Rozdział 2. Metody komercjalizacji wyników badań
2.1. Podstawowe formy komercjalizacji
nauko-wych to wielowymiarowy proces umożliwiają-cy innowatorowi (twórumożliwiają-cy innowacji) osiąganie korzyści ekonomicznych z tytułu wdrożenia do praktyki gospodarczej wyników prowadzonych prac naukowych lub badawczo rozwojowych (szczegółowo p.1.2.).
Istnieją różne formy komercjalizacji wyników badań naukowych.
Komercjalizacja może przyjmować formę komercjalizacji pośredniej lub bezpośredniej.
Komercjalizacja bezpośrednia polega na osobistym zaangażowa-niu się twórcy (innowatora) w proces komercjalizacji wyników badań naukowych. Najczęściej przyjmuje formę tworzenia spółki celowej dla realizacji procesu komercjalizacji, której współudziałowcem jest innowator (lub innowatorzy), bądź też jednostka naukowa, w której innowacja powstała.
W komercjalizacji pośredniej twórca inno-wacji dokonuje jej komercjalizacji w formie sprzedaży prawa własności do innowacji pod-miotowi, który chce tę innowację wprowadzić na rynek. Pośredniość tego procesu polega na tym, że to nie twórca osobiście zajmuje się wprowadzeniem innowacji na rynek, lecz
w jego imieniu dokonuje tego zainteresowany tą innowacją podmiot, który nabył do tej innowacji prawo własności formie licencji. Pod-stawą prawną w tym przypadku jest umowa licencyjna precyzująca warunki korzystania z innowacji.
Pośrednia (bez udziału innowatora) forma komercjalizacji innowa-cji pozwala na osiąganie dwojakich korzyści37:
1. innowator uzyskuje możliwość osiągania przychodów w przy-szłości wypracowanych przez licencjobiorcę, z tytułu rynkowej eksploatacji innowacji
37 P. Tamowicz, Jak skomercjalizować pomysł? Poradnik dla twórców. Opracowanie na zlecenie Ministerstwa Gospodarki, Gdańsk 2009, s . 4.
należy p amięt ać należy p amięt ać
Komercjalizacja bezpośrednia polega na osobistym zaangażo-waniu się twórcy (innowatora) w proces komercjalizacji wyni-ków badań naukowych.
W komercjalizacji pośredniej twórca innowacji dokonuje jej komercjalizacji w formie sprzeda-ży prawa własności do innowacji podmiotowi, który chce tę inno-wację wprowadzić na rynek.
2. licencjobiorca uzyskuje możliwość skorzystania z innowacji, któ-rej sam nie byłby w stanie wytworzyć lub jej wytworzenie
wyma-gałoby nieproporcjonalnie dużych nakładów.
W literaturze przedmiotu można jednak napotkać różne rozumienie pojęć komercjalizacji pośredniej i bezpośredniej. Na przykład powołując się na ofi-cjalną publikację Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego38 można wyróżnić trzy główne sposoby ko-mercjalizacji projektów badawczych:
1. sprzedaż wyników prac badawczych i rozwojowych.
2. udzielenie licencji na wyniki prac B+R.
3. wniesienie wyników prac badawczych i rozwojowych do spółki.
W przytoczonej publikacji można również znaleźć opisy szczegó-łowych działań, jakie podejmuje się w obszarze podatkowym, księgo-wym oraz prawnym w poszczególnych sposobach komercjalizacji.39
Narodowe Centrum Badań i Rozwoju powołując się na wymienio-ny wyżej poradnik MNiSW definiuje pojęcie komercjalizacji niej i bezpośredniej. Według definicji NCBiR komercjalizacja pośred-nia przyjmuje następujące formy:
1. utworzenie spółki 2. transfer praw własności
intelektualnej do spółki 3. inna forma
komercjaliza-cji pośredniej.
Natomiast komercjaliza-cja bezpośrednia może się dokonywać w formie:
1. sprzedaży wyników prac B+R
2. udzielenia licencji na wyniki prac B+R.
38 Komercjalizacja B+R dla praktyków, MNiSzW, Warszawa 2010, s. 14.
39 Ibidem.
Rysunek 11. Podstawowe formy komercjalizacji
w arto wiedzieć
W literaturze przed-miotu można jednak na-potkać różne rozumienie pojęć komercjalizacji po-średniej i bezpopo-średniej.
KOMERCJALIZACJA
Pośrednia Bezpośrednia
w arto wiedzieć
Według definicji NCBiR komercjalizacja pośred-nia przyjmuje następujące formy:
1. utworzenie spółki
2. transfer praw własności intelektualnej do spółki 3. inna forma komercjalizacji pośredniej.
Natomiast komercjalizacja bezpośrednia może się dokonywać w formie:
1. sprzedaży wyników prac B+R
2. udzielenia licencji na wyniki prac B+R.
Z kolei w opracowaniu Ministerstwa Gospodarki „ko-mercjalizacja pośrednia polega na wydzieleniu z prawa własności do innowacji chronionej patentem prawa do rynkowej eksploatacji i czerpania korzyści z przewagi konkurencyjnej oferowanej przez tą innowację i następ-nie odpłatnym przekazaniu tego prawa podmiotowi de-klarującemu chęć rynkowego wykorzystania innowacji.
Podstawą prawną komercjalizacji pośredniej jest umowa licencyjna szczegółowo i w formie pisemnej określająca zakres upoważnienia do korzystania z wynalazku udzielanego przez uprawnionego z patentu innemu podmiotowi.”40
Komercjalizacja pośrednia przynosi korzyści obu stronom – twór-cy innowacji oraz licencjobiortwór-cy. Bilans korzyści oraz ponoszonych ryzyk przedstawi tabela 2.
W swoim opracowaniu opisując formy komercjalizacji pośredniej P.
Tamowicz wskazuje na istnienie rynku licencji, co stwarza sprzyjające warunki dla tworzenia zupełnie nowego rodzaju firm, których jedynym obszarem działalności jest budowa i rozwój portfela majątkowych praw własności intelektualnej. Firmy takie koncentrują swoją działalność na prowadzeniu prac badawczo-rozwojowych i następnie zarządzaniu
40 P. Tamowicz, Jak skomercjalizować pomysł? …. op. cit., s . 4.
należy p amięt ać
Komercjalizacja po-średnia przynosi ko-rzyści obu stronom – twórcy innowacji oraz licencjobiorcy.
Tabela 2. Komercjalizacja pośrednia – bilans korzyści i ryzyk.
Źródło: P. Tamowicz, Jak skomercjalizować pomysł? … op. cit., s. 6.
Twórca innowacji Licencjobiorca
Korzyści
• możliwość dalszego skoncentrowania się na pracy badawczo-rozwojowej
(doskonalenie wynalazku, podjęcie innych kierunków badań)
• brak konieczności angażowania własnych środków w komercjalizację innowacji
• dochody z opłat licencyjnych można wyko-rzystać na finansowanie ochrony wynalazku lub dalsze badania
• oszczędność na inwestycjach w B+R
• dostęp do innowacji, której się nie wytworzyło
• uzyskanie dodatkowych korzyści ekonomicznych
Ryzyka
• powstanie konkurencyjnego wynalazku, który obniży dochodowość istniejącego rozwiązania
• spadek wpływów z licencji na skutek złego zarządzania firmą licencjobiorcy
• błędna ocena potencjału rynkowego danej innowacji
• konieczność zaangażowania własnych środków finansowych w urynkowienie innowacji
wytworzonym portfelem innowacji. Taka forma działalności pozwala działać w sposób elastyczny i umożliwia funkcjonowanie w różnego rodzaju sieciach badawczych i aliansach oraz nabywanie innowacji wy-tworzonych przez inne podmioty i ich dalsze rozwijanie.41 Niewątpliwie jest to nowa perspektywa w procesie komercjalizacji wyników badań naukowych jednak, wydaje się, że powinna być zaliczana do komercja-lizacji bezpośredniej.
Istota komercjalizacji bezpośredniej polega, bowiem na bezpo-średnim zaangażowaniu twórcy innowacji w proces komercjalizacji, w którym twórca innowacji angażuje się osobiście w założenie firmy, której celem jest rozpoczęcie produkcji rynkowej opartej na innowacji stanowiącej własność intelektualną jej twórcy. W ten sposób unika się
„pośrednika” (licencjobiorcy) stojącego w przypadku komercjaliza-cji pośredniej pomiędzy twórcą innowakomercjaliza-cji a rynkiem. Twórca inno-wacji w tej formie komercjalizacji bierze na siebie odpowiedzialność za przebieg wszystkich etapów procesu komercjalizacji, w efekcie,
41 Źródło: P. Tamowicz, Jak skomercjalizować pomysł? …. op. cit. , s . 7.
Rysunek 12. Wzajemne korzyści ze współpracy nauki z przemysłem
Źródło: Opracowanie własne S. Łobejko na podstawie: Luk Palmen, Wzbogacanie procesu transferu technologii, prezentacja projektu SEKT, plik pdf. 2007.
istota komercjalizacji bezpośredniej
Sfera nauki Badania
Wyniki W asno intelektualna
Sfera B+R
Badania rozwojowe
Rozwój i wdro enie
Produkt na rynku PRZEMYS
DOCHODY FINANSOWE
INNOWACJE
którego innowacja zostanie z sukcesem wprowadzona na rynek, a na-stępnie będzie rozwijana i utrzymywana na rynku przez określony czas. To wymaga od twórcy zupełnie nowych umiejętności oraz kwa-lifikacji a także chęci do podejmowania ryzyka, które jest nieodłącz-ną cechą każdej firmy komercjalizacji. Ze względu na fakt, że twórcy innowacji znajdują się w publicznych, prywatnych (korporacyjnych) jednostkach naukowo-badawczych firmy powstające w ramach ko-mercjalizacji bezpośredniej określane są jak spółki odpryskowe spin off lub spin out. Szczegółowe omówienie podstawowych form komer-cjalizacji znajduje się w kolejnych punktach rozdziału.
Komercjalizacja wyników badań naukowych przez instytucje sfe-ry nauki to dobsfe-ry sposób na osiągnięcie dodatkowych przychodów poprzez odpłatne udostępnienie wyników podmiotom rynkowym.
Korzyści ze współpracy sfery nauki z przemysłem są obustronne, co pokazuje rysunek 12.
Różne formy komercjalizacji pozwalają osiągać różne stopy zwro-tu z inwestycji. Należy też pamiętać, że towarzyszy im różny poziom ryzyka. Zależność oczekiwanej stopy zwrotu od ryzyka oraz potrzeb-nych nakładów finansowych dla różpotrzeb-nych form komercjalizacji poka-zuje rysunek 13.
Rysunek 13. Podstawowe formy komercjalizacji wyników badań naukowych w układzie oczekiwanej stopy zwrotu oraz ryzyka
Źródło: P. Głodek, P. Pietras, Finansowanie komercjalizacji technologii i przedsięwzięć innowacyjnych opartych na wiedzy, PARP, Warszawa 2011, s. 14.
Wysoka
Niska
Niskie
Nowe przedsiębiorstwo
Joit venture
Alaianse
Umowy o doradztwo
Licencja
Sprzedaż
Wysokie Ryzyko oraz nakłady finansowe
Oczekiwana stopa zwrotu
Należy pamiętać, że korzy-ści z komercjalizacji wyników badań naukowych są rozłożo-ne bardzo nierównomiernie.
Twórcy innowacji przysługuje niewielki procent od zysków osiąganych przez firmę, która dokonała komercjalizacji jego innowacji, podczas gdy więk-szą część zysków zatrzymuje dla siebie licencjobiorca. Na-leży też pamiętać, że ochrona patentowa z czasem straci waż-ność. Taki podział zysków ma swoje uzasadnienie w wielkości ponoszo-nego ryzyka, które bierze na siebie licencjobiorca, który angażuje własne zasoby nie mając gwarancji osiągnięcia zakładanych efektów rynkowych.