Z jednej strony, gołym okiem dostrzec można, że mieszkań-cy korzystają ze zmodernizowanej przestrzeni, o czym świadczy duża frekwencja, szczególnie w sezonie letnim (obserwowana już od momentu, gdy obiekty oddano do użytkowania). Place zabaw, siłownie terenowe, polany rekreacyjne tętnią życiem.
Pozytywny odbiór działań i entuzjazm mieszkańców po-twierdzają w rozmowach także przedstawiciele Rady Osiedla. Działania cieszą się poparciem władz lokalnych i ich pomocą w kwestiach aktywizacji mieszkańców podczas imprez oka-zjonalnych. Natomiast mankamentem i dosyć przykrą kwestią pierwszych miesięcy po realizacji są akty wandalizmu.
Z drugiej strony, zaryzykować można stwierdzenie, że za-brakło konsultacji dotyczących szczegółowych rozwiązań dla po-szczególnych projektów7. Część społeczności lokalnej sceptycznie podchodzi do wybranych rozwiązań systemowych (tj. dla tere-nów zieleni – strefy przeznaczonej do wyprowadzania psów czy zakazu wprowadzania psów na teren parku, gdzie zlokalizowano polany rekreacyjne). Pojawiają się też głosy krytyczne w sprawie zbyt małej liczby urządzeń na placach zabaw. Indywidualne oso-by zgłaszają zastrzeżenia do konkretnych elementów zagospo-darowania przestrzeni. Jednak większość mieszkańców docenia remonty i pozytywnie odnosi się do odnowionych obiektów pub-licznych. Pojedyncze osoby telefonicznie zgłaszają swoją aprobatę i wyrażają troskę o zmodernizowaną przestrzeń (np. informując o zniszczeniach przez wandali). Zjawisko niszczenia publicznego mienia prawdopodobnie będzie stanowiło stałe zagrożenie małej architektury i wyposażenia terenu, ale każda informacja o akcie wandalizmu pozwala na szybką reakcję w postaci interwencji, na-prawy lub wymiany elementu przez zarządcę.
Podsumowując, głosy pozytywne i negatywne świadczą niewątpliwie o tym, że społeczeństwo nie jest obojętne na wpro-wadzane zmiany. Widać, że mieszkańcy utożsamiają się ze swoją dzielnicą. Coraz większa jest również świadomość oraz wiedza społeczna na temat prawa, ochrony środowiska oraz możliwości uczestnictwa w procesie rewitalizacji.
Podsumowanie
Dotychczasowe praktyki oraz doświadczenia obserwowane na świecie i w Polsce pozwalają stwierdzić, że współpraca wszyst-kich zainteresowanych stron procesu inwestycyjnego prowadzi 7 Marcin Gerwin stwierdza, że konsultacje społeczne powinny polegać na wy-rażeniu przez mieszkańców wspólnego stanowiska lub być zakończone głosowaniem […], w efekcie którego otrzymamy konkretny wynik – np. zgodę na nową inwestycję u.
do powstania inwestycji korzystnej społecznie, ekonomicznie oraz
środowiskowo u. Udział lokalnej społeczności w
przedsięwzię-ciu zapewnia lepsze rozpoznanie potrzeb społeczności, okre-ślenie właściwszych celów i konstruktywne rozwiązywanie lokalnych problemów. Doświadczenia wyniesione z przepro-wadzenia konsultacji społecznych w ramach Programu
Rewi-talizacji Obszaru Wsparcia dla osiedla Nadodrze we Wrocławiu
pomogły również wypracować szereg wniosków ważnych dla rozwoju podobnych przedsięwzięć.
1. Warto pamiętać, iż rozwiązania inwestycyjne propono-wane przez inwestora czy przedsiębiorcę nie zawsze są spój-ne z potrzebami społeczności lokalnych. Cele i potrzeby daspój-nej grupy czy społeczności mogą różnić się w zależności m.in. od wieku, wykształcenia, przekonań czy interesów. Dokładne roz-poznanie terenu, diagnoza problemów i potrzeb społeczności oraz właściwa odpowiedź w postaci pakietu działań mogą za-pobiec powstawaniu konfliktów na etapie realizacji inwestycji. 2. Dotychczasowe praktyki i doświadczenia z podobnych przedsięwzięć dowodzą, że istnieje potrzeba umocowania praw-nego wymagań dotyczących konsultacji społecznych w doku-mentach, programach i planach miejskich, np. jako obowiązko-wy etap na drodze planowania pakietu przedsięwzięć. Być może wymóg taki powinien znajdować się również w tekstach planów miejscowych i zobowiązywać do konsultowania rozwiązań tak-że na etapie realizacji zapisów miejscowych planów (nie tylko w fazie procedury uchwalania planu).
3. W celu zapewnienia obiektywnych wyników konsultacji społecznych ważne jest, aby do przeprowadzenia takiego pro-cesu (badań) zaprosić niezależny podmiot zewnętrzny. Może to być np. specjalista, niezależny moderator czy kompetentna osoba koordynująca proces całościowo.
4. Celowe wydaje się prowadzenie dialogu z mieszkań-cami zarówno w skali działań całościowych (np. dotyczących programu dla wielohektarowej dzielnicy), jak i poszczegól-nych projektów czy inwestycji (np. projektu parku).
5. Bardzo ważna jest ciągłość prowadzonych konsultacji, tak aby towarzyszyły całemu procesowi zmian otoczenia (nie tylko na etapie samego przygotowania przedsięwzięcia). A więc: od momentu powstania pomysłu (informowanie, edukacja), po-przez przygotowanie dokumentacji, realizację robót wykonaw-czych, a także w niektórych przypadkach również w okresie poinwestycyjnym – gdy często duże oczekiwania mieszkańców, napędzone (zbudowane) działaniami promocyjnymi, zostają skonfrontowane z rzeczywistością.
6. Przykładem dobrej praktyki okazały się badania ankie-towe przeprowadzone wśród mieszkańców z okazji Europej-skiego Dnia Sąsiada podczas pikniku w parku Staszica. Otrzy-mane wówczas wyniki wywiadów oraz ankiet okazały się na tyle dobrym i cennym wskaźnikiem, iż posłużyły w tworzeniu planu działań rewitalizacyjnych – dzięki badaniom poznano natężenie problemów społecznych w okolicy, a także potrzeby społeczności lokalnej.
7. Aby zmaksymalizować odzew społeczny, warto wyko-rzystać różne narzędzia i kanały informacyjne, tj. ogłoszenia w prasie, radiu i telewizji, spotkania w Radzie Osiedla, stronę internetową i punkt konsultacyjny. Warto pamiętać również o zapewnieniu mieszkańcom możliwości wyrażania wspól-nego stanowiska, np. przez głosowanie, w wyniku którego otrzymamy konkretny wynik.
Na podstawie przebiegu konsultacji społecznych prze-prowadzonych w ramach Programu Rewitalizacji Obszaru
Wsparcia można sformułować następujące wytyczne:
przed przystąpieniem do inwestycji publicznej potrzebna jest diagnoza problemów oraz ocena potrzeb społeczności lokalnych, a następnie poszukiwanie wspólnych celów, ważne jest umocowanie prawne konsultacji społecznych
na poziomie aktów i dokumentów miejskich,
konsultacje społeczne powinny być prowadzone przez niezależny, kompetentny podmiot zewnętrzny, jedno-cześnie na wielu poziomach szczegółowości,
konsultacje społeczne powinny odbywać się przez cały okres procesu inwestycyjnego, a w szczególnych przy-padkach nawet po jego zakończeniu,
ocenę stanu obszaru należy przeprowadzać na podsta-wie badań i analiz,
podczas przeprowadzania konsultacji społecznych nale-ży uwzględniać różne narzędzia i formy dialogu.
Warto pamiętać, że jednym z celów konsultacji społecz-nych jest budowanie zaufania społecznego. Zaufanie to może zaprocentować oraz ułatwić planowanie i realizowanie kolej-nych inwestycji w przyszłości. Kapitał społeczny zbudowany przez konsultacje jest podstawą podejmowanych działań i za-pewnia odpowiednie warunki dla wzrostu odpowiedzialności za miejsce zamieszkania.
Bibliografia
Badyda A., 2010, Zarządzanie w ochronie środowiska, [w:] Iwińska K. (red.),
Konsultacje społeczne wokół inwestycji infrastrukturalnych, Collegium
Civi-tas Press, Klub Myśli Społecznej Inicjatywy, Warszawa, s. 33.
Gerwin M., 2012, Odkrywanie demokracji, [w:] Filar P., Kubicki P. (red.),
Miasto w działaniu. Zrównoważony rozwój z perspektywy oddolnej,
War-szawa, s. 40–44.
Iwińska K., 2010, Programy promocyjno-konsultacyjne w realizacji
inwesty-cji infrastrukturalnych, [w:] Iwińska K. (red.), Konsultacje społeczne wokół inwestycji infrastrukturalnych, Collegium Civitas Press, Klub Myśli
Spo-łecznej Inicjatywy, Warszawa, s. 48–52.
Kłopot S., Skiba W. (red.), 2006, Atlas problemów społecznych Wrocławia, Wydawnictwo Silesia, Wrocław.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. z 1997 r.
Nr 78, poz. 483.
Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podej-mowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach do-tyczących środowiska, podpisana 25 czerwca 1998 w Aarhus,
w Danii, ratyfikowana przez Polskę w 2001 roku, Dz.U. z 2003 r. Nr 78, poz. 706.
Podręcznik konsultacji społecznych przy inwestycjach infrastrukturalnych,
2010, Pricewaterhouse Coopers (PwC), Warszawa.
Program przedsięwzięć rewitalizacyjnych współfinansowanych w ramach Re-gionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013, załącznik do uchwały nr XXXI/1037/09 Rady Miejskiej
Wroc-ławia z dnia 19 lutego 2009 r.
Rozalski S., 2012, Doświadczenia rewitalizacji Obszaru Wsparcia –
propo-zycją rozwiązań dla strategii krajobrazowej Wrocławia, [w:] Polska Polityka Krajobrazowa, materiały pokonferencyjne, Wrocław, s. 131–135.
Szymczak M. (red.), 1988, Słownik języka polskiego, t. 1, Państwowe Wy-dawnictwo Naukowe, Warszawa.
Ustawa z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym,
Dz.U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.
Wiśniakowska L. (red.), 2004, Słownik wyrazów obcych PWN, Wydawni-ctwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 506.
Wytyczne dotyczące przygotowania Lokalnego Programu Rewitalizacji jako podstawy udzielania wsparcia z Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007–2013. Instytucja Zarządzająca
Regionalnym Programem Operacyjnym dla Województwa Dolnoślą-skiego na lata 2007–2013, sierpień 2011 r.