W dziale tym poważnie wzrosła liczba dziel św. Augustyna. Na początku XVI w. za sprawą wspomnianego Scultetusa księgozbiór uzupełniony został o Pseudo Augusty na Sermones ad heremitas*12 w wydaniu strasburskim z przełomu 1493-1494 r. Z kolei dopiero po śmierci Pawła Likoniusza, znanego kaznodziei kazimierskiego, wpłynął do biblioteki strasburski druk Marcina Flacha z 1491 r.: Opusculaw św. Au gustyna. Likoniusz otrzymał go w 1592 r. od jednego z ławników kazimierskich4*4. Zainteresowanie twórczością św. Augustyna widoczne jest też na przykładzie książki Euzebiusza Konrada Brevis annotatio in errores scribentium S. Augustinum4‘6, wy drukowanej w Rzymie ok. 1483 r., a dzisiaj niezwykle rzadkiej; w Polsce znany jest tylko kanonicki egzemplarz*16. Z nowszych wydań pism św. Augustyna w bibliotece znalazło się jego Contra Pelagianos et Felicianos417 wydane w 1527 r. Zbiór Tomasza z Akwinu został uzupełniony o piętnastowieczne wydanie przypisywanej mu rozpra wy De vitiis et viritibus4 416 415 414 * 41211 4100 * 480 * 460 45 * 4l8, kolońskie wydanie Vdriae quaestiones de quodlibem
405 I-i35„F[amatus] D[ominus] Joannes Pannito[nsor] [...], „Paulfus] L[iconius]
1584”-406 1.36, ze zbioru Benedykta z Krakowa, altarysty ołtarza Trzech Króli w kościele Mariackim. 4°7 S. Wielgus, Badania nad Biblią..., s. 109.
408 C-20, kupiona dla BBC przez A. Inowlodzkiego.
4°9 C-197, C-298, C-299, z księgozbioru kaznodziei Jana Kazimierskiego. 410 C-162, książka kupiona w 1578 r. przez P. Likoniusza.
411 C-348.
412 1-3 3 -4‘3 I-105.
414 Jan Tendrynowicz [?].
415 I-ii, książka z biblioteki prepozyta S. Manieckiego. 416 IBP, poz. 1690.
C-1136.
z 1509, a także Enarration.es, quas cathenam vere auream dicun t*20, wydrukowane w Paryżu w 1537 r. Dla biblioteki nabyto też Opera421 Grzegorza Wielkiego, w edycji paryskiej z 1518 r. Pojawiły się edycje dzieł św. Hieronima, jego Opera omnia1*22 w opracowaniu Erazma z Rotterdamu, wydane w Paryżu w 1546 r., z licznymi glosa mi na marginesach (wykreślono nazwisko Erazma), a także Epistolae*2^ wydrukowa ne w 1513 roku. Z wydań Ojców przygotowywanych przez Erazma do księgozbioru weszły też Opera*2* św. Cypriana, wydrukowane w Kolonii w 1544 r.
Teologia spekulatywna
Z piętnastowiecznych wydań dział ten uzupełniono o oparte na św. Augustynie dzieło Summa uniuersae theologia*25 Aleksandra de Hales, paryskiego profesora teologii, wydrukowane w 1475 r. w Wenecji. Dominowały więc w nim nadal dzieła z okresu rozkwitu scholastyki. Da się jednak zaznaczyć zainteresowanie kanoników rozwojem myśli teologicznej, zwłaszcza w dziedzinie patrystyki, teologii praktycznej i pozytywno-kontrowersyjnej. Wpływ humanizmu na rozwój nauk teologicznych zmusił scholastykę do przyjmowania wobec nowych haseł bądź to postawy negatyw nej, bądź konformistycznej. W środowisku krakowskim wobec stopniowego upadku Akademii i braku przygotowania teologów, mimo pewnej otwartości, do podjęcia dyskusji z protestantyzmem, większość z nich uprawiała nadal teologię metodą tra dycyjną426.
Teologia moralna
Z zakresu teologii moralnej wspomnieć trzeba wymieniane już Moralia, seu
Expositio in Job*27 Grzegorza Wielkiego, wydrukowane w Bazylei w 1496 r. Zaliczyć
tu także wypada poświęcone zagadnieniom teologiczno-moralnym Speculum mora
le*28 przypisywane Wincentemu z Beauvais, zachowane w wydaniu Jana Mentelina
z 1476 r. oraz De morali lepra*21* sprzed 1475 r. wiedeńskiego profesora i reformatora dominikanów Jana Nidera.
Liturgika
Zagadnienia liturgiczne znalazły miejsce w Summach św. Tomasza i Aleksandra de Hales, pierwszego ze scholastycznych teologów, który poświęcił ceremoniom
li-414 C-18.
420 C-1037, ze zbioru J. Kazimierskiego.
421 C-1032, książka kupiona przez S. Manieckiego w 1583 r. 422 C-1029.
423 C-1251. 424 C-1318.
425 1-162 „F[rate]r Adamus Inovloden[sis] cum licentia suis prioris comparavit p[ro] bibliotheca Corp[oris] Chr[ist]i”.
426 M. Rechowicz, Dzieje polskiej nauki teologicznej..., s. 142.
427 I-135, F[amatus] D[ominus] Joannes Pannito[nsor] [...], „Paulfus] L[iconius] 1584”. 428 1-154
turgicznym obszerny i szczegółowy wykład«o. z czasem coraz bardziej narastające problemy dotyczące ujednolicenia liturgii znalazły swoje odbicie również w zbiorach kanoników. Z tendencji tych wyrosło dzieło Jana Burcharda, doktora prawa kano nicznego, a od 1483 r. mistrza ceremonii kaplicy papieskiej w czasie pontyfikatu pię ciu kolejnych papieży«i. Jego Ordo serviendus per sacerdotem in celebratione mis-
sae po raz pierwszy w Polsce wyszło w 1512 r. u F. Unglera w Krakowie z szerokim
komentarzem Stanisława Zaborowskiego. W 1529 r. wznowiono je u Macieja Scharffenberga, egzemplarz tego właśnie wydania zachował się u kanoników^. Edy cja ta była poszerzona i zaktualizowana ze względu na innowierców, opisano w niej komunię pod jedną postacią, władzę papieską, dołączono też fragment dziełka S. Za
borowskiego o celibacie433. z innych przedtiydenckich traktatów mszalnych kanoni
cy posługiwali się dziełkiem Gaspara Casalio De sacrificio missae et sacrosanctae
Eucharistiae celebratione*^*, wydanym w Antwerpii w 1546 r. Czytywali również,
o czym świadczą pozostawione na marginesach glosy, podręcznik duszpasterski Ma
nuale curatorum-*35 z 1503 r. W księgozbiorze znalazł się też druk z 1483 r. De horis canonicis dicendis*&, którego autorem był Jan Moesch. Dla liturgiki wielkim prze
łomem stały się postanowienia soboru trydenckiego^ i powstanie Kongregacji Obrzędów (1588)438, które pociągnęły za sobą generalną reformę ksiąg liturgicznych. W bibliotece kanoników nie zachowały się jednak potrydenckie redakcje tekstów dotyczących liturgiki.
Teologia praktyczna
Z zakresu teologii praktycznej kanonicy nadal posługiwali się Confessionale*** Antoniego z Florencji, które posiadali w wydaniu kolońskim U. Zella z ok. 1470 r. Z piętnastowiecznych edycji uzupełnili bibliotekę o Manuale confessorum**0 wydru kowane ok. 1475 r. w Bazylei przez Michała Wensslera i De morali lepra**' sprzed 1475 r. wiedeńskiego profesora i reformatora dominikanów Jana Nidera. Dział ten poszerzony został o kolejny egzemplarz De sacramentis Mikołaja z Błonia4*2 i dzieło
43° A. Świerk, Średniowieczna biblioteka..., s. 84.
431 W. Schenk, Z dziejów liturgiki. W: Dzieje teologii katolickiej..., 1. 1, s. 263.
432 C-1329, z księgozbioru S. Zagórskiego, kanonika katedry krakowskiej. 433 W. Schenk, Z dziejów liturgiki..., s. 263.
434 C-681, najprawdopodobniej jego właścicielem był zakrystianin Stanisław Rogoźny.
435 C-491, książka podarowana Likoniuszowi przez M. Obornickiego w 1578 r.
436 1-56.
43 7 Obrady soboru w latach: 1545-1547,1551-1552,1562-1563 przyniosły opracowanie nowej dok tryny katolickiej wyrażonej w Trydenckim wyznaniu wiary (1564), jego pokłosiem byl również
Katechizm rzymski (1566), opracowanie zawartości brewiarza (1568) i mszału rzymskiego
(1570). W 1592 r. za oficjalny tekst Biblii przyjęto Wulgatę św. Hieronima. 438 w . Schenk, Z dziejów liturgiki..., s. 252.
439 1-28, w XVI w. należała do Michała Żydkowskiego, trudno określić kiedy i jak dostała się do BBC.
440 I-93, druk posiada proweniencję paulińską, możliwe że w bibliotece BBC znalazł się w XVI w . 441 I-94, jak wyżej.
442 1-26 „Iste liber est Canonico[rum] Regulari[um] Kazimiria ad Corpus Cri[Christi] legatus p[er] quondam venerabilem dom[inum] Nicolaum Leopolitanum. Oretur pro eo”.
Michała Lochmaiera Parochiale c u r a t o r u m wydrukowane w Lipsku w 1499 r. przez Melchiora Lottera. W bibliotece pojawiły się też pisma Mikołaja Denisa i Piotra Berchoriusa. Z tekstów przedstawiciela szkoły franciszkańskiej M. Denisa posiadali dziełko Gemma predicantium43 444 44 405 * 484 47464 454, wydrukowane w Paryżu w 1517 r. Bardziej znany P. Berchorius (11362), benedyktyn i francuski kaznodzieja, zajmował się zarówno Pismem Świętym, jak i tłumaczeniem na język francuski Liwiusza. Kanonicy korzy stali z najczęściej drukowanego (od 1477 r.) dzieła P. Berchoriusa Repertorium mo-
ral&us, czyli biblijno-moralizatorskiej encyklopedii kaznodziejskiej w układzie alfa
betycznym^. W bibliotece znalazły się też wydania katechizmowe: Fryderyka Blan ka Catholicus cathechismus447 wydany w Kolonii w 1543 r., potrydenckie Partiones
catechismi catholici^8 w kolońskiej edycji z 1571 r. i Catehismus ad parochos444
z 1581 r.
Literatura polemiczna
Wśród literatury antyheretyckiej gromadzonej przez kanoników znalazły się wy dania Malleus maleficarum45° Henryka Insistorisa i Jakuba Sprenglera w edycji z 1494 r. oraz już w XVI-wiecznym wydaniu451 452 * 454 455, książka niezwykle popularna i tłuma czona później na języki narodowe - w Polsce pod tytułem M iot na czarownice. Hen ryk Insistoris - dominikanin, inkwizytor, jest również autorem zachowanych u ka noników dziel: wydanego w Norymberdze w 1496 r. Tractatus varii cum sermonibus
contra errores adversus eucharistiam exortos452 oraz Sermones apostolice sedis contra heresium w a l d e n s iu m wydrukowanych w Ołomuńcu przez K. Baumgarte-
na w 1502 r. Kanonicy korzystali też z książki Jana Fabera Opus adversus aliena do
gmata Martini Lutheri^ , wydrukowanej w Lipsku w 1523 r. przez Melchiora Lottera
i Enarrationes vetustissimorum theologorum455 z 1545 r. Jana Hentena (ti.566), teologa, autora komentarzy biblijnych i uczestnika soboru trydenckiego456.
Jednak autorem największej grupy katolickiej literatury polemicznej w bibliotece kanoników jest Jan Eck ( f i 543), słynny profesor teologii w Ingolsztadzie, erudyta znany z przeprowadzonych w latach 1518-1519 publicznych rozpraw z Lutrem i
Carl-4431-53 „ V [ e n e r a b i l i s ] D[ominus] Martinus Obornicki Paulo Liconio d[edi]t 1577 Cracov[iae]”. 444 C-684, książka podarowana Likoniuszowi przez M. Obornickiego w 1579 r.
445 C-313.
446 LThK Bd. 2, kol. 177-178. 447 C-813, książka Likoniusza. 448 C-1079.
444 C-680, w 1583 własność Stanisława Lewniowskiego.
450 I-38, książka podarowana P. Likoniuszowi w 1583 r. przez ławnika kazimierskiego Jana Makow skiego. Na egzemplarzu zachowały się również notatki K. Łoniewskiego i tekst przepisany przez niego z epitafium błogosławionego Stanisława Kazimierczyka w kościele Bożego Ciała.
451 C-170.
452 1-50 „Pauli Liconij Supellex 1569”.
153 C-303. 454 C-284.
455 C-I295.
stadtem46?. Sporód jego pism w zbiorze kanoników znalazły się te najbardziej rozpo wszechnione: Homiliarum adversus quoqumcue haereticarum468 w różnych wyda niach oraz kilka egzemplarzy druku Enchiridion locorum communium adversus
Lutherum et alios hostes Ecclesiae™, począwszy od 1536 r. W bibliotece znajdowała
się też jego Apologia pro principalibus catholicis4b°, wydana w Kolonii w 1542 r. Wśród tekstów zdecydowanych obrońców wiary katolickiej znajdujemy także pracę karmelity Eberharda Billicka ( t i557), uczestnika soboru trydenckiego i obrońcy sta rego porządku457 458 459 460 461 462 *, Iudicii universitatis adversus calumnias P. Melanchtonis defen- sio452 z 1545 r. Kanonicy posiadali również 5 ksiąg Stromata pro defensione concilii
Tridentini463 Wilhelma Lindanusa (+1588), biskupa, profesora teologii pastoralnej,
inkwizytora, autora kazań i katechizmów464 465, dzieła wydanego po raz pierwszy w 1575 r.,
u kanoników zachowały się w edycji kolońskiej z 1577 r.
W księgozbiorze kanonickim znalazły odbicie dyskusje teologiczne spowodowane rozwojem reformacji na ziemiach polskich. W Polsce ruch reformacyjny w formie otwartej i zewnętrznej akcji ujawnił się dość późno, towarzyszyły mu żywe polemiki i nowa jakościowo literatura teologiczna. Nie zabrakło więc w bibliotece Confessio
christianae catholicae fidei465 Stanisława Hozjusza (1504-1579), doktora obojga
praw i świetnego humanisty, sekretarza królewskiego, a także późniejszego biskupa
chełmińskiego i warmińskiego466 467. W momencie ożywionych dyskusji teologicznych
w Polsce, powodzi nowatorskiej literatury przywożonej z zagranicy S. Hozjusz zdecy dowanie opowiedział się po stronie obozu tradycyjnego. Przygotowany przez niego tekst Konfesji został zaprzysiężony przez wszystkich biskupów, w 1553 r. została czę ściowo wydana u Scharffenbergów w Krakowie, a w całości w 1557 w Moguncji.
Z prac teologów biblistów kanonicy interesowali się twórczością Wojciecha z No wego Pola (Novicampianus, f i 559)- W bibliotece kazimierskiej znalazła się wydana przez Łazarza Andrysowicza w 1559 r. jego Apologia pro catholica fide4bT Jest to jedno z dwu dziel teologicznych Nowopolczyka, który znany był raczej jako anatom i fizjolog, a także wykładowca gramatyki i literatury greckiej na Uniwersytecie468.
Z nowszej literatury do księgozbioru wszedł też Pymander Mercurii Trismegisti Hannibala Rosselliego ( f i 593)469, z pochodzenia Wiocha, profesora studium we
457 EK Nowodworski T. 4, s. 526-528.
458 C-230; C-344, ze zbioru kanonika Andrzeja z Zawichostu.
459 C-155, wśród proweniencji jest wpis do zbioru BBC z datą druku dzielą 153b, powtórzony jeszcze raz już w 1660; C-866, C-875, C-637, C-648. 460 C-1002. 461 LThK Bd. 2, kol. 357 -462 C-1001, z biblioteki P. Likoniusza. 463 C-492. 464 LThK Bd. 6, kol. 581.
465 C-441, C-443, C-444. Egzemplarz wydrukowany przez Mikołaja Scharffenberga w 1553 r. znalazł się w zbiorach BJ. Zob. Katalog poloników XVI wieku Biblioteki Jagiellońskiej..., poz. m ó d . Inne druki Hozjusza ze zbiorów kazimierskich kanoników obecnie w zbiorach BJ. Zob. Ibidem, poz. 1157b, 2613a.
466 m. Rechowicz, Teologia pozytywno-kontrowersyjna, szkoła polska w XVI wieku. W: Dzieje
teologii katolickiej w Polsce..., t. 2 , cz. 1, s. 54.
467 C-1005, ze zbioru P. Likoniusza.
468 m. Rechowicz, Teologia pozytywno-kontrowersyjna..., s. 70-71; H. Barycz, Historia..., s. 410-413. 469 C-123, druk subsydiowany przez Stefana Batorego.
wnętrznego bernardynów krakowskich. W dziejach teologii polskiej Rosselli zasłu guje na uwagę jako przedstawiciel filozofii i teologii hermetycznej, których wyrazem jest właśnie Pymander Mercurii Trismegisti47°. Zachowany egzemplarz to jeden z tomów traktatu, wydrukowany w krakowskiej oficynie Jana Januszowskiego
w 1586 roku470 471. p)0 rozpraw odznaczających się wręcz cyceroniańską błyskotliwością
należało również obecne w księgozbiorze kanoników dzieło związanego z S. Hozju- szem, M. Kromerem i S. Sokołowskim Patrycego Nideckiego (+1587) De Ecclesia ne ra et falsa libri V*72 473 474 475. Zachowało się w pierwszym wydaniu z 1583 r., wydrukowanym
również w krakowskiej oficynie J. Januszowskiego. Trzeba tutaj jednak zaznaczyć, że ilość literatury polemicznej zgromadzonej w bibliotece była znacznie większa, nie stety jednak sporo szesnastowiecznych wydań teologów polskich znalazło się w zbio rach innych bibliotek polskich^.
Dość sporą grupę wśród zgromadzonej w księgozbiorze literatury stanowią pro- hibita. Dzieła te oznaczono wyraźnie jako zakazane lub zakreślano w nich nieodpo wiednie fragmenty, równie często jednak „gubiły się” w klockach, Z większych edycji zachowały się Opera omnia™ Marcina Lutra wydrukowane w Jenie w 1581 r.; cie kawe, że oznaczone były na grzbiecie literą „Z”, ale też bez żadnych innych sygnowań właściwych kazimierskiej bibliotece. Odnaleziono też druk Epistoła Martini Lutheri
ad Henricum VIII™, w edycji Leonarda Coxa, wydany w Krakowie w 1527 r. przez
Hieronima Wietora. Dotychczas znany byl tylko na podstawie egzemplarza zacho wanego w Bibliotece Narodowej im. Szechenyiego w Budapeszcie476, który zresztą datowany jest na rok 1526 r. W literaturze polskiej odnotowując możliwość takiej edycji opierano się na przekazie Jana Daniela Janockiego powtórzonym przez Karola Estreichera477. Estreicher również jako rok wydania podał 1526, choć zaznaczył, że zarówno Janocki jak i Jocher cytują rok 1527. W bibliotece znalazło się także wyda
nie Loci communes seu hypotyposes theologicae478 479 480 Filipa Melanchtona wydane
w Strasburgu w 1523 r. oraz pisma Jana Saceriusa De constituendis scholis Martini
Lutheri™ i In euangelia dominicalia postilla4®°.
470 H. Rosselli od 1571 r. pisał komentarz do Corpus hermeticum, tj. zbioru dialogów o podłożu neoplatońskim, przypisywanych legendarnemu Hermesowi Trzykroćwielkiemu. Zob. M. Re- chowicz, Teologia pozytywno-kontrowersyjna..., s. 77-78.
471 Kolejne tomy wychodziły do 1590 r., choć tomy 7-10 w ogóle się nie ukazały.
472 C-840. Zob. też Katalog poloników XVI wieku Biblioteki Jagiellońskiej..., poz. 2613a.
473 Ibidem; Katalog starych druków BZNiO. Polonica wieku XVI...
474 C-128, zachował się tom drugi.
475 C-475, do teksu dołączony jest list L. Coxa do Krzysztofa Szydlowieckiego wojewody krakow skiego.
476 BNS, Budapeszt, ANT 5063. Zob. I. Pietrzkiewicz, Epistoła Martini Lutheri ad Henricum VII
w edycji Hieronima Wietora. ABMK 2001, T. 76 [2002], s. 229-237.
477 [J.D. Janocki], Janociana sive clarorum atque illustrium Poloniae auctorum maecenatumąue
memoriae miscellae. V. 1. Varsaviae et Lipsiae 1776, s. 4 7! K. Estreicher, Bibliografia polska. T. 21. Kraków 1926, s. 535; Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku. T. 1 Małopolska, cz. 1 WiekXV-XVI. Wroclaw 1983, s. 341.
478 C-733, późniejszy wpis „Ex infami Lutheri nomine prohibitus”. 479 C-734.
Wśród prohibitów odnaleziono też Dialogorum libri quator4®1 Sebastiana Castellio (Castalio, pseudonim Marcin Bellius, t i 5ó3)» filologa i tłumacza Biblii. Wspomniany tekst Dialogów*82 w 1575 r. wydrukował J. Wolrab w Budzie. O samym S. Castellio wiadomo, że początkowo powołany był przez Kalwina na rektora szkoły w Genewie, został jednak wypędzony ze względu na rozbieżności teologiczne. Znany jest przede wszystkim z obrony spalonego za sprawą Jana Kalwina hiszpańskiego lekarza i antytrynitarza Michała Serveta w piśmie De hereticis z 1554 r., co ściągnęło na niego groźbę śmierci ze strony kalwinów ^. W księgozbiorze znalazły się również
Commentaria germaniae in P. Cornelii Taciti484 Andrzeja Althamerusa4®5 wydane w Norymberdze w 1536 r. przez Petriego oraz Thesaururi theologici tertia pars*86 Leonarda Culmana*8? wydrukowana w Norymberdze w 1553 r., w której tekście zachowały się notatki czytelnika.
Spośród pozycji znajdujących się na indeksie w bibliotece kazimierskiej znalazły się także De incertitudine et vanitate scientiarum declamatio*88 Korneliusza Henryka Agryppy wydane w roku 1532 oraz tego samego autora Commentariorum
in artem brevem Raymundi Lullii*89, a właściwie R. Lullistena (*1316), znanego
teologa, autora dzieł filozoficznych i ascetyczno-mistycznych-t’ 0. Cala twórczość prawnika, teologa i medyka Korneliusza H. Agryppy (+1535)4609 498 488 478 488 458 448 438 4281 4 491 znalazła się na indek sie, bowiem interesował się kabalistyką i pismami Hermesa Trismegistosa (Trzykroć- wielkiego), na których podstawie wyrosła filozofia hermeneutyczna. Kolejnym z „zakazanych” byl wittemberski druk z 1559 r. Scriptorum publice propositorum
a professoribus in Academia Witebergensi492 493.
Kaznodziejstwo
W ciągu XVI w. dział kaznodziejski zdecydowanie się wzbogacił. Często jednak pojawiają się w nim znani średniowieczni autorzy. Korzystano nadal z wydanego w XV w. zbioru kazań zwanego „Meffret”, czyli Sermones de tempore et de sanctis,
sine Hortulus reginae*93, o czym świadczą liczne notki w tekście. Chętnie posługiwa
no się kazaniami Mikołaja z Błonia: Sermones de tempore et de sancńs, sive
virida-481 c-864.
482 Index librorum prohibitorum..., s. 103. 483 LThK Bd. 2, kol. 787-788.
484 C-442 „Franciscus Boner”. Boner (+1552), wykształcony ławnik, rajca krakowski, spowinowaco ny z J. Decjuszem i utrzymujący kontakty z humanistami, podobno posiadacz wielkiej bibliote ki. Zob. K. Budka, Boner Franciszek. W: PSB T. 2,1936, s. 295-296.
485 Index librorum prohibitorum, usque ad diem 4 iunii anni [1744]- Additis prohibitionibus [...]
ad annum [1752]. Romae [1752], s. 13.
486 C-890, na karcie tytułowej kilka notek typu „Magno heretico”. 487 index librorum prohibitorum..., s. 247.
488 C-763, Index librorum prohibitorum..., s. 178. 489 C-470.
490 LThK Bd. 8, kol. 616-618. 491 LThK Bd. 1, kol. 150.
492 C-1121, Index librorum prohibitorum..., s. 381.
riusw4, których dwa egzemplarze z tego samego strasburskiego wydania (1494 r.)
przechowały się do dzisiaj. Sięgano nadal po kazania Roberta de Liteo (Caracciolu- sa), do dzisiaj zachowały się dwa egzemplarze jego Sermones de adventu^s wydru kowane w Wenecji w latach 1477-1478. Jeden z nich z ładną krakowską oprawą^5 podarował zakonnikom Jan Scultetus w 1505 r., drugi zaś zakupił kazimierski prepo zyt Stanisław Maniecki. Czytywali kanonicy kaznodziejskie teksty Postilla sive opus
predicabile de Evangeliis ac Epistolisw Szymona z Cremony z 1484 r. i Tractatus et sermones« 8 Piotra de Alliaco z 1490 r. Wśród kazań odnajdujemy również Sermones de tempore et de sanctis cum quadragesimali Jana Nidera (ok. 1380-1438)499 wy
dane ok. 1480 r. i bazylejskie wydanie Sermones de evangelio aeterno Bernarda ze Sienys°°, przekazane kanonikom w 1505 r. przez J. Scultetusa. Niewątpliwie wyko rzystywano piętnastowieczne edycje Sermones quadragesimales Thesauri novi przypisywane Piotrowi de Paludes01 i Sermonarium de decern praeceptis per qu-
adragesimam302 Michała de Carcano wydrukowane w 1492 r. w Wenecji. Kazno
dziejski zbiór uzupełniono także o egzemplarze Sermones Pomeri quadragesima-
less°3 węgierskiego franciszkanina Pelbarta de Themeswar i kilka wydań kazań ma
ryjnych: Corona Beatae Mariae Virginis30* wydrukowana ok. 1488 r., Bernarda ze Sieny Sermones de festivalibus Virginis gloriosae5°s i dwa egzemplarze Stellarium
Coronae Benedictae Virginis Mariae306 wydrukowane w 1501 r. w Hagenau i kolejne
z 1509507. Dział kaznodziejski został wzbogacony szeregiem poważnych pozycji przez tutejszego kanonika - kaznodzieję Pawia Likoniusza. W latach osiemdziesiątych P. Likoniusz stał się posiadaczem dzieł Jana Herolta: wydrukowanych w Kolonii ok. 1480 r. Sermones super epistolas dominicaless°8 i strasburskiej edycji z 1490 r. Liber
discipuli de eruditione christifideliums°9. Również tej proweniencji jest egzemplarz
994 1-111 z legatu J. Sculteusa (1505 r.), I-110 kupione w 1590 r. przez P. Likoniusza. 495 1-3,1-6.
496 Bardzo często pojawiają się w księgozbiorze kanonickim oprawy krakowskiego introligatora sygnowane inicjałami IC i gmerkiem przedstawiającym dwa skrzyżowane mioty. Działał on w latach 80. XV w., sporządzał oprawy zarówno w stylu gotyckim, jak i kompozycje będące już zapowiedzią sztuki renesansu. Zob. A. Lewicka-Kamińska, Rzut oka na rozwój oprawy książ
kowej w Krakowie. „Roczniki Biblioteczne" 1972, R. 41, z. 1-2, s. 52.
497 I-125, ze zbioru P. Likoniusza.
498 1-83, zachował się tylko wpis Jana Pannitonsora, najprawdopodobniej jak inne jest to książka podarowana przez niego P. Likoniuszowi.
499 1-6 6. Najprawdopodobniej wpłynęły do biblioteki dopiero w końcu XVI w. 500 I-180.
soi 1-127 Strasburg 1485,1-131 Strasburg 1491. Obydwa egzemplarze zakupił do biblioteki klasztoru Bożego Ciała tutejszy kanonik Adam Inowłodzki, I-67 Strasburg 1485, w księgozbiorze P. Liko niusza od 1568 r.
502 j_5> pozycja oprawiona wraz z innymi w 1517 r. z biblioteki prepozyta Stanisława Manieckiego.
503 1-132 wydane w 1500 r., C-17 wydane w 1501 r.
504 1-196.
sos 1-58 ze zbioru P. Likoniusza.
506 c-19 z biblioteki A. Inwłodzkiego, C-16 ze zbioru P. Likoniusza. 507 C-819.
5°8 I-102 ,,F[amatus] D[ominus] Joannes Pannito[nsor] Pauli Liconij Suppellex 1584”.
509 1-103 „Pauli Liconij Supellex. Anno D[omi]ni 158 sexto”, „Pauli L[iconij] Suppellex 1586”, „Spectat ad Bibliotecam S[acratis]simi Corporis Christi Casimiriae ad Cracoviam A[nno] D[omi]ni 1703”.
Sermones de tempore et de sanctis Wincentego Ferreriusas10 i Rosarium sermonum, cum additionibus511 Bernarda Bustusa wydrukowane w 1500 r. Jako dar P. Likoniu-
sza dla współbraci pełniących obowiązki kaznodziejskie wszedł do biblioteki egzem plarz dzieła Jakuba de Voragine Legenda aurea^2, wydrukowany w i486 r.
Kolejne wydania dzieł koncjonatorskich pochodzą już z XVI w. W bibliotece zna lazły się: Opus sermonum quadragesimalium513 Jana Ravlina, wydrukowany w Pa ryżu w 1511 r., kupiony przez Jana Kazimierskiego i Sermones dominicales de tem
poreSM Gabriela Biela wydane w 1520 r., które podarował kanonikom magister Stani
sław z Krakowa. Kupiono również Jana Gersona Sermo de passione domini^, wy drukowane w Strasburgu w 1510 r., zbiór kazań Euzebiusza Emissen Homilae in
Evangeliae^6 wydany w Antwerpii w 1558 r. oraz Piotra de Palude Sermones sive enarrationes in evangeliaw z 1586 r. W 1567 r. kaznodzieja i zakrystianin kazimier
ski Stanisław Świeboda kupił dwa egzemplarze Condones in evangelia et epistolassi8 Idziego Topiarusa, jedno wydane w Antwerpii w 1547 r., drugie w Paryżu w 1566. Z kolei w 1570 r. P. Likoniusz kupił do swojej biblioteki Sermones discipuli de tem
pore et de sanctis^ Jana Herolta, wydrukowane w 1520 r. w Norymberdze. W ich
tekście zostawił liczne notatki, a także przygotowywane przez siebie Sermo de
translacione S. Stanislai. O popularności Jana Royarda świadczy to, że w 1593 r.
jego Homiliae in epistolas dominicaless20 kupił prepozyt S. Maniecki. Zachowały się jeszcze dwa egzemplarze tego samego wydania, w tym jeden z biblioteki kaznodziei Jana Kazimierskiego-1;21.
Doktor Stanisław z Krakowa podarował kanonikom Sermones fructuoissimfr22 Jana Fabera, wydrukowane w Kolonii w 1537 r. Do zbioru weszły też Sermones™ Jana Landsperga, druk koloński z 1536 r., Evangelisatrium.™ Marka Marulića z 1532 r., Posńlla™ Franciszka Polygrano z 1558 r., anonimowe wydania Postillae^
510 j-10g „Famatus D[omi]n[u]s Joannis Pannitonsor Civis Casimirien[sis] Paulo Liconio [dedit] 1578 12 augusti”.
sn I-159 „Paulus Likonius cum alio tomo fol[i]o comp[a]r[avi]t 1577 •
512 I-122 „Famatus D[ominus] Joannes Pannitonsor Civis Casimirien[sis] Paulo Liconio d[edi]t 1578. Oretur pro eo”, „Pro cella concionatoris Eccl[esia]e Corporis Chr[ist]i P[aulus] L[iconius] legit .
5»3 C-1011. 5>4 C-1009. 51s C-7. 516 C-173, ze zbioru P. Likoniusza. 517 C-225. 5»8 C-687, C-693.
5x9 C-1270, na egzemplarzu znajduje się również notatka o wstąpieniu do zakonu pozostawiona przez Wedastego Sebastiana Aleksandra Kulczyckiego, który złożył profesję u kanoników w 1699 r.
520 C-713, C-714, wydane w Antwerpii w 1543 r.
521 C-677, C-676, kupiony przez J. Kazimierskiego w 1548 r.
522 C-302.
523 C-165, kupione w 1543 r. przez Piotra z Przasnysza.
524 C-161, kupione w 1578 r. przez P. Likoniusza.
525 C-166, kupiona do BBC w 1563 r„ a pochodząca ze zbioru Walentego Orzechowskiego. 526 C-114.
z 1528 i 1549 roku®2?. Grupę tę uzupełniono jeszcze o druk Postilla triumque lingua-
rum experientiss828 Grzegorza Wiceliusa, wydany w Kolonii w 1545 r. Z nowszych auto
rów kanonicy posługiwali się tekstami Ludwika z Granady, do biblioteki kupiono dwie części jego Condones quae de praedpuis sanctorum festis in ecclesia habentur82^, wy drukowane w Antwerpii w 1593 r. przez B. Moretusa. W zbiorach zalazło się też wielo tomowe Concionum quadriplicium530 Filipa Diaza wydane w Lyonie w 1586 r.
Ascetyka, mistyka, hagiografia
W XVI w. w bibliotece kazimierskiej znacznie wzbogaci! się dział literatury mi stycznej. Z początkiem wieku znalazły się tutaj Opera: sermones, epistolae et alia
opuscula Tomasza a Kempissa1 - posiadają one wpis proweniencyjny klasztoru Boże
go Ciała datowany na rok 1522. Zachowany egzemplarz pochodzi z norymberskiego wydania Kaspra Hochfedera z 1494 r. Po 1559 r. weszło do biblioteki kanonickiej De
imitatione C h ristie, mylnie przypisane filozofowi, teologowi, mistykowi i kaznodziei
Janowi Gersonowis33, współwydane z dziełkiem Gersona właśnie De meditatione
cordis, a wydrukowane w 1488 r. przez E. Ratdolta w Augsburgu. Autorstwo De imitatione Christi było w tym czasie szeroko dyskutowane, pierwsze drukowane wy
danie z 1470 r. jako autora podawało co prawda Tomasza a KempisS34j ale już od edy cji paryskiej z 1480 r. zaczęto je powszechnie przypisywać J. Gersonowisss. Obydwa wspomniane druczki pochodzą z biblioteki Stanisława Zagórskiego, wikariusza ko ścioła katedralnego w Krakowie. U kanoników znalazł się też kolejny egzemplarz słynnego De imitatione Christi836 z 1555 r. Obecność ich w bibliotece kazimierskiej jest oczywista ze względu na niezwykłą popularność tego tekstu. Wydaje się, że w księgozbiorze kanonickim musiało być też znacznie wcześniej w wersji rękopi śmiennej, jako tekst podstawowy dla ruchu „devotio modema”537. Do tej grupy nale