Jednym z celów realizowanego projektu aktywizacji zawodowej, sta¿y wspie-ranych dla osób z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ jest umo¿liwienie tym oso-bom doœwiadczenia siebie w sytuacji pracy, ale tak¿e kszta³towanie œwiadomoœci spo³ecznej o niepe³nosprawnoœci poprzez ukazanie osoby z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ bêd¹c¹ w sytuacji pracy, jako pe³nowartoœciowego pracownika. Ko-goœ kto mimo swojej innoœci ma swoje miejsce w spo³eczeñstwie, miejsce gdzie mo¿e swoj¹ doros³oœæ i kszta³towaæ i doœwiadczaæ. Pracodawcy dostrzegaj¹ ogro-mne zaanga¿owanie w pracê w swoich pracowników, ich rzetelnoœæ, odpowie-dzialnoœæ, ale przede wszystkim s¹ œwiadomi roli tych aktywnoœci w rozwoju oso-bistym, w zaspokojeniu potrzeb. Ich opinie ukazuj¹ poni¿sze wypowiedzi:
„Jak najbardziej te osoby nie nudz¹ siê prac¹, wrêcz przeciwnie doceniaj¹ dar, który otrzyma³y od losu i naprawdê mo¿na na nich polegaæ, przede wszystkim s¹ bardzo rzetelne, punktualne, s¹ na tyle rzetelne, ¿e czynnoœci przez nich wykonywane wykonuj¹ najlepiej jak potrafi¹”.
„Trening pracy jest bardzo potrzebny osobom niepe³nosprawnym, pozwala im na bardzo dobre funkcjonowanie spo³eczne, daje te¿ mo¿liwoœci kontaktu z osobami pe³nosprawnymi, poczuæ siê pe³nowartoœciowymi obywatelami”.
„Tak jak dla nas tak i dla Micha³a, praca jest to podstawowe prawo, praca jest jednym z podsta-wowych praw. Mo¿liwoœæ, ¿eby zaspokajaæ ró¿ne potrzeby, te¿ i te spo³eczne, relacji”.
„Niepe³nosprawnoœæ intelektualna nie jest przeszkod¹ w rozwoju osobistym, nie jest przeszkod¹ w rozwoju zawodowym. Wszystko mo¿na, tylko trzeba to robiæ z g³ow¹, planowaæ i robiæ to wspólnie i przede wszystkim myœleæ o osobie, która chce zawalczyæ o swoje miejsce pracy na ryn-ku pracy”.
Jak rodzice natomiast widz¹ aktywnoœæ swoich doros³ych dzieci? Rodzice do-strzegaj¹ bardzo du¿e zmiany w zachowaniu swoich dzieci, doros³ych ju¿ ludzi. Przede wszystkim zwracaj¹ uwagê na to, ¿e praca wspomaga dojrzewanie, stawa-nie siê odpowiedzialn¹ osob¹, bardziej odpowiedzialn¹. Osob¹, która dziêki wy-konywaniu aktywnoœci równie¿ nadaj¹cej ¿yciu sens, ma wiêksze poczucie w³as-nej wartoœci. Jak mówi¹:
„Jestem bardzo zadowolona, ¿e mo¿e z tych zajêæ korzystaæ, dziêki temu widzê, ze staje siê bar-dziej dojrza³a, odpowiedzialna, punktualna, bardzo jest zadowolona z tej pracy. Dziêki temu jej poczucie wartoœci znacznie wzroœnie, ka¿dy z nas potrzebuje takiej konkretnej pracy ,¿eby mieæ poczucie, ¿e robi coœ sensownego”.
Rodzice ponadto zauwa¿aj¹ u swoich dzieci du¿¹ radoœæ z wykonywanej pra-cy, oraz to, ¿e bycie wœród ludzi „wyci¹ga ich z zamkniêcia”, odosobnienia, spra-wia, ¿e czuj¹ siê potrzebni i wartoœciowi. Praca to nowi ludzie, nowe doœwiadcze-nia, to ruch, to dzia³anie, to coœ co wype³nia pustkê i „wyrywa z czterech œcian”.
„Córka jest sta¿ystk¹, wykonuje pracê, z czego jak widzê, jest bardzo zadowolona, przychodzi, opowiada nieraz, nie zawsze. Przez ten program zauwa¿y³am wielkie zmiany u mojej córki, bar-dzo siê otworzy³a na ludzi, jest bardziej pogodna, wiêcej mówi, by³a barbar-dzo zamkniêta w sobie, bardzo du¿o ludzi pozna³a”.
„Córka odbywa sta¿e zawodowe w bibliotece miejskiej. Wraca³a zadowolona, podekscytowana, coœ siê w jej ¿yciu zaczê³o dziaæ, i to jest dla mnie najwa¿niejsze, ¿e nie czuje siê odosobniona, czuje siê potrzebna. Podoba jej siê bardzo, wiedza jest pog³êbiona, spotyka nowych ludzi, to ¿ycie jakby w niej zakwita³o na nowo, przez to zaanga¿owanie ¿yje pe³ni¹ ¿ycia. Czuje siê doceniona, dowartoœciowana, ¿yje tym, czeka”.
„Ma ju¿ 28 lat…, w pewnym czasie siê okaza³o, co z jego przysz³oœci¹, co on bêdzie robi³, okaza³o siê, ¿e on jest bardzo dedykowany ludziom, pomocy ludziom i zwierzêtom i chce byæ wolontariu-szem…. dosta³ siê do pierwszego projektu „Poci¹g do wolontariatu”, a potem Ster. W miarê up³ywu zajêæ powa¿nia³ i zacz¹³ sta¿ w Centrum Wolontariatu, oraz zacz¹³ Sta¿ w Mc Donaldzie”.
Powy¿sze wypowiedzi twórców projektu Ster Zawodowy – trójmiejskich do-brych praktyk, pracodawców, rodziców doros³ych osób bior¹cych udzia³ w tym projekcie oraz samych pracowników, sta¿ystów z niepe³nosprawnoœci¹ intelektu-aln¹, ukazuj¹, przywo³ywane równie¿ w licznych publikacjach o doœwiadcze-niach zawodowych osób z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹, jak bardzo istotny jest to obszar we wspomaganiu doros³oœci, jak bardzo du¿e znaczenia dla
osobi-stego rozwoju cz³owieka ma umo¿liwienie mu podejmowania aktywnoœci w ob-szarze pracy, umo¿liwienie zdobywania tych doœwiadczeñ. B. Cytowska, anali-zuj¹c znaczenia, jakie swojej pracy nadawa³y osoby z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ w jej projekcie badawczym, pisze, ¿e praca dla nich jest drog¹ do pew-nej samodzielnoœci, daje poczucie uniezale¿nienia, poczucie wolnoœci, jest mo¿li-woœci¹ zdobywania nowych doœwiadczeñ, rozwoju osobistego, bycia wœród ludzi (Cytowska 2012, s. 223–225). Uznaje ona, ¿e podejmowana aktywnoœæ zawodowa jest drog¹ do narodzin to¿samoœci osoby przydatnej, mo¿liwoœci¹ do narodzin doros³oœci, poprzez kszta³towanie w³asnej osobowoœci w trakcie ¿ycia. Uwa¿a, ¿e dyskurs na temat pracy osób z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ w naszym spo³eczeñstwie ma niekorzystne t³o z powodu ci¹gle istniej¹cych stereotypów. S¹ to postrzeganie osób z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ w perspektywie dys-kursu medycznego uwypuklaj¹cego ich braki i s³abe strony oraz konsekwencja poniek¹d takiego myœlenia, która przek³ada siê na postrzeganie pracy tych ludzi jako czegoœ nieprzydatnego, sprawiaj¹cego du¿o k³opotu i o charakterze zabawy (Cytowska 2012, s. 227). Ów sposób myœlenia na szczêœcie jest powoli wypierany ze spo³ecznej œwiadomoœci zarówno pedagogów, terapeutów, a przede wszyst-kim ludzi, którzy konstruuj¹c programy wsparcia doros³oœci osób z niepe³no-sprawnoœci¹ intelektualn¹ bior¹ pod uwagê równie¿ obszar aktywnoœci zawodo-wej w swoich projektach. Przywo³ane w tym tekœcie przyk³ady dzia³alnoœci stowarzyszeñ z ca³ej Polski oraz praktyki trójmiejskie potwierdzaj¹ zaistnienie dyskursu o pracy osób z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹, pojawienie siê œwia-domoœci roli, jak¹ odgrywa ona w realizacji marzeñ, pasji tych¿e osób w zwyk³ej kreacji w³asnego ¿ycia – je¿eli oczywiœcie praca jest prawem a nie przymusem.
Bibliografia
Cytowska B. (2012), Trudne drogi adaptacji, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków Foucault M. (2000), Filozofia, historia, polityka, Wybór pism, Warszawa
Gor¹cy M. (2011), Wroc³awskie doœwiadczenia w wspomaganym zatrudnieniu, [w:] Doroœli z
nie-pe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ w labiryntach codziennoœci, red. B. Cytowska,
Wydawnic-two Adam Marsza³ek, Toruñ
Harhaj P. (2012), Biuletyn Regionalnego Oœrodka Polityki Spo³ecznej, Urz¹d Marsza³kowski Województwa Pomorskiego, 2
Marzec E. (2002), Osoba z dysfunkcj¹ wzroku na rynku pracy, [w:] Spo³eczne problemy osób
nie-pe³nosprawnych, red. J. Sikorska, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN,
Warszawa,
Mêczkowska A. (2006), Podmiot i pedagogika. Od oœwieceniowej utopii ku podkrytycznej
dekon-strukcji, Wydawnictwo DSW, Wroc³aw
Szczupa³ B. (2004), Sytuacja zawodowa osób niepe³nosprawnych, [w:] Pedagogika
Szczupa³ B. (2010), Aktywizacja zawodowa i spo³eczna osób z zespo³em Downa jako jedna z form
przezwyciê¿ania dyskryminacji w dostêpie do rynku pracy, [w:] Trudna doros³oœæ osób z ze-spo³em Downa, red. B.B. Kaczmarek, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków
Zakrzewska-Manterys E. (2010), Upoœledzeni umys³owo. Poza granicami cz³owieczeñstwa, Wy-dawnictwo UW, Warszawa
http://defs.pomorskie.eu/res/pokl/aktualnosci/Konferencja/tr_jmiejski_ster_zawodowy_ jakub_nowak.pdf
www.niepe³nosprawni.gov.pl www.sopocki-ster-zawodowy.pl
Disability. Discourses of special education No. 9/2013
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________