ci pochodz¹cej z tych krêgów
ci pochodz¹cej z tych krêgów
ci pochodz¹cej z tych krêgów
ci pochodz¹cej z tych krêgów...
Zamiary te niew¹tpliwie bra³y siê z dostrzegalnej (od pocz¹tku lat 90.) niesatysfakcjonuj¹cej – w relacji do rangi dokonañ – obecnoœci sztuki Europy Œrodkowo-Wschodniej (ale dotyczy³o to tak¿e krajów Dalekiego Wschodu czy Afryki) w opiniotwórczych, œwiatowych prze-gl¹dach sztuki, takich jak np. Biennale Weneckie czy Documenta w Kas-sel. Wprawdzie w tych wydarzeniach bra³a zwykle udzia³ jakaœ repre-zentacja z by³ego obozu pañstw postkomunistycznych, to jednak traktowana ona by³a raczej protekcjonalnie (poza Rosjanami); artyœci ci nie mieli wiêc wystarczaj¹cej mo¿liwoœci pokazania odmiennoœci swojej z³o¿onej sytuacji, a wiêc artyku³owania racji odnosz¹cych siê do specyficznych doœwiadczeñ politycznych. Tak wiêc praska inicja-tywa – o ile mog³aby s³u¿yæ swoistemu „przepracowaniu” traumy ko-munizmu, dawa³aby wyj¹tkow¹ szanse na osobne (w³asne) zaistnienie tych artystów w œwiadomoœci publicznej. Równie¿ wzglêdna odrêb-noœæ tych krêgów artystycznych od œwiatowych trendów i nacisków, np. manipulacyjnych wp³ywów wielkich galerii i kolekcjonerów – wy-dawa³a siê stwarzaæ pewn¹ gwarancjê na zbudowanie alternatywnej sceny, a wobec si³y i ¿ywotnoœci prezentowanych w Pradze postaw artystycznych, œwiadczyæ o ich zaanga¿owaniu w lokalne problemy i jednoczeœnie nie byæ pozbawiona uniwersalistycznych przemyœleñ.
Tak wiêc inicjatywa Giancarlo Politi i Heleny Kontovej – rozpoczêta w 2003 roku, pod has³em: „peryferia staj¹ siê centrum” (por. „Format” nr 43 z 2003 r.) – odpowiada³aby potrzebom formu³owanym wówczas w za³o¿eniach programowych i które, nota bene, s¹ aktualne do dzisiaj. Organizatorzy „Praguebiennale 1” zdawali bowiem sobie sprawê, ¿e ich przedsiêwziêcie ma szanse powodzenia tylko w sytuacji zbudowa-nia w Pradze forum stwarzaj¹cego mo¿liwoœci awansu dla sztuki, „pe-ryferyjnej”, czyli wykreowania wydarzenia, które mog³oby byæ swoist¹ kontrpropozycj¹ wobec wystaw w Wenecji, Kassel czy Berlinie. Nieste-ty kolejne biennale („Pragua 2”) przygotowane zasta³o w atmosferze sporów programowo-ideowych i kontrowersji miêdzy wspó³organiza-torami – pisaliœmy o tym w „Formacie” (por. nr 47 z 2005 r.). Kieruj¹cy drugim biennale Milan Knizak (Dyrektor Narodowej Galerii w Pradze) zmieni³ wczeœniejsze za³o¿enia i (abstrahuj¹c tu od tego, kto mia³ racjê w sporze) w zasadzie odszed³ od lansowanej przez G. Politi i H. Kon-tov¹ idei godzenia dorobku peryferii z centrum. Kni•ak w swej koncep-cji stara³ siê uwypukliæ ogólny wp³yw przemian w kulturze postmoder-nistycznej na sztukê, a faktycznie odci¹æ siê od tej kultury, która niezbyt sztuce s³u¿y. Oznacza³o to nacisk na problematykê wyró¿niaj¹c¹ raczej wartoœci uniwersalne w twórczoœci pochodz¹cej z ró¿nych obszarów. O kszta³cie kolejnego „Praguebiennale” z 2007 roku jednak decydo-wa³ ju¿ redaktor „Flash Art” G. Politi wraz z H. Kontov¹, M. Knizak zaœ zaj¹³ siê przygotowaniem swojego osobnego projektu.
W trzecim praskim biennale wraca problem zale¿noœci miêdzy lo-kalnym a globalnym wymiarem sztuki. Organizatorzy tego
wydarze-v v 1. Barbora Bálková 1. Barbora Bálková 1. Barbora Bálková 1. Barbora Bálková
1. Barbora Bálková, Z cyklu „Maski”, 2005, inkjet print HP, 100 x 70 cm, w³. artysty 2. Jukka Korkeila
2. Jukka Korkeila 2. Jukka Korkeila 2. Jukka Korkeila
2. Jukka Korkeila, End of Sunset, 2007, wallpainting, w³. artysty 3. Micha³ Cernušák
3. Micha³ Cernušák 3. Micha³ Cernušák 3. Micha³ Cernušák
3. Micha³ Cernušák, Antichrist, 2007, akr. na p³. 196 x 280 cm, w³. artysty 4. Kristine Kursisha
4. Kristine Kursisha 4. Kristine Kursisha 4. Kristine Kursisha
4. Kristine Kursisha, The Last Judgement, 2005, DVD/video, 6 min., video still 5. Bedrich Dlouhý
5. Bedrich Dlouhý 5. Bedrich Dlouhý 5. Bedrich Dlouhý
5. Bedrich Dlouhý, Vec II, 2007, mix. media, 140 x 180 cm, w³. Dr AK Foundiation, Prague 6. Damian Le Bas
6. Damian Le Bas 6. Damian Le Bas 6. Damian Le Bas
6. Damian Le Bas, Art for Arts’Seke, Money for Gods Sake, 2007, collage photograph on canvans, 108 x 83 cm, w³. artysty
7. Vlasta Záková 7. Vlasta Záková 7. Vlasta Záková 7. Vlasta Záková
7. Vlasta Záková, And The Story Begings, 2007, 120 x 150 cm, rêczne i maszynowe wyszywanie na p³ótnie
8. Alexey Chebykin 8. Alexey Chebykin 8. Alexey Chebykin 8. Alexey Chebykin
8. Alexey Chebykin, Z cyklu „Olimpic Security Style”, Turin 2006, 3d composingprint, 90 x 120 cm 9. Alex Mlynárcik
9. Alex Mlynárcik 9. Alex Mlynárcik 9. Alex Mlynárcik
9. Alex Mlynárcik, Lola II, 1960-2007, obiekt interaktywny 10. Massimiliano Buvoli
10. Massimiliano Buvoli 10. Massimiliano Buvoli 10. Massimiliano Buvoli
10. Massimiliano Buvoli, Hula, 2007, Mdf, phot., print on plexi, lamp, 167 x 42 x 70 cm, w³. Galleria Sonia Roso, Turin
11. Martin Zet 11. Martin Zet 11. Martin Zet 11. Martin Zet
11. Martin Zet, Passage, 2006, mix. media, w³. BWA Wroc³aw 12. Jakub Matyška
12. Jakub Matyška 12. Jakub Matyška 12. Jakub Matyška
12. Jakub Matyška, Grean Head with Rose, akr. na p³., 150 x 200 cm 13. 13. 13. 13. 13. Fot. K. Saj 14. István Csákány 14. István Csákány 14. István Csákány 14. István Csákány
14. István Csákány, Reconstrukction of Tatra Peack Lomnic (Peak Search), 2004, 650 x 800 x 700 cm, w³. artysty
15. Amiko Lorant 15. Amiko Lorant 15. Amiko Lorant 15. Amiko Lorant
15. Amiko Lorant,Discovering the World Without Stepping Out of the Room, 2005-2007, inst. z akwarel¹ i rys., w³. artysty
16. Berta Fischer 16. Berta Fischer 16. Berta Fischer 16. Berta Fischer
16. Berta Fischer, Samil, 2007, Akryl, 84 x 68 x 95 cm 17. Dita P
17. Dita P 17. Dita P 17. Dita P
17. Dita Pepeepeepeepeepe, Z cyklu „Autoportrait with men”, 2004-2007, inkjet print HP, 100 x 100, w³. artysty
v
13
14
15
skiej (kuratorstwa Simona Nastaca – „The New Romanion Scene”) czy problematyzuj¹cej estetycznie niektóre dokonania artystów Euro-py Œrodkowej – wg. koncepcji Aarona Moultona – sekcji zatytu³owa-nej „From Kosovo to Kaliningrad”. Podobne refleksje budzi³a prezen-tuj¹ca m³od¹ sztukê s³owack¹ sekcja wg kuratorskiej koncepcji Jurija Carnego i Lidii Pribisovej pt. „Lemon bar. Site Sensitive and Context specyfic Art from Slovakia”. Do g³ównej problematyki biennale odno-si³ siê tak¿e Marco Scotini, który w sekcji pt. „Der Prozess. Collective memory and social history” niemal przyk³adowo pokaza³ z³o¿one do-œwiadczenia spo³ecznoœci Europy po upadku komunizmu; a jedn¹ z
na-rzucaj¹cych siê tu realizacji by³a instalacja Cipriana Muresana z Ru-munii pt. Communism never happened.
Kuratorzy „Praguebiennale 3” – podobnie jak to mia³o miejsce na wystawach w Wenecji czy Kassel – nawi¹zali równie¿ do historii sztuki europejskiej; nachalnie przypominaj¹c niektóre dokonania prze³omu modernizmu z lat 60. i 70. ubieg³ego wieku. Ale bez tego w Pradze w ogóle nie by³oby reprezentacji sztuki polskiej; otó¿ Getulio Alviani, kurator sekcji prezentuj¹cej „Kinetic Art in Eastern Europe”, jako jedyny, pokaza³ prace Polaków (Janusz Kapusta, Jerzy Grabowski i Ry-szard Winiarski). I mimo ¿e s¹ to znakomici artyœci, to jednak ich dzie³a na tej wystawie, jak i innych przedstawicieli tzw. sztuki kine-tycznej, razi³y swoj¹ nieprzystawalnoœci¹ do koncepcji biennale; wy-gl¹da³o to raczej na „odrobienie” przez kuratora zadanego tematu. Zastanawia przy tym aktualny spadek zainteresowania dla wspó³cze-snej sztuki polskiej. Na „Praguebiennale 1” by³a – za spraw¹ kurator-stwa A. Budaka – jeszcze wzglêdnie liczna reprezentacja artystów pol-skich, na drugim – wyraŸnie ju¿ uszczuplona, by na ostatnim byæ niemal zupe³nie (poza wy¿ej wymienionymi) pominiêta. Czy¿by wspó³czesna sztuka polska nie podejmowa³a tematyki posttotalitarnej, nie ewoko-wa³a lokalnych problemów? Jakie jest nasze miejsce (i ranga) w Euro-pie? Dobre pytania? Spostrze¿enia te s¹ o tyle¿ zasadne, ¿e ju¿ trady-cyjnie praskie biennale jest zdominowane przez nadreprezentacjê artystów z Czech i S³owacji – w czym prawo organizatorów, ale czego skutkiem jest jednak pewne rozchwianie hierarchii dokonañ. Czy¿by st¹d zamys³ podniesienia poziomu ekspozycji poprzez w³¹czenie do niej prac uznanych „gwiazd” œwiatowej sceny artystycznej, takich jak Marina Abramoviè, Vanessa Beecroft czy Shirin Neshat (artystki te uczestniczy³y jako goœcie specjalni biennale).
Doœæ korzystnie na biennale zaistnia³o przywracane do ³ask malar-stwo i ci¹gle znacz¹ca – fotografia. Malarmalar-stwo pojawi³o siê w wielu sekcjach wystawy, dominowa³o w koncepcjach kuratorskich spraw-ców ca³ego przedsiêwziêcia Kontovej i Politi – np. w „Expanded Pain-ting 2”, gdzie zwraca³y uwagê m.in. subtelne (prawie monochromy) prace Adriana Ghenie i zbli¿one – Ulli von Branderburg. Bogaty ma-larsko by³ dzia³ „Fuck of Macho Painter” (kurator: A. Schlaegel), gdzie konceptualizacje malarskie przeplata³y siê z realistycznymi wizualizacja-mi – intencj¹ kuratorsk¹ by³a tu reakcja na powrót malarstwa neoaka-demickiego, st¹d kpiarskie tytu³y: „pieprzyæ mistrzów” Jukka Korkei-la czy maKorkei-larski „¿art” Haegue Yanga. Bli¿sze w warstwie warsztatowej „akademickoœci” by³o natomiast „Existential Mysticism” (kurator: Dadja Altenburg – Kohl), tutaj czescy malarze, jak Bedrich Dlouhy czy Daniel Pesta zwracali uwagê oszczêdnym geometryzmem i swoist¹ wi-zyjnoœci¹. Interesuj¹ce by³y tak¿e niby naiwne rysunki i zapiski Tere-zy Velikovej (w sekcji: „Open Space 2007”) – prezentuj¹ce urok bez-pretensjonalnej spontanicznoœci.
Malarstwo na „Praguebiennale 3” nie wysz³o jednak poza „standar-dy” obowi¹zuj¹ce obecnie na wielu miêdzynarodowych wystawach – gdzie dochodzi do zderzenia tendencji przywracania tradycyjnych war-toœci warsztatowych (czasami powrotu do mistrzostwa akademickiego) z ironizuj¹c¹ i postponuj¹c¹ postaw¹ eksperymentatorów sztuki post-modernistycznej. Natomiast interesuj¹ce i – co znamienne – osobne efekty wnios³a fotografia krajów Europy Œrodkowej, z jej swoistymi „narracjami”. Oto fotografia przejmuje tu doœæ istotn¹ rolê dokumentu czasu „po prze³omie”, dokumentu wyra¿aj¹cego przy tym intencje pro-spo³eczne, maj¹cego ambicje interwencyjne, czy wkraczaj¹cego w do-menê kreacji.
Prezentowane w ramach biennale zestawy obrazów fotograficznych pos³u¿y³y wiêc zbudowaniu „obrazu” wypowiedzi skoñczonej, pobu-dzaj¹cej refleksjê, ale i „otwartej” na interpretacje. Propozycja kura-torska Vladimira Birgusa („Glocal Girls”) jest tego najlepszym przy-k³adem. Chocia¿ w fotografii artystek z Czech i S³owacji znaleŸæ mo¿na sporo inscenizacji i efektownych pomys³ów (por. np. ¿artobliwe „ma-ski” Barbory Balkovej), jednak sporo by³o tu „inscenizuj¹cego” doku-mentu (w zamyœle buduj¹cego wyraŸne narracje) – jak to mia³o miej-sce w intryguj¹cym cyklu „autoportretów z mê¿em” Didy Pepe (coœ z konwencji „wczesnej” Cindy Sherman). Ciekawie równie¿ wypad³y (z egzystencjonalnymi podtekstami) fotografie Moniki Kovacowej, Barbory Kuklikovej czy ironiczno-konceptualne zdjêcia Sony Goldo-vej i Andrei KalinoGoldo-vej. Rangê fotografii podnosi³y równie¿ zdjêcia Alexeya Chebykina (From Kosowo...) czy Milana Grygara oraz Rumu-nów z ich „sceny”. Fotografia na biennale mo¿e najcelniej odnios³a siê do problematyki „lokalnej” pamiêci – która przypomina o konsekwen-cjach dla przysz³oœci Europy i dla œwiadomoœci globalnej.
Marian Grolmus Marian Grolmus Marian Grolmus Marian Grolmus
Marian Grolmus, Ost Block, 2007, Reinforced concrete, 300 x 260 x 20cm, w³. artysty, fot. K. Saj Ulla von Brandenburg
Ulla von Brandenburg Ulla von Brandenburg Ulla von Brandenburg
Ulla von Brandenburg, Scene II, 2007, akryl na œcianie, dimensions variable, fot. K. Saj