Podłoże teoretyczne

5.1. Ekwiwalencja Kollera

Ekwiwalencja istniejąca pomiędzy tekstem źródłowym a  tekstem docelo-wym jest podważalna, ale może funkcjonować na kilku różnych poziomach.

Opracowano kilka systemów, które zostały przedstawione w celu zbadania po-ziomów ekwiwalencji. Jeden z nich został zaproponowany przez Kollera (1979:

188). Sam Koller zauważa, iż model, który przedstawił, nie jest ostatnim słowem w tym temacie. Uważa on, że: „Typy ekwiwalencji mogą i muszą być rozwijane dalej, zróżnicowane, sprecyzowane i zmodyfikowane, a w szczególności zbadane w stosunku do konkretnych zjawisk tłumaczeniowych. Szereg elementów zna-czeniowych może być umieszczonych z  trudem w  tym modelu ekwiwalencji, a inne wcale nie będą pasować: znaczenia interlingwistyczne, pozatekstowe czy socjokulturowe (ból głowy dla tłumaczy literatury)” (Koller, 1995: 198).

Koller (1979: 188) próbuje opisać szczegółowo związek ekwiwalencji w swo-im modelu oraz dokonuje podziału na następujące typy ekwiwalencji:

(1) Ekwiwalencja denotacji odnosi się do pozajęzykowej zawartości tekstu. Mia-nowicie dotyczy przedmiotu, do którego odnosi się tekst, np. w instrukcji obsługi łatwo jest osiągnąć ekwiwalencje na tym poziomie, ponieważ na-leży odnosić się do produktu, którego czytelnik uczy się używać. Przykła-dem może być słowo, które nie ma odpowiedniego ekwiwalentu w języku docelowym toteż termin angielski musi być zastosowany w tekście w języ-ku polskim. Z terminologii medycznej przykładem może być słowo implant w instrukcji obsługi.

(2) Ekwiwalencja konotacji dotyczy wyborów leksykalnych, zwłaszcza pomię-dzy słowami, które są prawie synonimami. Mają podobne znaczenie, ale

różne skojarzenia. Przykładem w terminologii medycznej może być słowo good cholesterol i bad cholesterol przywołujące pozytywne i negatywne sko-jarzenia lub low cholesterol i high cholesterol. Prawidłowy jest niski poziom cholesterolu – jest to skojarzenie pozytywne. Osoba, która nie zna się na cholesterolu, może niski poziom cholesterolu traktować jako pożądany, co wywoła skojarzenie pozytywne.

(3) Ekwiwalencja normy tekstowej związana jest z typami tekstów. Są to typowe cechy języka charakteryzujące teksty. Mogą to być dokumenty prawnicze czy patenty. W przypadku tekstów medycznych są to normy stosowane w tłu-maczeniu tekstów medycznych (ISO 9001, EN 15038, ISO 13485). Mają one na celu standaryzować terminy medyczne, które można odnaleźć w innych tekstach medycznych.

(4) Ekwiwalencja pragmatyczna jest skierowana na odbiorcę tekstu. Terminy w tekście w języku angielskim mogą różnić się aspektami kulturowymi, na przykład nazwami instytucji, organizacji, nazwami formularzy czy nazwami pracowników służby zdrowia, nazwami leków, które w języku polskim nie występują: British National Formulary, American Type Culture Collection, as-sistant physician, Affordable Care Act, Agency for Toxic Substances and Dise-ase Registry, childbirth assistant, end-of-life assistant, Employment Retirement Income Security Act, Human Genome Organisation, nurse practitioner, nurse assistant, midwife assistant, Qualified heath claim, United Network for Organ Sharing. Podczas tłumaczenia terminów medycznych związanych z aspekta-mi kulturowyz aspekta-mi należy dobrać najbliższy ekwiwalent w języku docelowym.

Jeśli jest to niemożliwe, należy zastosować przypis.

(5) Ekwiwalencja formalna dotyczy formy i estetyki tekstu, gry słów oraz spe-cyficznych stylistycznych cech tekstu. Ten aspekt tłumaczenia w przekładzie medycznym jest brany pod uwagę podczas całego tłumaczenia tekstu ponie-waż w translacji medycznej występują terminy od greko-łaciny po anglicy-zmy.Koller opisuje w  poniższej tabeli różne typy ekwiwalencji ze względu na ogniska badawcze. Są one streszczone poniżej w tabeli nr 5:

5.2. Model Vinay i Darbelnet 131 Tab. 5. Cechy ognisk badawczych dla różnych typów ekwiwalencji

(opracowano na podstawie Koller 1979: 187-191).

Typ ekwiwalencji W jaki sposób osiągalna Ognisko badawcze Ekwiwalencja denotacji Poprzez analizę zgodności i ich

interakcję z czynnikami tek-stowymi.

Leksyka

Ekwiwalencja konotacji Teoria musi zidentyfikować konotatywne wymiary

tekstowej Opis i korelacja wzorów użycia pomiędzy językami przez sto-sowanie funkcjonalnej analizy tekstu.

Popatrz na użycie w różnych sytuacjach komunikacyjnych.

Ekwiwalencja pragmatyczna Przetłumacz tekst dla poten-cjalnego kręgu czytelników, uwzględniając wymagania innych ekwiwalencji.

Przeanalizuj warunki komu-nikacyjne ważne dla różnych grup odbiorców w różnorod-nych parach językowych.

Ekwiwalencja formalna Analogia formy w języku docelowym, stosowanie

Model typów ekwiwalencji Kollera obejmuje różne aspekty tłumaczenia, które zostały wzięte pod uwagę podczas badania ujętego w pracy w rozdziale 3.2. Terminologia medyczna. Owe aspekty zostały zastosowane pojedynczo, ale także zbiorowo na zasadzie użycia kilku aspektów naraz, zależnie od problemu tłumaczeniowego.

5.2. Model Vinay i Darbelnet

W Comparative Stylistics of French and English: A Methodology for Transla-tion (1995), Vinay i Darbelnet proponują kontastywno-stylistyczną analizę tłu-maczeń, którą oparli na porównaniu tekstów pochodzących z języka angielskie-go i francuskieangielskie-go. Ustalają swój model w oparciu o trzy mikrojęzykowe aspekty:

słownictwo (leksyka), gramatyka (składnia) oraz kompozycja (wiadomość).

Uważają oni, że „pewne stylistyczne efekty nie mogą zostać przemienione na ję-zyk docelowy bez zakłócenia syntaktycznej kolejności lub nawet leksyki” (1995:

84). W celu uporania się z tym stylistycznym problemem, proponują oni dwie metody tłumaczeń oraz siedem procedur tłumaczeniowych. Do metody czy strategii tłumaczeń bezpośrednich należą takie procedury jak zapożyczenie, kal-ka i tłumaczenie dosłowne. Z kolei metodę tłumaczenia bezpośredniego dzielą na poszczególne cztery podkategorie: przestawienie (transpozycja), przekształ-cenie (modulacja), ekwiwalencja i adaptacja.

Na potrzeby własnej analizy badawczej wybrane zostały dwie procedury z obydwu metod badawczych zaprezentowanych przez Vinay i Darbelnet, tj. za-pożyczenia (tłumaczenia bezpośrednie) oraz adaptacja (tłumaczenia pośrednie).

Zostaną one zastosowane w rozdziale 3.1. Aspekty kulturowe. Wybór nastąpił poprzez dobranie dwóch procedur, które stwarzają największe wyzwanie w tłu-maczeniu tekstów medycznych w  aspekcie kulturowym. Zwłaszcza adaptacja stanowi duże wyzwanie, gdyż wymaga odnalezienia odpowiednich ekwiwalen-tów kulturowych w  języku docelowym lub zastosowanie przypisu. Znaczenie obydwu terminów (zapożyczenie i  adaptacja) wyjaśniono na przykładach we wprowadzeniu do rozdziału czwartego.