Lapidarność wypowiedzi normatywnej zawartej w art. 2 ust. 3 pkt 3 u.k.s.e. wyma-ga przeprowadzenia także rekonstrukcji normy w zakresie znaczenia pojęcia „protokołu stanu faktycznego”. W przepisach u.k.s.e. brak jest definicji legalnej ww. sformułowania. W doktrynie podnosi się, że dokument ten powinien zawierać opis pewnego zdarze-nia, okoliczności czy też stanu rzeczy, stanowiąc pisemną relację komornika z poczynio-nych przez niego ustaleń w tym zakresie. Protokół ten ma za zadanie utrwalić dany stan faktyczny, który bez sporządzenia dokumentu zawierającego jego opis mógłby ulec za-tarciu lub zmianie, co mogłoby znacznie utrudnić lub uniemożliwić sądowe rozpoznanie sprawy. Protokół stanu faktycznego powinien być tylko opisem faktu (zdarzenia), pozba-wionym wyrażania w jakikolwiek sposób opinii własnych lub osób uczestniczących przy sporządzaniu protokołu co do skutków faktycznych lub prawnych wynikających z tego stanu [Marciniak 2014, Dziewulska 2012].
3 W regulacji, która weszła w życie, zarządzenie sądu lub prokuratora dotyczy tylko sytuacji, gdy toczy się już postępowanie sądowe, o czym mowa była już powyżej w niniejszej opinii.
W ustawie nie zostały wskazane wprost wymogi co do treści tego opisu. Oczywi-stym jednak jest wymóg wskazania, na czyj wniosek albo żądanie została zainicjowana komentowana czynność i opisanie ich zakresu. W protokole komornik powinien precy-zyjnie i dokładnie opisać zastany stan rzeczy, a jego treść powinna korelować z treścią wniosku zainteresowanego, postanowienia sądu lub prokuratora. Z uwagi na potrzebę zapewnienia rzetelnej i obiektywnej relacji, komornik powinien każdorazowo wskazać źródła przytaczanych informacji. Wypowiedzi innych osób powinny być przytoczone w dosłownym brzmieniu, bez opatrywania ich jakimkolwiek komentarzem czy inter-pretacją, z podaniem imion i nazwisk oraz miejsca zamieszkania tych osób4. Celowym byłoby zapewnienie uwzględnienia całości oświadczenia osób trzecich tak, by ich ewen-tualne skrócenie nie stanowiło znaczącego zmodyfikowania ich treści. Do protokołu stanu faktycznego mogą być dołączone inne dokumenty uzyskane przez komornika, a także oświadczenia stron, jak i ich stenogramy, plany, rysunki lub zdjęcia, a także infor-matyczne nośniki danych, na których utrwalono dany stan faktyczny za pomocą apara-tury rejestrującej obraz i dźwięk lub dane informatyczne, co ma szczególne znaczenie w przypadku opisu zawartości stron internetowych w czasie sporządzania protokołu [Bieżuński, Bieżuński 2010, Marciniak 2014].
Spektrum potencjalnego zastosowania protokołu stanu faktycznego jest szerokie; jako przykłady można wskazać: stwierdzenie stanu technicznego nieruchomości przed jej sprzedażą lub oddaniem najemcy w posiadanie, stwierdzenie stanu ruchomości, któ-re nabiera szczególnego znaczenia np. w przypadku uszkodzeń wymagających szybkiej naprawy (analogiczna sytuacja dotyczy uszkodzeń nieruchomości, np. w przypadku zerwania dachu wymagającego bezzwłocznej rekonstrukcji), stwierdzenia stanu w za-kresie korzystania z własności przemysłowej lub intelektualnej, jak i stwierdzenia stanu faktycznego w zakresie ochrony dóbr osobistych.
W przedmiotowej literaturze, jak i judykaturze, trudno doszukać się odpowiedzi na py-tanie, z jakich uprawnień może skorzystać komornik przy sporządzaniu protokołu stanu faktycznego. Próba wyjaśnienia tego zagadnienia musi przebiegać w oparciu o dostępne metody wykładni, jak i wnioskowań prawniczych z uwzględnieniem zasad ich stosowania. Przechodząc na grunt wykładni językowej, należy stwierdzić, że z uwagi na zwięzły zapis normy zawartej w art. 2 ust. 3 pkt 3 u.k.s.e., w której ustawodawca przemilczał tę wskazaną kwestię, konieczne jest zwrócenie się ku pozostałym rodzajom wykładni. Wykładnia systemowa wewnętrzna, jak i zewnętrzna z uwagi na brak powiązań norma-tywnych z innymi normami zarówno w u.k.s.e., jak i w innych aktach normanorma-tywnych, nie wnosi także niczego wartościowego do niniejszej analizy w tym zakresie.
4 W systemie prawa francuskiego, na którego wzorze oparta jest polska regulacja protokołu stanu faktycz-nego, zawarcie przez komornika w przedmiotowym opisie wypowiedzi osób trzech i stron sporu jest wręcz pożądane [Świderska 2001b, s. 83].
167 Wskazówki co do rekonstrukcji poszukiwanej normy można uzyskać w ramach wy-kładni teleologicznej. Przypomnienia w tym miejscu wymaga tekst pierwotnego pro-jektu u.k.s.e., a w szczególności art. 3 ust.2 pkt 4. Mowa w tym postanowieniu była o „sporządzaniu protokołu stanu faktycznego jako środka dowodowego dla sądu”. Na-leży uwypuklić wykreślenie z uchwalonego tekstu ustawy sformułowania „jako środka dowodowego dla sądu”. Z powyższego zabiegu legislacyjnego wnioskować należy o ce-lach ustawodawcy wprowadzającego omawianą normę, które były szersze i nie ogra-niczały się do przysłużenia się postępowaniu dowodowemu w ramach postępowania toczącego się przed sądem. Kolejna konkluzja nasuwa się po zestawieniu tej zmiany re-dakcyjnej ze wcześniej omówioną poprawką dokonaną w ramach procesu legislacyjne-go, w wyniku której wskazanie w expressis verbis w art. 2 ust. 3 pkt 3 u.k.s.e. zarządzenia sądu lub prokuratora jako czynnika inicjującego sporządzenie protokołu stanu faktycz-nego dotyczy tylko postępowania już wszczętego. Otóż z zestawienia tych zmian dobit-niej wynika, że sporządzenie protokołu stanu faktycznego przed wszczęciem postępo-wania sądowego na wniosek zainteresowanego podmiotu ma na celu uzyskanie przez niego informacji, które są istotne z punktu widzenia mającej się rozpocząć procedury przed sądem. Stwierdzenie określonych danych w dokumencie urzędowym sporządzo-nym przez komornika może się też przyczynić do zaniechania kroków mających na celu wszczęcie sporu sądowego z uwagi na powzięcie informacji o jego niecelowości albo z uwagi na skłonienie się stron ku pojednaniu w toku stosowania pozasądowego sposo-bu rozwiązania sporu. Powyższe konstatacje co do celów omawianej instytucji znajdują także potwierdzenie w jej francuskim pierwowzorze [Świderska 2001a, s. 51].
Skoro ustawodawca stworzył możliwość wniesienia o sporządzenie protokołu sta-nu faktycznego przez komornika, to nasuwa się wniosek, że uzyskane w ten sposób urzędowe potwierdzenie danego stanu faktycznego nie mogłoby zostać sporządzone w wyniku działania innego rodzaju organu czy też funkcjonariusza publicznego z uwagi na odmienne kompetencje im przysługujące. Inaczej mówiąc, racjonalny ustawodawca tworzy normę kompetencyjną w odniesieniu do danego podmiotu z uwagi na przy-sługujące jemu, odróżniające go od innych organów uprawnienia, z których może sko-rzystać dla realizacji danego zadania. W konsekwencji należałoby przyjąć, że w braku odmiennej regulacji zawartej w art. 2 ust. 3 pkt 3 u.k.s.e., komornik jest zobowiązany do sporządzania protokołu stanu faktycznego przy skorzystaniu z charakterystycznych dla niego form działania przewidzianych w innych przepisach. Przeciwny wniosek niweczył-by cel tej instytucji, a przecież jej doniosła rola została podkreślona już nawet w ramach systematyki u.k.s.e. w związku z umiejscowieniem jej w przepisach początkowych aktu normatywnego.
Skorzystanie przez komornika w trakcie sporządzania protokołu stanu faktycznego z uprawnień właściwych innym instytucjom prawnoprocesowym wymaga powiązania
pomiędzy art. 2 ust. 3 pkt 3 u.k.s.e. i wskazanymi instytucjami. Zastosowanie wniosko-wania per analogiam umożliwia powyższy zabieg. Należy zauważyć, że dopuszczalność i prawidłowość stosowania wnioskowania z analogii legis została już szeroko zaakcepto-wana w przedmiotowym piśmiennictwie, w kontekście rekonstrukcji norm dotyczących instytucji sporządzenia protokołu stanu faktycznego. Powyższa teza znajduje swoje potwierdzenie w regulacji wymogów formalnych protokołu stanu faktycznego, która jest wywodzona z art. 809 k.p.c. [Marciniak 2014, Dziewulska 2012, Bieżuński, Bieżuński 2010]. Co warto podkreślić, art. 809 k.p.c. dotyczy protokołu czynności egzekucyjnych, a instytucja uregulowana w art. 2 ust. 3 pkt 3 u.k.s.e. do nich nie należy. Jak zatem wi-dać, doktryna zaaprobowała możliwość wnioskowania per analogiam z norm regulują-cych czynności egzekucyjne w celu uzupełnienia regulacji protokołu stanu faktycznego. Z uwagi na powyższe, w konsekwencji prawidłowy powinien też być wniosek co do sto-sowania poprzez analogię regulacji charakterystycznych dla innych instytucji stosowa-nych przez komornika jak np. ustawowych uprawnień komornika służących ustaleniu zarobków i stanu majątkowego dłużnika, miejsca jego pracy oraz miejsca zamieszkania, o których mowa w art.761, 7971, 801, 1086 § 3 k.p.c. 5. Przykładowo na żądanie wierzycie-la wnoszącego o sporządzenie protokołu komornik może ustawierzycie-lać stan faktyczny w za-kresie stanu majątkowego dłużnika (art. 7971 k.p.c.stosowany per analogiam). W konse-kwencji należałoby stwierdzić, że nie można wykluczyć posłużenia się przez komornika przy sporządzeniu protokołu stanu faktycznego z bazy PESELNET i systemu OGNIVO. Oczywiście można podnieść, że przytoczone sposoby uzyskiwania danych łączą się nie-rozerwalnie z toczącym się postępowaniem egzekucyjnym, a sporządzenie protokołu, o którym mowa w art. 2 ust. 3 pkt 3 u.k.s.e., nawet nie korzysta z przymiotu czynności egzekucyjnej, jednakże należy podkreślić, że wnioskowanie per analogiam z przepisów dotyczących czynności egzekucyjnych w kontekście protokołu stanu faktycznego zy-skało aprobatę doktryny, a wykluczenie jego zastosowania prowadziłoby do uznania, że uzupełnienie luki prawnej w tym przypadku jest niemożliwe, czyniąc ze sporządzenia protokołu stanu faktycznego instytucję martwą.
Możliwe jest także (w zakreślonym kontekście oceny dopuszczalności korzystania z przysługujących komornikowi ustawowo uprawnień służących ustaleniu zarobków i stanu majątkowego dłużnika, miejsca jego pracy oraz miejsca zamieszkania) przepro-wadzenie innego rodzaju rozumowania prawniczego, sprowadzające się do stwier-dzenia, że instytucja protokołu stanu faktycznego nie może być wykorzystywana do osiągnięcia celów właściwych innym instytucjom prawnoprocesowym, takim jak np. wyjawienie majątku. Należy spostrzec, że taki wniosek zasadza się na dwóch
założe-5 Oczywiście nie zmienia to okoliczności, iż komornik jest zobowiązany do odmowy sporządzenia protokołu stanu faktycznego, jeżeli mogłoby to prowadzić do naruszenia prawa lub jest niezgodne z celem instytucji sporządzania protokołu.
169 niach. Po pierwsze, że cele z jednej strony ustalenia zarobków i stanu majątkowego dłużnika, miejsca jego pracy oraz miejsca zamieszkania oraz z drugiej strony, protokołu stanu faktycznego, są z gruntu różne. Wobec takiego stwierdzenia możliwe jest jednak przeprowadzenie skutecznej kontrargumentacji, zważywszy uwagę na okoliczność, że cały wymieniony zbiór uprawnień komornika służy pozyskaniu informacji przez stronę mających na celu umożliwienie przeprowadzenia skutecznego postępowania egzeku-cyjnego. W konsekwencji niezasadna jest teza o rozbieżności celów, którym służą wy-mienione uprawnienia komornika.
Po drugie, komentowana teza o niedopuszczalności zastosowania danego rodzaju uprawnień komornika przy sporządzaniu protokołu stanu faktycznego opiera się na drugim założeniu, jakim jest prawidłowość zastosowania w takim przypadku wniosko-wania a contrario. Sprowadza się ono w tych okolicznościach do wniosku, że skoro dane uprawnienia komornika są właściwe dla wyżej wyszczególnionych czynności przepro-wadzanych przez komornika, oznacza to, że nie można ich stosować w przypadku spo-rządzenia protokołu stanu faktycznego. Celowa jest w tym miejscu uwaga o charakte-rze ogólnym, że wnioskowanie a contrario (z pcharakte-rzeciwieństwa) opiera się na porównaniu istotnych cech dwóch stanów faktycznych. W doktrynie podnosi się, że skorzystanie z argumentum a contrario jest uprawnione, kiedy dana norma ma charakter zupełny oraz zamknięty, a niedopuszczalne, gdy regulacja ma charakter niezupełny, a także otwarty [Morawski 2002, s. 329; Teleszewska 2015, s. 56]. W rozumowaniach prawniczych sto-suje się tę metodę wnioskowania, gdy w normie prawnej bezpośrednio określającej skutki prawne zawarto takie zwroty jak: „tylko”, „wyłącznie”, „jedynie”. W przeciwnym wypadku przeprowadzenie wnioskowania a contrario na podstawie normy bezpośred-nio określającej skutki prawne, która jest pozbawiona powyższych sformułowań, jest nieprawidłowe, bo obarczone dużym ryzykiem błędu6. Przenosząc powyższe uwagi na grunt niniejszej analizy, należy spostrzec, że przepisy regulujące uprawnienia komorni-ka, służące ustaleniu zarobków i stanu majątkowego dłużnikomorni-ka, miejsca jego pracy oraz miejsca zamieszkania (art.761, 7971, 801, 1086 § 3 k.p.c.) nie zostały tak skonstruowane, by móc w sposób niewątpliwie prawidłowy przeprowadzić na ich podstawie wniosko-wanie a contrario.
Z uwagi na powyższe, czyli zanegowanie rozbieżności celów, którym służy sporzą-dzenie protokołu stanu faktycznego oraz ustalenie zarobków i stanu majątkowego dłuż-nika, miejsca jego pracy oraz miejsca zamieszkania oraz obarczenie wysokim ryzykiem błędu zastosowania wnioskowania a contrario w komentowanym przykładzie, należy
6 W wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 26 listopada 2003 r., SK 22/02, wyrażony został pogląd, zgodnie z którym argument a contrario należy stosować tylko do lex specialis oraz przepisów ograniczających prawa i wolności obywatelskie. Por. np. Uchwała NSA z 25 czerwca 2012 r., II FPS 2/12; Uchwała Sądu Najwyższego z 24 listopada 1998 r., III CZP 44/98.
odrzucić tezę o niedopuszczalności zastosowania (per analogiam) norm regulujących uprawnienia służące ustaleniu zarobków i stanu majątkowego dłużnika, miejsca jego pracy oraz miejsca zamieszkania w przypadku sporządzania protokołu stanu faktycz-nego, o którym mowa w art. 2 ust. 3 pkt 3 u.k.s.e. Nie można zatem a priori wykluczyć uprawnionego posłużenia się przez komornika przy sporządzeniu protokołu stanu fak-tycznego bazą PESELNET i systemem OGNIVO.