Pierwotna koncepcja doboru obiektów próby badawczej

Pierwsza koncepcja doboru próby badawczej zakładała wyodrębnienie 3 do 5 reprezentatywnych grup funkcjonalnych kubaturowych zabytków nieruchomych powiatu miejskiego Poznań, dla których najważniejszym kryterium wyboru miała być „zmiana sposobu użytkowania”. W licznych historycznych obiektach budowlanych, podczas ich wieloletniej egzystencji, zmieniana zostaje główna funkcja. Wynikało to zarówno z rozwijających się potrzeb użytkowników, jak również z konieczności modernizacji przestarzałego lub nieelastycznego układu funkcjonalno – przestrzennego bądź też dostosowania obiektu do coraz bardziej restrykcyjnych przepisów. Jak już wspomniano wcześniej, zazwyczaj przy przebudowie lub zmianie sposobu użytkowania zabytku niemożliwe jest spełnienie wymagań przepisów wprost w odniesieniu do historycznej materii i układu przestrzennego. Konieczne jest wówczas na etapie projektu budowlanego opracowanie „ekspertyzy technicznej z zakresu ochrony przeciwpożarowej”, na podstawie której dobierane są odpowiednie rozwiązania zastępcze lub zamienne. Istnieje zatem bardzo duże prawdopodobieństwo, że dla budynków, które zostały poddane tym przemianom i procesom wykonane zostały odpowiednie opracowania techniczne.

Początkowo schemat doboru próby badawczej zakładał wykorzystanie jednej z metod wielokryterialnego wybory – metody Electre III / IV na potrzeby której wyłoniono następujące etapy wyboru oraz kryteria klasyfikacji wpływające na poziom bezpieczeństwa pożarowego:

 etap 1 – przed przystąpieniem do analiz metodą Electre III / IV, a w tym:

 etap 1.1. polegający na:

- wyodrębnieniu obiektów kubaturowych spośród wszystkich obiektów zabytkowych powiatu miejskiego Poznań wpisanych pod indywidualnym numerem do rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa,

- wykluczeniu obiektów nieużytkowych (lub objętych zakazem użytkowania) oraz budynków których struktura własności jest niejasna,

 etap 1.2 polegający na:

- wykluczeniu budynków o niejednolitej funkcji głównej (zajmującej mniej niż około 60%

powierzchni użytkowej),

- podziale zabytków kubaturowych ze względu na kryterium „zmiany sposobu użytkowania” wg funkcji „pierwotnej” i „współczesnej” z wykluczeniem przekształceń z funkcji „mieszkaniowej wielorodzinnej” na „zamieszkania zbiorowego” (ze względu na potencjalnie niewielki wpływ zmiany sposobu użytkowania na układ funkcjonalno – przestrzenny) oraz grup obiektów, w których znajdują się mniej niż 3 budynki (ze względu na brak możliwości porównawczych w dalszych etapach badań),

 etap 2 – przeprowadzenie analiz przy użyciu metody Electre III / IV na podstawie założonych kryteriów wyboru:

 kryterium A – zaliczenie do jednej z kategorii ZL lub do kategorii PM ¹²¹,

 kryterium B – wysokość budynku (klasyfikacja zgodna z warunkami technicznymi ¹²²),

 kryterium C – liczba kondygnacji nadziemnych (łącznie z poddaszem użytkowym),

 kryterium D – liczba kondygnacji podziemnych,

121 Zgodnie z §209 pkt. 1 i 2 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.

122 Ibidem - §8.

 kryterium E – klasa odporności pożarowej,

 kryterium F – ilość stref pożarowych,

 kryterium G – liczba użytkowników stałych,

 kryterium H – liczba użytkowników tymczasowych,

 kryterium I – poziom zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektu (w odniesieniu do zastosowanych rozwiązań z zakresu ochrony przeciwpożarowej).

Dla każdej z grup funkcjonalnych wyłonionych w pierwszym etapie została przygotowana macierz ocen oraz model preferencji decydenta. Aby możliwe było wykonanie tego etapu badań należało uzyskać niezbędne dane z zakresu wymienionych wyżej kryteriów. Dla zdecydowanej większości zabytków nie udało się pozyskać informacji. Przyczyny takiego stanu rzeczy zostały szerzej omówione w dalszej części tego działu. Na tym etapie prac pojawiła się konieczność zmiany podejścia do wyłonienia elementów próby badawczej.

 etap 3 – wyłonienie spośród każdej z 6 grup funkcjonalnych wybranych we wcześniejszych etapach obiektów co najmniej 3 budynków o najbardziej zbliżonych parametrach stanowiących podstawę do przeprowadzenia dalszych badań.

Tabela 15. Pierwotny dobór próby badawczej.

Funkcja pierwotna Funkcja współczesna Mieszkaniowa Oświaty i kultury

l.p. Nazwa obiektu Dokumentacja

TAK / NW /NIE

1 „Pałac Rządowy” Collegium Chemicum UAM NIE

2 klasztor filipinów Szkoła Muzyczna NIE

3 dawne koszary Wyższa Szkoła Bankowa NIE

4 Dom Starców obiekt Politechniki Poznańskiej NIE

5 Pałac Działyńskich Instytut Nauk. PAN i Bibl. Kórnicka NIE

6 dwór miejski obiekt dydaktyczny UR NIE

7 kamienica filia Biblioteki Raczyńskich NIE

8 dwór miejski Obserwatorium Astronomicz. UAM NIE

9 Pałac Sztuki Collegium Anatomicum UM NIE

Funkcja pierwotna Funkcja współczesna Usługowa lub biurowa Oświaty i kultury

l.p. Nazwa obiektu Dokumentacja

TAK / NW /NIE 1 „Pałac Sztuki” – wystawa Collegium Anatomicum UM NIE 2 Bank Stowarzyszeń Krajowych Collegium Juridicum UAM NIE

3 Komisja Kolonizacyjna Collegium Maius UM NIE

4 Ziemstwo Kredytowe Budynek UE i Filharmonii TAK

5 Ewangelicki Dom Związkowy Wyższa Szkoła Muzyczna NIE

6 Ziemstwo Kredytowe Uniwersytet Artystyczny NIE

7 Związek Kobiet „Ojczyzna” Collegium Marii Magdaleny NIE

8 sąd ziemski i miejski Uniwersytet Artystyczny NIE

9 Bractwo Kurkowe obiekt dydaktyczny UR NIE

Funkcja pierwotna Funkcja współczesna Mieszkaniowa Administracyjna lub biurowa

l.p. Nazwa obiektu Dokumentacja

TAK / NW /NIE

1 obiekt kolegium jezuickiego Urząd Miasta NIE

2 kamienica Urząd Konserwatora Zabytków NIE

3 kamienica Urząd Miasta TAK

4 willa miejska rozgłośnia radiowa (Merkury) NIE

5 kamienica kancelaria adwokacka NIE

6 kamienica kancelaria adwokacka NIE

7 kamienica siedziba ZKZL NIE

8 kamienica siedziba ZTM NIE

9 Dom Samotnych siedziba MPGM NIE

10 kamienica siedziba Cechu Rzemiosł NIE

11 kamienica Centrum Kult. Bret. i Francuskiej NIE

12 dom mieszkalny kancelaria adwokacka NIE

13 dom mieszkalny kancelaria adwokacka NIE

Funkcja pierwotna Funkcja współczesna

Mieszkaniowa Usługowa

l.p. Nazwa obiektu Dokumentacja

TAK / NW /NIE

1 Zamek Królewski Muzeum Sztuk Użytkowych TAK

2 Pałac Górków Muzeum Archeologiczne NIE

3 kamienica Muzeum Instrumentów Muzycznych NIE

4 kamienica Muzeum Rogalowe NIE

5 kamienica Towarzystwo Muzyczne Wieniaws. NIE

6 willa Towarzystwo Muzyczne Nowowiej. NIE

Funkcja pierwotna Funkcja współczesna

Mieszkaniowa Służby zdrowia

l.p. Nazwa obiektu Dokumentacja

TAK / NW /NIE

1 klasztor bernardynów Szpital kliniczny NIE

2 klasztor Sacre Cour Szpital kliniczny NIE

3 Hotel „Polonia” Szpital kliniczny NIE

4 kamienica Przychodnia NIE

Funkcja pierwotna Funkcja współczesna

Mieszkaniowa Wystawiennicza

l.p. Nazwa obiektu Dokumentacja

TAK / NW /NIE

1 Zamek Przemysła Muzeum Sztuk Użytkowych NIE

2 kamienica Grodzkich Muz. Instrumentów Muzycznych NIE 3 kamienica śródmiejska Towarzystwo Muz. Wieniawskiego NIE

4 willa Towarzystwo Muz. Nowowiejskiego NIE

5 Pałac Górków Muzeum Archeologiczne NIE

Składając „wnioski z prośbą o udostępnienie danych do rozprawy doktorskiej” do właścicieli lub zarządców poszczególnych obiektów spotykałam się najczęściej z trzema reakcjami:

 w pierwszym przypadku pismo przekazywane było do odpowiednich pracowników zajmujących się zarządzaniem archiwalną dokumentacją techniczną, którzy w stosunkowo krótkim czasie od złożenia wniosku oferowali swoją pomoc w udostępnianiu informacji. Niestety wiele zabytkowych obiektów użyteczności publicznej nie posiada aktualnej dokumentacji technicznej, a w szczególności opracowań dotyczących bezpieczeństwa pożarowego lub dokumentacja ta jest niekompletna / niewystarczająca do przeprowadzenia rzetelnej oceny stanu ochrony przeciwpożarowej oraz warunków ewakuacji. Tak stan rzeczy wynika z wielu przyczyn.

Problem ten zostanie szerzej omówiony w dalszej części rozdziału,

 częstą reakcją był również brak zainteresowania poszczególnych instytucji lub osób nawiązaniem współpracy, która miała przynieść korzyści obu stronom,

 w trzecim przypadku odpowiedzialne osoby odmawiały wyrażenia zgody na udostępnienie materiałów nie chcąc, aby pewne dane niezbędne do przeprowadzenia badań zostały upowszechnione w dysertacji, jako jawnym dokumencie. Trudno jest określić, czy przyczyną takich reakcji była troska związana z ochroną danych, obawa, że przeprowadzone na potrzeby dysertacji badania mogą przynieść negatywne wyniki mające ujemne skutki dla danego obiektu czy też zwyczajnie niechęć do podjęcia dodatkowego trudu w przygotowaniu odpowiednich informacji i dokumentacji.

Na 27 złożonych wniosków o udostępnienie danych otrzymano pozytywną odpowiedź tylko na 12, a w stosunku do 8 właściciele lub zarządcy nie zajęli stanowiska.

Wśród wspomnianych przyczyn braku odpowiedniej dokumentacji budowlanej można wymienić:

 brak świadomości właścicieli lub zarządców obiektów o konieczności przechowywania kompletnej archiwalnej dokumentacji projektowej (ekspertyzy techniczne z zakresu ochrony przeciwpożarowej rzadko stanowią załącznik do wniosku o pozwolenie na przebudowę lub zmianę sposobu użytkowania),

 ekspertyzy techniczne dotyczące bezpieczeństwa pożarowego są sporządzane na pewnym etapie procesu projektowego i w jego końcowej fazie nie są często przekazywane inwestorom pozostając w archiwum pracowni projektowej,

 wiele zabytkowych obiektów użyteczności publicznej to monumentalne gmachy z okresu XIX i XX wieku (nieliczne o wcześniejszych początkach) o tradycyjnej konstrukcji murowanej lub żelbetowej, o obszernych przestrzeniach komunikacyjnych, które w trakcie wieloletniej egzystencji nie były poddawane przebudowom ani zmianom funkcjonalnym, a co za tym idzie mogące nie posiadać zachowanej dokumentacji,

 wymóg sporządzenie ekspertyzy technicznej z zakresu ochrony przeciwpożarowej pojawia się w przypadku uznania obiektu za „zagrażający życiu lub zdrowiu ludzi” ¹²³ oraz przebudowy, rozbudowy, nadbudowy i zmiany sposobu użytkowania,

 mimo istniejącego obowiązku prawnego ekspertyzy techniczne dotyczące bezpieczeństwa pożarowego opracowywane dla obiektów zabytkowych nie zawsze były uzgadniane z właściwym WKZ (dopiero od czasu wydania jednolitych procedur organizacyjno - technicznych KG PSP w 2008 roku),

 braku współpracy na etapie różnych stadiów projektowych pomiędzy specjalistami różnych branż budowlanych (architektami, konstruktorami, projektantami instalacji sanitarnych) a rzeczoznawcami do spraw zabezpieczeń ppoż. opiniującymi dokumentację oraz konserwatorami zabytków stojącymi na straży naszego dziedzictwa narodowego.

Problematyka ta zostanie szerzej omówiona w dalszej części rozprawy.

123 Zgodnie z §16.2 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 07.06.2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 109 z 2010, poz. 719).