W celu znalezienia modelowego rozwiązania zastanych proble-mów projektowych posiłkowano się analizą istniejących realiza-cji parków o podobnej tematyce zarówno w Polsce, jak i na świe-cie. Wykonane studia przypadków obrazowały różnorodność możliwych rozwiązań. Od mozaiki ogrodów i terenów sporto-wych (osuszone koryto rzeki Turia w Walencji – (il. 7.3), przez parki skupione wokół dużych obiektów olimpijskich w Barcelo-nie i Monachium, po monofunkcyjne tereny rekreacyjne – pas 20 boisk piłkarskich na południu Rotterdamu, po tereny wystawo-we, które obecnie pełnią funkcje parków miejskich (tzw. BUGA parki: Riemer Park w Monachium lub Volkspark Potsdam).
W Polsce powstało niewiele obiektów, które swoją ska-lą i rozmachem mogłyby nawiązywać do powyższych przy-kładów. Do najbardziej rozpoznawalnych należą: Park Śląski (wcześniej: Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku w Cho-rzowie), Park Kultury w warszawskim Powsinie oraz zespół sportowy przy historycznym kompleksie Stadionu Olimpij-skiego we Wrocławiu. Ostatni przykład najlepiej obrazuje ideę i proces budowy takiego obiektu. Na początku powstał park sportowy dla osiedla Zalesie, poszerzany stopniowo o kolejne obiekty, aby stworzyć możliwie szeroką ofertę dla mieszkań-ców „Wielkiej Wyspy” i całego Wrocławia. Kompleks Stadionu Olimpijskiego przez znaczy udział zieleni wysokiej naturalnie wpisuje się w krajobraz Szczytnickiego Zespołu Przyrodniczo--Krajobrazowego (il. 7.2 i 7.4).
Il. 7.3
Boisko piłkarskie w dawnym korycie rzeki Turia. Walencja, Hiszpania. Fot. S. Rozalski
Il. 7.2 Rysunek perspektywiczny kom-pleksu Stadionu Olimpijskiego we Wrocławiu.
Autor: K. Biernacki
Il. 7.4
Główna aleja przy Stadionie Olimpijskim we Wrocławiu. Fot. Ł. Dworniczak
Współcześnie realizo-wane w Niemczech wysta-wy ogrodowe
(Bundesgar-tenschau) stanowią przegląd
kierunków kształtowania no-woczesnych terenów zieleni. Dobrym przykładem jest tu Volkspark w Poczdamie zre-alizowany w 2001 roku, gdyż jego układ przestrzenny nieco przypomina poznański park. Składa się on z czterech stref zróżnicowanych funkcjonal-nie, a także krajobrazowo. Strefy scalają osiedla dzielni-cy Bornstedter Feld (il. 7.5).
Park Ludowy Poczdam, nazywany również parkiem pokoleń, zasłużył na to miano szeroką ofertą programową. Obejmuje ona obiekty co-dziennego użytku, rozloko-wane równomiernie i blisko stref wejściowych (place za-baw, mała gastronomia, place sportowe, łąki wypoczynko-we) oraz funkcje generujące większy ruch w dni wolne od pracy, które skupiono w cen-trum parku (biosfera, place sportów wyczynowych, prze-strzeń na imprezy masowe, parking) (il. 7.5, 7.6). Więk-szość terenu jest wygrodzo-na, a koszt wstępu jest sym-boliczny – 1 euro.
Owa ludyczność jest częstym motywem realizo-wanym w ramach terenów zieleni. Można przyjąć, że park „dla ludu” powinien oferować wszystkim miesz-kańcom atrakcyjne formy
Nie oznacza to jednak, że multifunkcjonalny park musi być nowoczesny. W ramach światowej wystawy ogrodowej w Ham-burgu (Internationale Gartenschau 2013) odtworzono ogrody dział-kowe jako integralny element nowoczesnej „ekodzielnicy” (il. 7.7). Nawet pobieżna analiza tych realizacji ukazuje diametralną zmianę, jaka nastąpiła w postrzeganiu funkcji parków miejskich w stosunku do ich pierwowzorów z początku XX wieku. Idea współczesnych olimpiad dała początek ewolucji tego typu obsza-rów, która była odpowiedzią na stopniowo zmieniające się upo-dobania i tryb życia mieszkańców miast. Jej przebieg od terenów
stricte spacerowych, tworzonych wokół centralnie umieszczonej
restauracji, aż po rozległe, wielofunkcyjne miejsca aktywnego wypoczynku w dobry sposób odzwierciedla przeobrażenia za-chodzące w społeczeństwie. Dodatkowym aspektem wywierają-cym istotny wpływ na kształt i formę użytkowania dzisiejszych obszarów zieleni jest postępująca komercjalizacja i intensyfika-cja ich funkcji. Wymusza to poniekąd stosowanie nowoczesnych rozwiązań ekonomiczno-administracyjnych, dążących do samo-finansowania inwestycji.
Zróżnicowana oferta programowa, odmienne warunki lo-kalne i przyjęte strategie ekonomiczne uniemożliwiają znalezie-nie jednolitej definicji współczesnych parków sportowo-rekre-acyjnych. We wszystkich realizacjach można jednak wyróżnić pewne cechy wspólne, które w praktyce okazują się decydować o sukcesie realizacji.
Wielofunkcyjność. Różnorodne formy spędzania czasu wolnego przenikają się wzajemnie (wypoczynek, zabawa, re-kreacja, sport, edukacja), tworząc możliwie najszerszą ofertę. Organizowane są w ramach aktywności codziennych, weeken-dowych i okolicznościowych dla wszystkich użytkowników. Tereny te pełnią również wiele funkcji urbanistycznych, realizo-wanych przez obiekty użyteczności publicznej, zieleń miejską, infrastrukturę społeczną.
Ponadlokalna oferta i dostępność. Lokalizowane na przed-mieściach lub w śródprzed-mieściach miast dzielnicowe kompleksy sportowe często stają się miejscem organizacji imprez o charak-terze ponadlokalnym. Do realizacji tych celów niezbędna jest rozbudowana infrastruktura techniczna (drogi, parkingi, zaple-cza imprez masowych).
Ekonomia budowy i zarządzania. Stosunkowo często sto-sowaną formą finansowania inwestycji stało się w ostatnich la-tach partnerstwo publiczno-prywatne, polegające na długoter-minowej umowie między jednostkami samorządowymi a pod-miotami prywatnymi. Swego rodzaju rozszerzeniem powyższej Il. 7.6
Volkspark, boisko. Poczdam, Niemcy. Fot. Ł. Dworniczak
Il. 7.7
Nowe ogrody działkowe jako integralny element zielni miej-skiej. Hamburg, Niemcy. Fot. Ł. Dworniczak
koncepcji jest coraz większy udział mieszkańców zarówno na etapie projektowania i realizacji, jak i późniejszego utrzymania wybranych obszarów parku.
Parki osiedlowe należą do najlepszych przykładów prak-tycznego zastosowania idei partycypacji społecznej. Można tu wymienić Participation Park w Baltimore, Park Fiction w Ham-burgu lub programy Pocket Parks realizowane m.in. w Kopen-hadze i Londynie. Celem tych projektów jest budowa nowych terenów zieleni i przestrzeni publicznych w oparciu o aktyw-ny udział mieszkańców. Są to zazwyczaj realizacje kameralne, utrzymywane przez mieszkańców i o stosunkowo wąskim pro-gramie funkcjonalnym. Partycypacja społeczna w kontekście działań z zakresu architektury i architektury krajobrazu jest szeroko opisana u. Krystyna Pawłowska wśród najważniej-szych pożytków z partycypacji wymienia:
wykorzystanie praktycznej wiedzy i pomysłów mieszkańców, możliwość weryfikacji koncepcji projektantów i dostosowania
ich do potrzeb użytkowników (poznanie reakcji na propono-wane rozwiązania),
identyfikację obszarów problemowych i możliwość łagodze-nia potencjalnych konfliktów,
edukację mieszkańców, projektantów i inwestorów (najczęściej samorządowców),
pozyskanie zaufania społecznego i sojuszników oraz akcep-tacji dla podejmowanych działań,
rozwój społeczeństwa obywatelskiego i ograniczenie złych praktyk: korupcji, nepotyzmu, kumoterstwa, manipulacji u.
Realizując koncepcję konkursową, nie było możliwości orga-nizowania badań przedprojektowych i konsultacji społecznych. Założenie, aby mieszkańcy mogli skutecznie kształtować kraj-obraz lokalny, zapisano w programie etapowania i realizacji prac. Park sportowy, jak żaden inny teren zieleni, może dostoso-wać swoją ofertę do użytkowników, maksymalizując efektyw-ne wykorzystanie przestrzeni. Dzięki wprowadzeniu różno-rodnych form rekreacji odpowiada na potrzeby potencjalnych odwiedzających nie tylko z danej dzielnicy, ale potencjalnie również i z całego miasta. Przy zachowaniu formy zarządzania opartej na partnerstwie prywatno-publicznym można łatwo poszerzyć sportową ofertę parku o atrakcje kierowane do lo-kalnych społeczności – seniorów, dzieci, młodzieży itd. W tym celu w planie rozwoju niniejszego parku należy uwzględnić szerokie działania partycypacyjne na każdym etapie prac.
uGehl 2009, Pawłowska 2008b, Kamiński 2011