNIARZEM

Jest dyrektorem Międzynarodowego Festiwalu Kataryniarzy, sam zresztą też gra na katarynce.

Jest dyrektorem Międzynarodowego Festiwalu Kataryniarzy, sam zresztą też jest kataryniarzem.

GRAĆ NA PIANINIE: BYĆ PIANISTĄ

Jestem pianistą z zawodu (możecie mi wierzyć lub nie, ale nie dbam o to)

i wiem, że tam na pewno jest ta Ballada, ale czy w tej scenie, o której pi-szesz, nie wiem.

Gram na pianinie zawodowo (możecie mi wierzyć lub nie, ale nie dbam o

to) i wiem, że tam na pewno jest ta Ballada, ale czy w tej scenie, o której piszesz, nie wiem.

PISAĆ FELIETONY: BYĆ FELIETONISTĄ

Nieczęsto się zdarza, aby ksiądz pisał felietony w popularnym dzienniku, który nie jest – delikatnie mówiąc – uważany za bliski kościelnej hierarchii. Nieczęsto się zdarza, aby ksiądz był felietonistą popularnego dziennika, który nie jest – delikatnie mówiąc – uważany za bliski kościelnej hierarchii.

PRACOWAĆ W BIBLIOTECE: BYĆ BIBLIOTEKARKĄ

Moja mama pracuje w bibliotece. Moja mama jest bibliotekarką.

BYĆ ZWOLENNIKIEM HERBATY: BYĆ HERBACIARZEM

Na kawę już za późno, a herbaty pić nie mogę. Tzn. czarnej, zielona się wczo-raj skończyła i zapomniałem kupić. Kiedyś byłem herbaciarzem.

Na kawę już za późno, a herbaty pić nie mogę. Tzn. czarnej, zielona się wczo-raj skończyła i zapomniałem kupić. Kiedyś byłem zwolennikiem herbaty. Nie chcę być herbaciarzem. Nie lubię smaku cudzej krwi w herbacie. Nie chcę być zwolennikiem herbaty. Nie lubię smaku cudzej krwi w herbacie.

BYĆ ZBIERACZEM GRZYBÓW: BYĆ GRZYBIARZEM

Ja również jestem zapalonym grzybiarzem, w tym roku miałem lepsze wyniki niż wy, ale gratuluje zaparcia, polecam lasy lublinieckie, powodzenia. Ja również jestem zapalonym zbieraczem grzybów, w tym roku Miałem lepsze wyniki niż wy, ale gratuluje zaparcia, polecam lasy lublinieckie, po-wodzenia.

Może nie jestem aż takim zapalonym zbieraczem grzybów jak niektórzy tutaj ale interesuje mnie, jak długo można przechowywać grzyby maryno-wane?

Może nie jestem aż takim zapalonym grzybiarzem jak niektórzy tutaj, ale interesuje mnie jak długo można przechowywać grzyby marynowane?

BYĆ WŁAŚCICIELEM DZIAŁKI: BYĆ DZIAŁKOWICZEM

Chcemy tylko, by działkowicze mieli uregulowane tytuły własności do

Chcemy tylko, by właściciele działek mieli uregulowane tytuły własności

do ogródków.

BYĆ WŁAŚCIELEM STRAGANU: BYĆ STRAGANIARZEM

Najpierw przeprowadziłem rozmowę z greckim właścicielem straganu, oczywiście umyślnie wzbudzając w nim uczucia patriotyczne.

Najpierw przeprowadziłem rozmowę z greckim straganiarzem, oczywiście umyślnie wzbudzając w nim uczucia patriotyczne.

Akcja filmu rozgrywa się w Paryżu w latach 60-tych, jest to opowieść o przyjaźni dojrzewającego żydowskiego chłopca ze starym właścicielem

sklepu, muzułmaninem.

Akcja filmu rozgrywa się w Paryżu w latach 60-tych, jest to opowieść o przyjaźni dojrzewającego żydowskiego chłopca ze starym sklepikarzem, muzułmaninem.

BYĆ ZWOLENNIKIEM ARYSTOTELESA: BYĆ ARYSTOTELKIEM

Matthew Arnold (1822-1888) twierdził, że każdy człowiek się rodzi albo

platonikiem, albo arystotelikiem.

Matthew Arnold (1822-1888) twierdził, że każdy człowiek się rodzi albo

zwolennikiem Platona, albo zwolennikiem Arystotelesa. BYĆ ZWOLENNIKIEM HITLERA: BYĆ HITLEROWCEM

Willy był zaangażowanym zwolennikiem Hitlera, oficerem SS. Willy był zaangażowanym hitlerowcem, oficerem SS.

Pomimo całkiem dużych możliwości w zakresie komunikacyjnie akcepto-walnego parafrazowania, które oferuje ta grupa derywatów istnieją w niej i takie rzeczowniki, których komunikacyjnie akceptowalne słowotwórcze sparafrazo-wanie wydaje się niemożliwe, jest tak w przypadku derywatu kawalarz. Po-nadto niektóre konteksty wykluczają możliwość tego typu parafrazowania. Gdy derywat pełni w zdaniu rolę agensa, zajmuje miejsce argumentu pierwszego, to słowotwórcza parafraza mogłaby brzmieć niezręcznie, np. wypowiedź Osoba

grająca na pianinie otrzymała brawa lub Grający na pianinie otrzymał brawa nie

byłaby idealnym sposobem sparafrazowania komunikatu Pianista otrzymał

brawa.

W tej grupie derywatów możliwości słowotwórczego parafrazowania dodat-kowo poszerza istnienie morfemów synonimicznych.

WRÓŻBITA: WRÓŻBIARZ

Jeśli wyrazy nie miały sensu, wróżbita musiał je zinterpretować. Jeśli wyrazy nie miały sensu, wróżbiarz musiał je zinterpretować.

Gdyby wtedy w cieniu bliskiej przyszłości zajrzał był wróżbiarz jaki, na ca-łe gardło, na cały świat zaśmiałby się...

Gdyby wtedy w cieniu bliskiej przyszłości zajrzał był wróżbita jaki, na całe gardło, na cały świat zaśmiałby się...

HARFISTA: HARFIARZ

Harfista skłonił się nisko i przedstawił jako Anyon, bard Irlandii.

Harfiarz skłonił się nisko i przedstawił jako Anyon, bard Irlandii. Kiedy zaś harfiarz grał na strunach, spoczęła na nim ręka Pańska Kiedy zaś harfista grał na strunach, spoczęła na nim ręka Pańska B. Przemiany w układach predykatowo-argumentowych

Przemiany przy parafrazowaniu derywatów tego typu polegają na prostej wymianie formantów synonimicznych lub też wiążą się ze zmianą sposobu pre-dykacji i powodują głębsze przeobrażenia w strukturze układu predykatowo-argumentowego. Przeobrażenia te polegają na agentyzacji (za pomocą odpo-wiedniego morfemu) np. miejsca czynności, przez co staje się ono częścią na-zwy sprawcy działania i nie musi już być osobno wyrażone w komunikacie, ponadto tak utworzona nazwa sprawcy czynności może stać się częścią wyra-żenia predyktywnego (np. być rolnikiem, być bufetową itp.)

pracować na roli – być rolnikiem

PPRIM: PRACOWAĆ [ROLNIK, NA ROLI] = PPRIM: BYĆ ROLNIKIEM [ROLNIK]

sprzedawać w bufecie – być bufetową

PPRIM: SPRZEDAWAĆ [BUFETOWA, W BUFECIE] = PPRIM: BYĆ BUFETOWĄ [BUFETOWA]

grać na katarynce – być kataryniarzem

PPRIM: GRAĆ [KATARYNIARZ, NA KATARYNCE] = PPRIM: BYĆ KATARYNIARZEM [KATARYNIARZ]

grać na pianinie – być pianistą

PPRIM: GRAĆ [PIANISTA, NA PIANINIE] = PPRIM: BYĆ PIANISTĄ [PIANISTA]

pisać felietony – być felietonistą

PPRIM: PISAĆ [FELIETONISTA, FELIETONY] = PPRIM: BYĆ FELIETONISTĄ [FELEIETONISTA]

pracować w bibliotece – być bibliotekarką

PPRIM: PRACOWAĆ [BIBLIOTEKARKA, W BIBLIOTECE] = PPRIM: BYĆ BIBLIOTEKARKĄ [BIBLIOTEKARKA]

być zwolennikiem herbaty – być herbaciarzem

PPRIM: BYĆ ZWOLENNIKIEM [HERBACIARZ, HERBATY] = PPRIM: BYĆ HERBACIARZEM [HERBACIARZ]

być zbieraczem grzybów – być grzybiarzem

PPRIM: BYĆ ZBIERACZEM [GRZYBIARZ, GRYBÓW] = PPRIM: BYĆ GRZYBIARZEM [GRZYBIARZ]

być właścicielem działki – być działkowiczem

PPRIM: BYĆ WŁAŚCICIELEM [DZIAŁKOWICZ, DZIAŁKI] = PPRIM: BYĆ DZIAŁKOWICZEM [DZIAŁKOWICZ]

być właścicielem straganu – być straganiarzem

PPRIM: BYĆ WŁAŚCICIELEM [STRAGANIARZ, STRAGANU] = PPRIM: BYĆ STRAGANIARZEM [STRAGANIARZ]

być zwolennikiem Arystotelesa – być arystotelikiem

PPRIM: BYĆ ZWOLENNIKIEM [ARYSTOTELIK, ARYSTOTELESA] = PPRIM: BYĆ ARYSTOTELIKIEM [ARYSTOTELIK]

być zwolennikiem Hitlera – być hitlerowcem

PPRIM: BYĆ ZWOLENNIKIEM [HITLEROWIEC, HITLERA] = PPRIM: BYĆ HITLEROWCEM [HITLEROWIEC]

wróżbita – wróżbiarz

WRÓŻYĆ [WRÓŻBITA] WRÓŻYĆ [WRÓŻBIARZ]

harfista – harfiarz

GRAĆ [HARFIARZ, (na) HARFA]GRAĆ [HARFISTA, (na) HARFA]

9.3.10. Parafrazowanie poprzez inkorporację operatora agentyzacji (do nazwy