Parafrazowanie poprzez substantywizację nazw cech abstrakcyjnych

W języku polskim istnieje dość liczna grupa odprzymiotnikowych derywa-tów, które nazywają cechy abstrakcyjne. Derywaty te są zazwyczaj tworzone dzięki formantom -ość, -stwo, a także poprzez zmianę paradygmatu. Przykła-dami rzeczowników tego typu mogą być m.in. derywaty: łamliwość,

ograniczo-ność, niechlujstwo, brąz, beż, błękit, luz, luksus, powab, spryt, przepych, pur-pura, potęga, pycha, nuda, swoboda, tandeta itp.

A. Komunikacyjna akceptowalność słowotwórczej parafrazy

Jeśli chodzi o tę grupę derywatów, to jest ona dość niejednolita w zakresie komunikacyjnej akceptowalności słowotwórczych parafraz. Bardzo dobrze i wg jednolitego modelu parafrazują się rzeczownikowe nazwy kolorów, np. zdanie

Półkę malujemy brązem może być z powodzeniem zastąpione przez komunikat Półkę malujemy kolorem brązowym, natomiast parafrazą wypowiedzenia W czerni jej nie do twarzy może być zdanie W kolorze czarnym jej nie do

twa-rzy. Nie wszystkie jednak derywaty tej grupy mogą być parafrazowane wg tak prostego modelu. Np. w zdaniu Łamliwość kości jest różnie nasilona w

zależ-ności od postaci choroby rzeczownik łamliwość byłby niezwykle trudny do

spa-rafrazowania w komunikacyjnie akceptowalny sposób. Jeśli jednak derywat występuje w miejscu jednego z dalszych argumentów i ma postać biernika, nieco łatwiej jest go parafrazować, np. zdanie Bauman wskazuje na ograni-czoność świata konsumpcji można zastąpić przez wypowiedź Bauman

wska-zuje na to, że świat konsumpcji jest ograniczony.

Bauman wskazuje na ograniczoność świata konsumpcji.

Bauman wskazuje na to, że świat konsumpcji jest ograniczony.

Potem bardzo długo znosiła twoje niechlujstwo, wstając po nocach i trzęsąc się ze strachu nad każdą gorączką.

Potem bardzo długo znosiła to, że jesteś niechlujny, wstając po nocach i trzęsąc się ze strachu nad każdą gorączką.

Możliwości komunikacyjnie akceptowalnego słowotwórczego parafrazowania tego typu derywatów pogłębia istnienie formantów synonimicznych:

INFANTYLNOŚĆ: INFANTYLIZM

Dlatego widząc brak organizacji i poczucia odpowiedzialności kolegów, jest oburzony i stara się uświadomić im ich infantylność.

Dlatego widząc brak organizacji i poczucia odpowiedzialności kolegów, jest oburzony i stara się uświadomić im ich infantylizm.

Infantylizm współczesnych ludzi Zachodu różni się znacznie od

infantyli-zmu rozpowszechnionego wcześniej.

Infantylność współczesnych ludzi Zachodu różni się znacznie od

infantyli-zmu rozpowszechnionego wcześniej.

AUTENTYCZNOŚĆ: AUTENTYZM

Autentyczność sprawdzanego banknotu sygnalizowana jest zapaleniem

się diody odpowiedniej dla nominału oraz sygnałem dźwiękowym.

Autentyzm sprawdzanego banknotu sygnalizowana jest zapaleniem się

diody odpowiedniej dla nominału oraz sygnałem dźwiękowym.

Duchowni powinni autentyzm i moc wiary okazywać przez głębokie życie duchowe.

Duchowni powinni autentyczność i moc wiary okazywać przez głębokie

życie duchowe.

BEZKRYTYCZNOŚĆ: BEZKRYTYCYZM

Cechuje go bezwzględność, bezkrytyczność, a przede wszystkim obłuda. Cechuje go bezwzględność, bezkrytycyzm, a przede wszystkim obłuda. Naśladownictwo i bezkrytycyzm to złe cechy, tak jak zresztą zadufanie w sobie.

Naśladownictwo i bezkrytyczność to złe cechy, tak jak zresztą zadufanie w sobie.

DOGMATYCZNOŚĆ: DOGMATYZM

Zdaniem badaczy przyczyną tego konfliktu było "nadmierne zinstytucjona-lizowanie myśli kościelnej" i daleko idąca dogmatyczność.

Zdaniem badaczy przyczyną tego konfliktu było "nadmierne zinstytucjona-lizowanie myśli kościelnej" i daleko idący dogmatyzm.

Widać więc, że osoby, które cechuje dogmatyzm, czyli naukowa nierze-telność, zasługują na miano zbrodniarzy.

Widać więc, że osoby, które cechuje dogmatyczność, czyli naukowa nie-rzetelność, zasługują na miano zbrodniarzy.

DYNAMICZNOŚĆ: DYNAMIZM

W sensie bardziej ogólnym agresywność wskazuje na dynamizm naszej osobowości.

W sensie bardziej ogólnym agresywność wskazuje na dynamiczność na-szej osobowości.

Podobna dynamiczność kompozycji i dramatyzm nastroju cechuje

pej-zaże z 1638–40 (Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem 1638). Podobny

dynamizm kompozycji i dramatyzm nastroju cechuje pejzaże z 1638–40

(Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem 1638).

Dynamizm obrazu oznacza to, że obraz jest uchwyceniem chwili, ale w

in-nym sensie niż było to później w impresjonizmie.

Dynamiczność obrazu oznacza to, że obraz jest uchwyceniem chwili, ale

w innym sensie niż było to później w impresjonizmie.

ELITARNOŚĆ: ELITARYZM

Zgadzam się Tobą, że zdecydowanie spadła elitarność nurtu, jakim jest black metal.

Zgadzam się Tobą, że zdecydowanie spadł elitaryzm nurtu, jakim jest black metal.

Jesteśmy wydawnictwem elitarnym, ale ten elitaryzm wynika przede wszystkim z literatury, jaką proponujemy naszym czytelnikom.

Jesteśmy wydawnictwem elitarnym, ale ta elitarność wynika przede wszystkim z literatury, jaką proponujemy naszym czytelnikom.

FLEGMATYCZNOŚĆ: FLEGMATYZM

Jego cechuje wręcz angielska flegmatyczność. Jego cechuje wręcz angielska flegmatyzm.

Kryje się za tym plebejska flegmatyczność, obojętność wobec obcych Szwejkowi spraw i jego niczym niezmącony spokój.

Kryje się za tym plebejski flegmatyzm, obojętność wobec obcych Szwej-kowi spraw i jego niczym niezmącony spokój.

HEROICZNOŚĆ: HEROIZM

Przez nawiązania do historii starożytnej (Rzymianin, Leonidas) podkre-ślona została dodatkowo heroiczność wydarzeń z poleskiego lasu. Przez nawiązania do historii starożytnej (Rzymianin, Leonidas) podkre-ślony został dodatkowo heroizm wydarzeń z poleskiego lasu.

Połączenie znajdujących się w gablotach mundurów powstańczych, uzbro-jenia, zarówno zdobycznego, jak również wyprodukowanego w kraju czy otrzymanego drogą zrzutów pozwala wczuć się i zrozumieć heroiczność postaw Polaków.

Połączenie znajdujących się w gablotach mundurów powstańczych, uzbro-jenia, zarówno zdobycznego, jak również wyprodukowanego w kraju czy otrzymanego drogą zrzutów pozwala wczuć się i zrozumieć heroizm po-staw Polaków.

PATETYCZNOŚĆ: PATETYZM

Wściekłość ustępuje miejsce subtelnym melodiom, a teatralna

patetycz-ność niespodziewanie przeistacza się w szaleńczy pościg.

Wściekłość ustępuje miejsce subtelnym melodiom, a teatralny patetyzm niespodziewanie przeistacza się w szaleńczy pościg.

Nie da się zaprzeczyć, że ciężkość i uroczysty patetyzm filmu robią wra-żenie.

Nie da się zaprzeczyć, że ciężkość i uroczysty patetyczność filmu robią wrażenie.

SZARZYZNA: SZAROŚĆ (model: NABSTR + OŚĆ + NABSTR + IZNA/YZNA)

W moim przypadku to zła pogoda psuje humor - zmusza do refleksji nad

szarzyzną życia codziennego.

W moim przypadku to zła pogoda psuje humor - zmusza do refleksji nad

szarością życia codziennego. BIAŁOŚĆ: BIEL

Czy widział pan kiedy bielszą białość od króliczej sierści? Czy widział pan kiedy bielszą biel od króliczej sierści?

NIEDBAŁOŚĆ: NIEDBALSTWO

Niedbalstwo lekarzy doprowadziło do śmierci dziecka.

Niedbałość lekarzy doprowadziła do śmierci dziecka.

Jeżeli do wypadku doszło z winy umyślnej pracownika, to po co mu jesz-cze przypisywać rażące niedbalstwo??

Jeżeli do wypadku doszło z winy umyślnej pracownika, to po co mu jesz-cze przypisywać rażącą niedbałość??

Lenistwu towarzyszy zazwyczaj niedbałość, a niedbałość jest w

najwięk-szej części spowodowana bezmyślnością.

Lenistwu towarzyszy zazwyczaj niedbalstwo, a niedbalstwo jest w naj-większej części spowodowana bezmyślnością.

Wśród błędów projektowych na pierwsze miejsce wybija się niedbałość wynikająca z pośpiechu – twierdzi prof. Runkiewicz.

Wśród błędów projektowych na pierwsze miejsce wybija się niedbalstwo wynikająca z pośpiechu – twierdzi prof. Runkiewicz.

B. Przemiany w układach predykatowo-argumenowych

Tego rodzaju parafrazowanie polega na prostej wymianie formantów syno-nimicznych i nie powoduje głębszych przemian w układach predykatowo-argu-mentowych.

infantylność – infantylizm

NABSTR+OŚĆ (INFANTYLNOŚĆ) = NABSTR+IZM (INFANTYLIZM) NABSTR: INFANTYLNOŚĆPSEC: INFANTYLNY [KTOŚ]

NABSTR: INFANTYLIZMPSEC: INFANTYLNY [KTOŚ]

autentyczność – autentyzm

NABSTR+OŚĆ (AUTENTYCZNOŚĆ) = NABSTR+YZM (AUTENTYZM) NABSTR: AUTENTYCZNOŚĆPSEC: AUTENTYCZNY [KTOŚ/COŚ] NABSTR: AUTENTYZMPSEC: AUTENTYCZNY [KTOŚ/COŚ]

bezkrytyczność – bezkrytycyzm

NABSTR+OŚĆ (BEZKRYTYCZNOŚĆ) = NABSTR+YZM (BEZKRYTYCYZM) NABSTR: BEZKRYTYCZNOŚĆPSEC: BEZKRYTYCZNY [KTOŚ] NABSTR: BEZKRYTYCYZMPSEC: BEZKRYTYCZNY [KTOŚ]

dogmatyczność – dogmatyzm

NABSTR+OŚĆ (DOGMATYCZNOŚĆ) = NABSTR+YZM (DOGMATYZM) NABSTR: DOGMATYCZNOŚĆPSEC: DOGMAYCZNY [COŚ]

NABSTR: DOGMATYZMPSEC: DOGMATYCZNY [COŚ]

dynamiczność – dynamizm

NABSTR+OŚĆ (DYNAMICZNOŚĆ) = NABSTR+YZM (DYNAMIZM) NABSTR: DYNAMICZNOŚĆPSEC: DYNAMICZNY [COŚ]

NABSTR: DYNAMIZMPSEC: DYNAMICZNY [COŚ]

elitarność – elitaryzm

NABSTR+OŚĆ (ELITARNOŚĆ) = NABSTR+YZM (ELITARYZM) NABSTR: ELITARNOŚĆPSEC: ELITARNY [COŚ]

NABSTR: ELITARYZMPSEC: ELITARNY [COŚ]

flegmatyczność – flegmatyzm

NABSTR+OŚĆ (FLEGMATYCZNOŚĆ) = NABSTR+YZM (FLEGMATYZM) NABSTR: FLEGMATYCZNOŚĆPSEC: FLEGMATYCZNY [KTOŚ] NABSTR: FLEGMATYZMPSEC: FLEGMATYCZNY [KTOŚ]

heroiczność – heroizm

NABSTR+OŚĆ (HEROICZNOŚĆ) = NABSTR+YZM (HEROIZM) NABSTR: HEROICZNOŚĆPSEC: HEROICZNY [KTOŚ/COŚ] NABSTR: HEROIZMPSEC: HEROICZNY [KTOŚ/COŚ]

patetyczność – patetyzm

NABSTR+OŚĆ (PATETYCZNOŚĆ) = NABSTR+YZM (PATETYZM) NABSTR: PATETYCZNOŚĆPSEC: PATETYCZNY [COŚ]

NABSTR: PATETYZMPSEC: PATETYCZNY [COŚ]

szarzyzna – szarość

NABSTR+OŚĆ (SZAROŚĆ) = NABSTR+YZNA (SZARZYZNA) NABSTR: SZAROŚĆPSEC: SZARY [COŚ]

NABSTR: SZARZYZNAPSEC: SZARY [COŚ]

białość – biel

NABSTR+OŚĆ (BIAŁOŚĆ) = NABSTR+ (BIEL) NABSTR: BIAŁOŚĆPSEC: BIAŁY [COŚ] NABSTR: BIELPSEC: BIAŁY [COŚ]

niedbałość: niedbalstwo

NABSTR+OŚĆ (NIEDBAŁOŚĆ) = NABSTR+STWO (NIEDBALSTWO) NABSTR: NIEDBAŁOŚĆ PSEC: NIEDBAŁY [KTOŚ]

NABSTR: NIEDBALSTWO PSEC: NIEDBAŁY [KTOŚ]

9.2.2. Parafrazowanie poprzez substantywizację nazw cech (gdy otrzymany

W dokumencie Algorytmy słowotwórczego parafrazowania (Stron 156-161)