W myśl art. 2 ust. 3 pkt 3 u.k.s.e. komornik sporządza protokół stanu faktycznego „przed wszczęciem procesu sądowego lub przed wydaniem orzeczenia na zarządzenie sądu lub prokuratora”. Zaznaczyć zatem trzeba wyraźnie rozróżnienie dwóch sytuacji: pod-jęcie omawianej czynności przez komornika przed wszczęciem procesu sądowego lub przed wydaniem orzeczenia. W tym drugim przypadku podmiotami legitymowanymi do zainicjowania sporządzenia protokołu stanu faktycznego, o których mowa wprost w ustawie, są sąd lub prokurator. Nie można pominąć faktu, iż w treści art. 2 ust. 3 pkt 3 u.k.s.e. ustawodawca nie użył terminu „sądu powszechnego”, ale szerszego terminu „sądu”. Racjonalność działania ustawodawcy nakłada obowiązek dokonywania wykładni tego zwrotu przy uwzględnieniu tej właśnie różnicy terminologicznej. Sam ustawodaw-ca nie posłużył się żadnymi wyróżnikami (kwantyfikatorami) dla ustawowego wyrażenia, tj. „sądu”. Z uwagi na powyższe, pojęcie to może oznaczać zarówno Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Nie nasuwa ten zwrot jednak wątpliwości, że w każdym razie mowa o sądzie państwowym, co wyklucza sąd arbitrażo-wy [por. art. 1158 § 1 ustaarbitrażo-wy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego; t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 101 z późn. zm.; dalej jako: „k.p.c.”]. Jako moment krańcowy, wa-runkujący kompetencję sądu do skierowania zarządzenia w przedmiocie sporządzenia przez komornika protokołu stanu faktycznego, wskazano w ustawie sam moment wyda-nia orzeczewyda-nia, nie wiążąc go z uzyskaniem przez to orzeczenie przymiotu prawomoc-ności. Warto także podkreślić, że w ustawie nie ograniczano także formy orzeczenia do wyroku, postanowienia albo nakazu zapłaty. Chociaż w art. 2 ust. 3 u.k.s.e. nie wyszcze-gólniono, czy judykatem, o którym mowa w przywołanym przepisie, jest orzeczenie koń-czące postępowanie, to ta okoliczność nie stanowi przedmiotu dyskursu prawniczego.
Jak się podnosi w doktrynie, zarządzenie w przedmiocie sporządzenia protokołu stanu faktycznego może zostać zawarte w postanowieniu wydanym przez sąd [Knypl 2007, s. 20, Bieżuński, Bieżuński 2010].
Sporządzenie protokołu stanu faktycznego może zostać także zainicjowane zarzą-dzeniem wydanym przez prokuratora w postępowaniu karnym. Należy zwrócić uwagę,
163 że wynikająca z art. 2 ust. 3 pkt 3 u.k.s.e. norma kompetencyjna jest jednak szersza i nie ogranicza działania prokuratora wyłącznie do postępowania karnego. Żądanie sporzą-dzenia protokołu może zostać sformułowane przez prokuratora także w toku innych postępowań sądowych, w których bierze on udział na prawach uczestnika. W takim przypadku zaistnieje zatem konkurencyjność podmiotów, które mogą zainicjować spo-rządzenie protokołu przez komornika, gdyż zarówno sąd, jak i prokurator będą mogli skorzystać z przysługującego im uprawnienia.
Sporządzenie protokołu stanu faktycznego zgodnie z art. 3 ust. 3 u.k.s.e. możliwe jest także przed wszczęciem procesu sądowego. Powyższe stwierdzenie nie oznacza jednak wykluczenia możliwości toczenia się w tym czasie postępowań innego rodza-ju (np. administracyjnego czy podatkowego). Skoro ustawodawca nie wskazuje na uprawnienie do działania komornika z urzędu, pozostaje do wyjaśnienia kwestia, na czyj wniosek miałaby zostać zainicjowana czynność komornika. Zważywszy na separację wypowiedzi „przed wszczęciem procesu sądowego lub przed wydaniem orzeczenia na zarządzenie sądu lub prokuratora” alternatywą nierozłączną1, należałoby następujące po tym spójniku sformułowanie (stanowiące w tym przypadku osobną przesłankę, wa-runkującą możliwość sporządzenia protokołu stanu faktycznego) potraktować jako od-rębną część wypowiedzi normatywnej. Powyższe skłania ku wnioskowi, że zarządzenie sądu lub prokuratora jako podstawa podjęcia czynności przez komornika dotyczy tylko sytuacji, gdy już toczy się postępowanie sądowe. Natomiast w odniesieniu do sytuacji przed wszczęciem postępowania sądowego ustawodawca nie wskazał expressis verbis podmiotu inicjującego sporządzenie protokołu.
W tym miejscu celowe jest poczynienie pewnych uwag o charakterze ogólnym, wskazując, że jeżeli norma ma znajdować zastosowanie we wszystkich okolicznościach, w przepisie prawnym nie określa się okoliczności jej zastosowania. Ponadto, jeżeli nor-ma nor-ma znajdować zastosowanie tylko w określonych okolicznościach, okoliczności te jednoznacznie i wyczerpująco wskazuje się w przepisie prawnym przez rodzajowe ich określenie [§ 145 ust. 1 i 2 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”, Dz.U.2002.100.908 ze zm.]. Jest to zasada wynikająca z powszechnie przyjętej reguły wykładni wyrażanej przez łacińską paremię lege non distinguente nec nostrum est distinguere [por. np.: uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z 23 maja 2016 r., II GPS 2/15; zob. Wierczyński 2009]. Wynik wy-kładni językowej uzasadnia zatem tezę, że sporządzenie protokołu stanu faktycznego przed wszczęciem procesu sądowego ma znajdować zastosowanie we wszystkich oko-licznościach, co w tym przypadku oznacza także wniosek zainteresowanego podmiotu. Jak trafnie ujmuje się w literaturze przedmiotu, podmiotem tym może być każdy, pod
1 Funktor zdaniotwórczy „lub” oznacza, że wystarcza spełnienie jednej z alternatywnych przesłanek (alterna-tywa nierozłączna) dla spełnienia prawdziwości zdania.
warunkiem, że dany stan faktyczny dotyczy jego praw i obowiązków [Marciniak 2014, Jankowski 2000, s. 43].
Przy dokonywaniu wykładni sformułowania użytego przez ustawodawcę w art. 2 ust. 3 pkt 3 u.k.s.e., nie można poprzestać tylko na zastosowaniu wykładni językowej. Należy podzielić pogląd wyrażony m.in. w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 22 września 2010 r., II FSK 836/09, zgodnie z którym w procesie wykładni prawa inter-pretatorowi nie wolno całkowicie ignorować wykładni systemowej lub funkcjonalnej poprzez ograniczenie się wyłącznie do wykładni językowej pojedynczego przepisu. Może się bowiem okazać, że sens przepisu, który wydaje się językowo jasny, okaże się wątpliwy, gdy skonfrontujemy go z innymi przepisami lub weźmiemy pod uwagę cel regulacji prawnej. Jednym z najmocniejszych argumentów o poprawności interpretacji jest okoliczność, że wykładnia językowa, systemowa i funkcjonalna dają zgodny wynik [por. postanowienie SN z 26 kwietnia 2007 r., I KZP 6/07; postanowienie NSA z 9 kwietnia 2009 r., II FSK 1885/07; wyroki NSA: z 19 listopada 2009 r., II FSK 976/08, z 2 lutego 2010 r., II FSK 1319/08, z 2 marca 2010 r., II FSK 1553/08, Zieliński 2010, s. 291, Morawski 2010, ss. 74–83]. Wymaga zatem podkreślenia, że żaden przepis prawa nie jest oderwaną jed-nostką, lecz występuje w pewnym kontekście systemowym – jest częścią określonego aktu normatywnego, który z kolei jest częścią określonej gałęzi prawa przynależącej do systemu prawa polskiego. Wykładając więc dany przepis prawa, należy brać pod uwagę jego relacje do innych przepisów danego aktu normatywnego (wykładnia systemowa wewnętrzna) oraz do przepisów zawartych w innych ustawach (wykładnia systemowa zewnętrzna). Tylko bowiem realizacja tej dyrektywy wykładni prawa, określanej jako argumentum a rubrica, gwarantuje zupełne i niesprzeczne odczytanie danej instytucji prawa z przepisów prawa [Morawski 2010, s. 152].
O ile wyjaśnienia sformułowań art. 2 ust. 3 pkt 3 u.k.s.e., z trudem można poszukiwać w wykładni systemowej wewnętrznej, a tym bardziej zewnętrznej2, to warto kilka uwag poczynić w kontekście wykładni funkcjonalnej i historycznej tego przepisu. Regulacja ta została wprowadzona wraz z wejściem w życie u.k.s.e. i do chwili obecnej nie ulegała nowelizacjom. Warto zatem zwrócić uwagę na proces legislacyjny, który doprowadził do obowiązywania komentowanej normy. Pierwotny projekt ustawy o komornikach sądo-wych i egzekucji przedstawiony został przez Komisję Sprawiedliwości i Praw Człowieka [druk nr 2196 z 9 stycznia 1997 r.]. W myśl art. 2 ust. 2 pkt 4 wymienionego projektu: „Ko-mornikom sądowym powierza się w szczególności następujące zadania:
4) sporządzanie protokołu stanu faktycznego jako środka dowodowego dla sądu – przed wszczęciem procesu sądowego lub przed wydaniem orzeczenia. Protokół sporzą-dza się na zarządzenie sądu lub prokuratora”.
2 Powyższe wynika z okoliczności, że w lapidarnej konstrukcji normatywnej przepisu art. 2 ust. 3 pkt 3 u.k.s.e. ustawodawca nie zdecydował się na zastosowanie jakichkolwiek odwołań do innych przepisów zawartych w u.k.s.e. ani w innych aktach normatywnych.
165 Warto zauważyć, że projekt wskazywał, że jedynymi podmiotami, inicjującymi spo-rządzenie protokołu stanu faktycznego niezależnie od stadium postępowania sądowe-go, byli sąd i prokurator. Powyższa konstatacja wynika z odmiennej redakcji komentowa-nej projektowakomentowa-nej wypowiedzi normatywkomentowa-nej, która zakładała wymienienie podmiotów uprawnionych do żądania sporządzenia protokołu stanu faktycznego w osobnym zda-niu przepisu. Powyższy zabieg legislacyjny powodował, że w przypadku uchwalenia takiego brzmienia przepisu zarówno przed wszczęciem procesu sądowego, jak i przed wydaniem orzeczenia sporządzenie protokołu przez komornika mogłoby wynikać tylko z zarządzenia sądu lub prokuratora3. W wyniku prac legislacyjnych nad komentowanym projektem do omawianej regulacji wniesione zostały poprawki, które znacząco zmieniły jej treść normatywną. Powyższe modyfikacje opracowywanego tekstu prawnego uza-sadniają stwierdzenie, że wolą ustawodawcy komentowana instytucja protokołu stanu faktycznego miała spełniać szerzej zaprojektowane funkcje niż tylko usprawnienie pro-wadzonego przez sąd lub prokuratora postępowania.
W konsekwencji należy stwierdzić, że powyżej przedstawiony wynik wykładni języ-kowej w zakresie możliwości wniesienia przez zainteresowany podmiot wniosku o spo-rządzenie protokołu stanu faktycznego przez komornika na etapie przed wszczęciem postepowania sądowego, znajduje swoje potwierdzenie także w wykładni funkcjonal-nej, co dodatkowo utwierdza w przekonaniu o jego prawidłowości.