Przekład tekstów medycznych - Praktyki specjalistyczne

III. Praktyki specjalistyczne

3.7. Przekład tekstów medycznych

Tłumaczenia medyczne dzielą wiele cech wspólnych z innymi rodzajami tłumaczeń. Zwróćmy jednak uwagę na aspekty, które wyróżniają tłumacze-nia medyczne od innych typów tłumaczeń. Tłumaczetłumacze-nia medyczne wiążą się

3.7. Przekład tekstów medycznych 115 z przekazywaniem wiedzy, na którą jest zapotrzebowanie w następujących spe-cjalnościach:

1. Medycyna wewnętrzna: diagnoza i leczenie nowotworów, infekcji i chorób oddziałujących na serce, nerki, stawy oraz na układ pokarmowy, oddechowy i naczyniowy; zapobieganie chorobom, uzależnienia, leczenie wzroku, uszu, systemu nerwowego oraz narządów rozrodczych.

2. Ginekologia i położnictwo: medyczna i chirurgiczna opieka nad kobiecym układem rozrodczym i schorzeniami z nim związanymi.

3. Ortopedia: ochrona, badanie oraz odbudowa kształtu oraz funkcji kończyn i kręgosłupa i struktur z nim związanych; problemy mięśniowo-szkieleto-we łącznie z wadami wrodzonymi, urazami, infekcjami, nowotworami, za-burzeniami metabolicznymi układu mięśniowo szkieletowego, deformacje, urazy oraz zwyrodnieniowe schorzenia kręgosłupa, rąk, stóp, kolan, bioder, barków i łokci.

4. Pediatria: diagnoza i leczenie infekcji, ran, wad genetycznych, nowotworów złośliwych i wielu innych chorób organicznych i dysfunkcji u dzieci.

5. Psychiatria: prewencja, diagnoza i leczenie zaburzeń psychicznych i emocjo-nalnych takich jak schizofrenia i innych zaburzeń psychotycznych, zaburzeń nastroju, tożsamości seksualnej i płci oraz zaburzeń adaptacyjnych.

6. Chirurgia: przedoperacyjna, operacyjna i pooperacyjna opieka nad szero-kim spektrum stanów chirurgicznych, mających wpływ na niemalże każdą część ciała.

7. Farmakologia: skład leków, mechanizmy działania leków oraz ich zastoso-wanie terapeutyczne (Montalt i Gonzàlez-Davies 2014: 19-20).

Lekarze nie są jedynymi ludźmi, którzy potrafią przetłumaczyć dobrze teksty medyczne. Jednakże według czołowego tłumacza tekstów medycznych Fernan-do Navarro, lekarze mogą być wystarczająco wrażliwi na językowe i kulturowe aspekty związane z tłumaczeniami: „W dzisiejszych czasach specjalizacja stała się wymogiem dla tłumaczy i wielu innych specjalistów a wśród nich dokto-rów. To zawodowi tłumacze specjalizują się w tekstach medycznych, mogą być to osoby wywodzące się ze świata medycyny, tłumaczeń czy innych dyscyplin.

Takie osoby traktuję jako tłumaczy tekstów medycznych” (za Montalt i Gonzàlez-Davies 2014: 20).

Z kolei O’Neill (1998: 80) uważa, że: „Dobre tłumaczenie medyczne może być wykonane zarówno przez specjalistów w dziedzinie medycyny, jak i języ-koznawców znających się na rzeczy; ale w obu przypadkach miłość do języka, znajomość stylu, chęć dążenia do tajemnego języka oraz wystarczająca dbałość

o to, aby dokonać tłumaczenia poprawnie, są kluczami do prawdziwego suk-cesu”. Oznacza to, iż językoznawcy posiadający odpowiednią wiedzę medyczną są także w stanie dokonać dobrego tłumaczenia. Różnica pomiędzy tłumaczem językoznawcą a tłumaczem lekarzem może być wytyczona za pomocą pojęć zrozumienia aspektów tłumaczeniowych oraz ich zastosowanie w tłumaczeniu a wiedzą i umiejętnościami (na tematy medyczne). Na przykład, aby zrozumieć, na czym polega operacja usunięcia wyrostka robaczkowego, nie musimy być chi-rurgami. Zrozumienie takiego procesu operacji przez tłumacza jest konieczne, ale nie kwalifikuje go do przeprowadzenia takiej operacji. Należy wiedzieć, jak dokonać operacji, a nie tylko zrozumieć, jak jest to przeprowadzane przez leka-rza. Z drugiej strony, lekarze nie muszą posiadać wiedzy z zakresu kultury i języ-ka. Mogą jednak rozwinąć swoje umiejętności tłumaczeniowe obok medycznego wykształcenia. Podsumowując, językoznawcy są lepiej przygotowani w jednych aspektach, a lekarze w innych.

Ze względu na specyficzny żargon (zob. Zarzycki 2014: 90) stosowany przez pracowników służby zdrowia Fischbach (1962: 472) sformułował ogólne zalece-nia dla osób tworzących teksty medyczne w celu ułatwiezalece-nia tłumaczowi przekła-du tekstu medycznego:

1. Pisz jasno przy użyciu opisowego języka angielskiego zwłaszcza, jeśli mowa o produkcie (jaki to produkt? Jak działa? itp.);

2. Wystrzegaj się wyrazów ściśle stosowanych w danym kraju;

3. Kiedy powstaje nowa terminologia techniczna, warto udzielić tłumaczowi wskazówek za pomocą wyjaśnienia w nawiasie;

4. Pamiętaj, iż twój tekst napisany w języku angielskim powiększy się o około 15% lub 20%, jeśli zostanie przetłumaczony na język francuski, hiszpański lub inne języki romańskie. Warto uwzględnić ten aspekt w swoim planie;

5. Nie spodziewaj się od tłumacza, że jest w stanie odgadnąć po nagłówkach, co masz na myśli bez związku kontekstowego lub ilustracji;

6. Jeśli twoja firma już ustaliła pewne slogany, znaki firmowe lub nowe wyraże-nia techniczne w języku obcym, to daj mu przerwę i udostępnij mu tłuma-czenia wcześniej opublikowane na temat określonego produktu, procesu lub leczenia;

7. Jeśli tylko to możliwe, zapewnij tłumaczowi pomoc w postaci ilustracji, projektu graficznego lub opisów. Pomoże mu to wyobrazić sobie całokształt i będzie rzutowało na bardziej precyzyjne i efektywne tłumaczenie;

8. Unikaj bezpośrednich napomnień. Syryjscy czy nikaraguańscy lekarze mogą czuć się urażeni, kiedy przeczytają: „przepisz lek X dla wszystkich pacjentów

3.7. Przekład tekstów medycznych 117 z infekcją”. Mogą oni uważać wykrzyknienia oraz tryb rozkazujący za brak przyzwoitości i należytej rezerwy;

9. Nie pouczaj zagranicznego lekarza na temat podstawowych pojęć medycz-nych, które zna od pierwszych lat studiów medycznych;

10. Jeśli myślałeś o grze słów, chwytach reklamowych, metaforach lub połącze-niu sztuki z nagłówkami, najpierw przedyskutuj tę kwestię z tłumaczem, aby zobaczyć, jak funkcjonuje to w obcym języku.

Powyższe zalecenia mają na celu ułatwienie tłumaczowi przekładu tekstów medycznych, które pełne są wyrażeń dotyczących anatomii, chorób, leków, sprzętu medycznego itp. Zapoznawanie się z poszczególną terminologią oraz umiejętność rozwiązywania wszelkich problemów terminologicznych, takich jak neologizmy, synonimy, wieloznaczność jest podstawową czynnością tłuma-cza w jego procesie uczenia się, gdyż tłumacz tekstów medycznych większość swojego czasu spędza na wykrywaniu i rozwiązywaniu problemów terminolo-gicznych.

Tłumaczenia medyczne obejmują szeroką gamę gatunków. Montalt i Gonzàlez-Davies (2014: 24-26) przedstawiają najczęściej tłumaczone gatunki tak, aby czytelnik mógł zapoznać się, z jakimi gatunkami tłumacz tekstów me-dycznych ma do czynienia. Autorzy dzielą teksty medyczne na cztery kategorie zgodnie z ich rolą pełnioną w społeczeństwie:

1. Gatunki naukowe – są to gatunki stosowane przez naukowców i lekarzy pra-cujących w szpitalach, centrach naukowych, laboratoriach i w uniwersyte-tach, zajmujących się przeróżnymi specjalizacjami medycznymi. Ich celem jest przekazywanie wyników badań. Do gatunków naukowych należą:

– Prace badawcze;

– Artykuły przeglądowe;

– Dane z badań klinicznych;

– Opisy przypadków;

– Metaanalizy;

– Krótkie komunikaty;

– Listy do redakcji;

– Artykuły redakcyjne;

– Dokumenty w sprawie stanowiska i sprawozdań;

– Recenzje książek;

– Materiały z konferencji;

– Prace doktorskie.

2. Gatunki dotyczące danej profesji ‒ są to gatunki stosowane przez pracow-ników służby zdrowia – lekarzy, pielęgniarki, techpracow-ników i kierowpracow-ników ‒ w trakcie ich pracy w klinikach i przemyśle medycznym. Typowymi gatun-kami w tej kategorii są:

– Kliniczne wytyczne;

– Standardowe zasady działania;

– Charakterystyki produktów;

– Zgody na leczenie;

– Testy laboratoryjne;

– Kwestionariusze medyczne;

– Glosariusze terminologii medycznej;

– Instrukcje obsługi;

– Poradniki użytkowania i obserwacji;

– Sprawozdania roczne;

– Biuletyny;

– Ekspertyzy;

– Dane z historii chorób pacjentów;

– Klasyfikacje chorób;

– Nomenklatury;

– Słowniki medyczne;

– Vademecum;

– Interfejsy oprogramowania.

3. Gatunki edukacyjne ‒ mają one na celu nauczać w bardzo szerokim kon-tekście, od kursów uniwersyteckich, instytucjonalnych kampanii po aspekty życia codziennego. Do tej kategorii należą:

– Arkusze informacyjne dla pacjentów;

– Karty dotyczące pacjentów;

– Podręczniki;

– Traktaty;

– Szkolenia;

– Prezentacje;

– Artykuły popularnonaukowe;

– Encyklopedie medyczne;

– Telewizyjne scenariusze dokumentalne.

4. Gatunki komercyjne – stosowane są w celu sprzedaży lub kupna produktów i wszelkich usług w służbie zdrowia. Należą do nich:

– Reklamy leków;

3.7. Przekład tekstów medycznych 119 – Zamówienia;

– Etykiety na fiolkach i opakowaniach;

– Ulotki informacyjne produktów;

– Katalogi;

– Stosowanie nowych leków;

– Ulotki dołączone do opakowania;

– Patenty;

– Informacje prasowe.

Tłumacz tekstów medycznych nie tylko powinien zaznajomić się z rodzaja-mi tekstów medycznych, ale także powinien wiedzieć, jakie są różnice poz rodzaja-między danymi rodzajami tekstów. Dobry tłumacz tekstów medycznych ma obowiązek zapoznać się z:

• Formą i funkcją terminów medycznych występujących w obu językach oraz różnicami pomiędzy nimi;

• Nazwami chemicznymi leków oraz ich odpowiednikami stosowanymi w handlu;

• Standaryzacją terminologiczną: międzynarodową terminologią, klasyfika-cjami oraz taksonomią;

• Metaforą medyczną i obrazami;

• Medycznymi akronimami, skrótami i symbolami;

• Frazeologią medyczną zwłaszcza w języku docelowym;

• Odmianami językowymi w obrębie tego samego języka (np. brytyjska, ame-rykańska, australijska odmiana języka angielskiego);

• Greckimi i łacińskimi rdzeniami (pierwiastkami) wyrazów, przedrostkami i przyrostkami związanymi z powstawaniem terminologii medycznej;

• Wtrąceniami, które mogą zaistnieć pomiędzy językami (głównie „fałszywi przyjaciele” lub kalki językowe);

• Ważnością wyciągania wniosków z elementów tekstowych i kontekstowych podczas próby zrozumienia tekstu źródłowego.

Kolejno Montalt i Gonzàlez-Davies (2014: 38) zaznaczają, iż tłumacz prze-kładający teksty medyczne powinien dodatkowo posiadać wystarczającą wiedzę na temat:

• Różnych społeczności oraz ich formalnych i nieformalnych norm: pacjenci, krewni, lekarze, naukowcy, kierownicy, technicy itd.;

• Różnorodnych autorów, ich motywacje oraz powód, dla jakiego piszą;

• Krajowego systemu zdrowia odnoszącego się do wyznaczonego zadania związanego z tłumaczeniem;

• Międzynarodowych organizacji zdrowia, takich jak Światowa Organizacja Zdrowia;

• Różnymi formami publikacji oraz ich wymogami wydawniczymi;

• Określonymi sytuacjami, w których użyte są teksty źródłowe i docelowe;

• Prawnymi normami stawianymi zarówno wobec tekstu źródłowego, jak i tekstu docelowego;

• Normami etycznymi, które rządzą zarówno tekstem źródłowym, jak i doce-lowym;

• Różnicami związanymi z wartościami społecznymi i wierzeniami, które do-tyczą zdrowia i chorób w różnych państwach i kulturach;

• Eufemizmem odnoszącym się do części ciała i ich funkcji w różnych języ-kach.

W dalszej części tego rozdziału należy skupić się na konkretnych problemach tłumaczeniowych, z jakimi spotyka się tłumacz tekstów medycznych, tj. „fałszy-wymi przyjaciółmi”, kolokacjami, neologizmami, leksyką oraz drobnymi szcze-gółami i błędami w druku.

Newmark (1979: 1406) uważa, że wiele z „fałszywych przyjaciół” (słów po-krewnych, które wprowadzają w błąd) może, ale nie musi mieć jednakowe zna-czenie. Newmark podaje przykład słowa observation, które może oznaczać „hi-storię przypadku” (medyczna dokumentacja choroby pacjenta przechowywana przez lekarza lub pracownika socjalnego) lub po prostu „obserwacje medyczną”.

Z kolei wyraz accident może oznaczać „wypadek”, „epizod” lub „powikłanie”

(niewynikające z tej samej przyczyny, co oryginalna choroba), intervention może oznaczać „czynność wykonaną przez kogoś”, „zabieg” lub „pomoc, wsparcie”.

Kolokacja to według słownika PWN⁵ „często spotykane połączenie wyra-zów, którego znaczenie wynika ze znaczenia jego składników”. Zgodnie z New-mark (ibid.) trudność w tłumaczeniu kolokacji w tekstach medycznych polega na tym, iż są one „przeźroczyste” lub „semantycznie uzasadnione”, ale nie są od-powiednio tłumaczone. Autor podaje przykład asthme intriqué tłumaczone jako

„przewlekła łagodna astma” według słownika De La Mare, a w innym słowniku jest opisana jako „przewlekłe zapalenie oskrzeli spowodowane wtórną infekcją, która może wywołać niewydolność serca” (zob. Petit Dictionnaire de la Médeci-ne, 1992). Tłumacz powinien przytoczyć oba terminy (pierwszy w tekście, drugi jako przypis).

5 www.sjp.pwn.pl, 12.12.2015.

3.7. Przekład tekstów medycznych 121 Z kolei w tłumaczeniu neologizmów nie należy wymyślać wyrazów. Nazwy handlowe leków powinny zostać wyszukane w aktualnej encyklopedii leków lub na stronach internetowych producentów, ponieważ firmy farmaceutyczne sto-sują różne nazwy w stosunku do tego samego leku, np. substancja paracetamol posiada mnóstwo nazw handlowych w różnych językach.

Terminologia medyczna w głównej mierze związana jest z medycznym żar-gonem (uzgodnionym i ustandaryzowanym językiem), tak jak np. „pacjent po-zostający w szpitalu” (z ang. inpatient) i „pacjent dochodzący” (ang. outpatient).

Jednakże istnieje jeszcze kolejny aspekt – wyrazy nieznormalizowane często nie-formalne, bardziej lub mniej ukoloryzowane w różnych kulturach np. sluggish kidney (niewydolna nerka), gdzie sluggish jest wyrazem nieznormalizowanym;

formalnie wyraz znormalizowany brzmi chronic renal failure. Innym przykła-dem jest wyraz limp (kuśtykać) zamiast bardziej ustandaryzowanego hobble czy chociażby sluggish digestion (powolne trawienie) zamiast slow digestion.

Tłumacz musi przekładać wszystko, w szczególności statystyki, skróty i akronimy ‒ jednostki masy, długości i natężenia powinny być przeliczone na jednostki stosowane w języku docelowym. Toteż drobne błędy w szczegółach czy w druku mogą się zdarzyć. Nazwy własne, nazwy instytucji, adresy należy także przetłumaczyć, chyba że jest to eponim (wyraz odimienny) lub ich konotacje nie są znane w kulturze języka docelowego. Błędy w druku polegają na zmianie lub przestawieniu liter. Są popełniane przez tłumacza lub przez funkcję autokorekty w Wordzie np. rush (pośpiech) zamiast rash (wysypka). Często błędy w szczegó-łach spowodowane są interferencją L1 (tj. transferem językowym) np. anemia zamiast aneamia, schizofrenia zamiast schizophrenia, kardiologist zamiast cardio-logist czy ginekocardio-logist vs. gynecocardio-logist.

IV

ZASTOSOWANIE PIĘCIU TYPÓW EKWIWALENCJI KOLLERA ORAZ MODELU BEZPOŚREDNIEGO I POŚREDNIEGO TŁUMACZENIA VINAY I DARBELNET

W TŁUMACZENIU

TERMINOLOGII MEDYCZNEJ

Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO NA POLSKI

4. WPROWADZENIE

W tym rozdziale została wybrana jedna praktyka specjalistyczna spośród siedmiu praktyk omówionych w rozdziale trzecim. Ten rozdział analityczny do-tyczy trudności w tłumaczeniu tekstów medycznych z języka angielskiego na ję-zyk polski i jest oparty na tekstach, które przed powstaniem tej publikacji nigdy nie zostały przełożone na język polski, a zaczerpnięte zostały z następujących podręczników medycznych: Handbook for Brenner & Suddarth’s Textbook of Me-dical – Surgical Nursing (2010) autorstwa Janice L. Hinke oraz Kerry H. Cheever, Textbook of Natural Medicine (2013) autorstwa Josepha E. Pizzorno oraz Micha-ela T. Murray oraz A Textbook of Clinical Pharmacology and Therapeutics (2008) autorstwa James M. Ritter, Lionel D. Lewis, Timothy Mant oraz Alberto Ferro.

Problemy tłumaczeniowe w niniejszym rozdziale obejmują terminologię oraz aspekty kulturowe. Analiza przeprowadzona w badaniu ukazuje, w jaki sposób powyższe problemy zostały rozwiązane przez wprowadzenie różnych teorii tłu-maczeniowych, takich jak teorii ekwiwalencji Kollera oraz modelu bezpośred-niego i pośredbezpośred-niego tłumaczenia Vinay i Darbelnet. Problemy tłumaczeniowe dotyczyły wyboru najbardziej odpowiednich terminów opisujących choroby, symptomy, diagnozy czy części ciała, organizacje medyczne. Istnieje wiele inte-resujących zjawisk w dziedzinie tłumaczeń, takich jak terminologia czy aspekty kulturowe, które mogą powodować problemy tłumaczeniowe, kiedy tekst na-pisany jest w języku angielskim i dotyczy zjawisk występujących w języku tek-stu źródłowego. Poniżej przedstawiono przykłady aspektów terminologicznych, stosując termin medyczny, który może zostać przetłumaczony bezpośrednio na język polski (Vinay i Darbelnet 1995: 31) za pomocą zapożyczenia (leukemia) oraz inny termin (spleen), który wymaga tłumaczenia na język polski. Rezultat tłumaczenia widoczny jest poniżej:

 There is also proliferation in the liver and spleen and invasion of other organs, such as the meninges, lymph nodes, gums, and skin… Leukemia is also classi-fied as acute (abrupt onset) or chronic (evolves over months to years)

(Hinke i Cheever 2010, s. 410).

 Istnieje także rozrost w wątrobie i śledzionie oraz naruszenie innych orga-nów, takich jak opon mózgowo-rdzeniowych, węzłów chłonnych, dziąseł i skóry… Leukemia jest również sklasyfikowana jako ostra (o gwałtownym początku choroby) lub przewlekła (rozwijająca się miesiącami lub latami).

Poniżej przedstawiono aspekt kulturowy (termin związany z nazwą instytu-cji), który nie posiada formalnego ekwiwalentu w języku polskim. Jego tłuma-czenie zilustrowano w przypisie następująco:

 The National Headache Foundation

(Hinke i Cheever 2010, s. 334) Przypis: Organizacja, która pomaga osobom cierpiącym na ból głowy, ich rodzinom oraz lekarzom, którzy takie osoby leczą.

Jeszcze innym przykładem kulturowej zmiany jest adaptacja (Vinay i Dar-belnet 1995: 31), która oznacza zmianę sytuacyjnego odniesienia, gdy nie istnieje ona w kulturze docelowej. Poniżej zaprezentowano przykład:

 Milk tea will make you relaxed after a long day at work.

 Herbata z cytryną sprawi, że poczujesz się zrelaksowany po długim dniu w pracy.

Tekst źródłowy dotyczy „herbaty z mlekiem”, podczas gdy w tekście docelo-wym zamieniono herbatę z mlekiem na herbatę z cytryną. W tym konkretnym przypadku picie herbaty z mlekiem tzw. „bawarki” ma miejsce w Polsce, jednak-że dodawanie mleka do herbaty jest zdecydowanie mniej powszechne niż picie herbaty z cytryną. Dzięki zastosowaniu adaptacji, w tym przypadku tekst jest bardziej przyjazny dla czytelnika i nie zakłóca jego skupienia.

4.1. Cel badań

Celem badania jest przeanalizowanie następujących aspektów tłumacze-niowych: (1) Kulturowych aspektów dotyczących zmian ekwiwalentów podczas

4.3. Metoda 127 tłumaczenia nazw instytucji i organizacji, (2) Terminologii dotyczącej terminów medycznych, nazw instytucji oraz nazw angielskich, zwrotów grecko-łacińskich, eponimów, synonimów. Wynikające z powyższych aspektów problemy tłuma-czeniowe zostaną wyjaśnione i rozwiązane dzięki zastosowaniu teorii ekwiwa-lencji Kollera oraz modelu bezpośredniego i pośredniego Vinay i Darbelnet.

4.2. Materiał badawczy

Tekst źródłowy pochodzi z podręczników akademickich dotyczących far-makologii, pielęgniarstwa medyczno-chirurgicznego oraz medycyny naturalnej.

Wszystkie trzy podręczniki stosowane są w nauczaniu na poziomie uniwersytec-kim. Pierwszy tekst źródłowy zatytułowany Handbook for Brenner & Suddarth’s Textbook of Medical – Surgical Nursing (2010) autorstwa Janice L. Hinke oraz Kerry H. Cheever jest kompleksowym podręcznikiem dla studentów pielęgniar-stwa i pielęgniarek. Kolejnym tekstem źródłowym związanym z dziedziną me-dycyny jest obszerny podręcznik zawierający 1916 stron Textbook of Natural Me-dicine (2013) autorstwa Josepha E. Pizzorno oraz Michaela T. Murray dotyczący leczenia przy zastosowaniu medycyny naturalnej. Trzecim tekstem źródłowym jest A Textbook of Clinical Pharmacology and Therapeutics (2008) autorstwa Ja-mes M. Ritter, Lionel D. Lewis, Timothy Mant oraz Alberto Ferro obejmujący dziedzinę farmakologii. Bardzo przydatny okazał się także glosariusz dostępny na stronie internetowej www.medicinenet.com zasugerowany przez Henrego Fi-schbach’a w książce Translation and Medicine oraz British National Corpus do-stępny na www.corpus.byu.edu/bnc. Dodatkowo pomocne okazały się słowniki internetowe oraz słowniki zarówno w języku polskim, jak i angielskim.

4.3. Metoda

Pierwszą czynnością było odnalezienie i ocenienie tekstu źródłowego ze względu na jego cel oraz cechy charakterystyczne. Ponadto, zanim zaczęto tłu-maczenie, przeanalizowano zastosowanie różnych metod opartych na teoriach tłumaczeń. Nacisk został położony na pięć typów ekwiwalencji Kollera oraz na model Vinay i Darbelnet dotyczący bezpośredniego i pośredniego tłumaczenia.

Następną czynnością było przetłumaczenie wybranych fragmentów z tekstu źródłowego na język angielski. Pomocne okazały się tutaj słowniki medyczne,

strony o treści medycznej i glosariusze, takie jak Kaiser Permanentne’s Medi-cal Glossary (www.scl.nMedi-cal), MediMedi-cal Dictionary (www.medicinenet.com) oraz słownik medyczny angielsko-polski (www.drpalka.co.uk). Ostatnią czynnością było zaprezentowanie trudności w tłumaczeniu oraz zastosowanie teorii i od-niesieniu ich do terminologicznych i kulturowych aspektów przekładu. Bada-nie zostaBada-nie przedstawione szczegółowo, przypisując stronę do jakiej odnosi się tekst źródłowy oraz jego tłumaczenie w tekście docelowym. Dołączona zostanie informacja, w jaki sposób tekst został dostosowany dzięki procedurze zapoży-czenia i adaptacji, tak aby udało się dobrać odpowiedni ekwiwalent w tekście docelowym. Na zakończenie zostaną sporządzone wnioski i konkluzje oparte na wynikach badań.

4.4. Typ tekstu według modelu Reiss oraz jego funkcja w oparciu o kategoryzację Bühlera

Ustalenie właściwości tekstu oznacza określenie jego typu. Istnieją różne ro-dzaje tekstu opisane w modelu Reiss, który opiera się na kategoryzacji funkcji języka Bühlera. Więcej o funkcjach języka oraz tekstach pisałem w Do you speak Cockney? Kulturowe konteksty dialektu londyńczyków (2014). Cztery kategorie tekstów to teksty informacyjne, ekspresywne, operacyjne lub audiomedialne.

Przetłumaczone teksty źródłowe mają charakter informacyjny, a ich główną ce-chą jest informowanie o faktach w postaci wiadomości i wiedzy. Takie teksty mają funkcję poznawczą, gdyż są medycznymi i akademickimi podręcznikami dla studentów.

5. PODŁOŻE TEORETYCZNE

5.1. Ekwiwalencja Kollera

Ekwiwalencja istniejąca pomiędzy tekstem źródłowym a tekstem docelo-wym jest podważalna, ale może funkcjonować na kilku różnych poziomach.

Opracowano kilka systemów, które zostały przedstawione w celu zbadania po-ziomów ekwiwalencji. Jeden z nich został zaproponowany przez Kollera (1979:

188). Sam Koller zauważa, iż model, który przedstawił, nie jest ostatnim słowem w tym temacie. Uważa on, że: „Typy ekwiwalencji mogą i muszą być rozwijane dalej, zróżnicowane, sprecyzowane i zmodyfikowane, a w szczególności zbadane w stosunku do konkretnych zjawisk tłumaczeniowych. Szereg elementów zna-czeniowych może być umieszczonych z trudem w tym modelu ekwiwalencji, a inne wcale nie będą pasować: znaczenia interlingwistyczne, pozatekstowe czy socjokulturowe (ból głowy dla tłumaczy literatury)” (Koller, 1995: 198).

Koller (1979: 188) próbuje opisać szczegółowo związek ekwiwalencji w swo-im modelu oraz dokonuje podziału na następujące typy ekwiwalencji:

(1) Ekwiwalencja denotacji odnosi się do pozajęzykowej zawartości tekstu. Mia-nowicie dotyczy przedmiotu, do którego odnosi się tekst, np. w instrukcji obsługi łatwo jest osiągnąć ekwiwalencje na tym poziomie, ponieważ na-leży odnosić się do produktu, którego czytelnik uczy się używać. Przykła-dem może być słowo, które nie ma odpowiedniego ekwiwalentu w języku docelowym toteż termin angielski musi być zastosowany w tekście w języ-ku polskim. Z terminologii medycznej przykładem może być słowo implant w instrukcji obsługi.

(2) Ekwiwalencja konotacji dotyczy wyborów leksykalnych, zwłaszcza pomię-dzy słowami, które są prawie synonimami. Mają podobne znaczenie, ale

różne skojarzenia. Przykładem w terminologii medycznej może być słowo good cholesterol i bad cholesterol przywołujące pozytywne i negatywne sko-jarzenia lub low cholesterol i high cholesterol. Prawidłowy jest niski poziom cholesterolu – jest to skojarzenie pozytywne. Osoba, która nie zna się na cholesterolu, może niski poziom cholesterolu traktować jako pożądany, co

W dokumencie Dylematy tłumacza (Stron 114-0)