Podstawowe pojęcia dotyczące odpadów

Kluczowe dla rozważanej problematyki jest pojęcie odpadu. Nawiązywano do niego już w części wstępnej. W tym miejscu kwestia ta zostanie rozwinięta. Definicja odpadu przyjęta w kluczowej dla polskiego porządku prawnego w dziedzinie odpadów OGU dokładnie

122 Dz. U. z 2007 r. nr 75, poz. 493 z późn. zm.

powtarza definicję sformułowaną w dyrektywie 2008/98/WE. W porównaniu do wcześniej-szego stanu prawnego znacznie poszerzony został zakres przedmiotowy pojęcia „gospodaro-wanie odpadami”¹²⁴. Art. 3 ust.1 pkt 2 OGE definiuje jako „zbieranie, transport, przetwarzanie, łącznie z nadzorem nad tego rodzaju działaniami, jak również późniejsze postępowanie z miejscami unieszkodliwiania odpadów, oraz działania wykonywane w charakterze sprzedawcy odpadów lub pośrednika w obrocie odpadami”. Tak rozumiane „gospodarowanie odpadami” jest, obok wytwarzania odpadów, jednym z dwóch elementów składowych problematyki gospodarki odpadami125.

Pojęcie „gospodarka odpadami” i „gospodarowanie odpadami” nie są pojęciami tożsamymi. Pierwsze obejmuje ogół problematyki związanej z odpadami, podczas gdy drugie tylko w odniesieniu do problematyki postępowania z nimi po wytworzeniu. W dyspozycji pojęcia „gospodarowanie odpadami” mieści się zatem obszar problematyki niniejszego opracowania, ponieważ podejmując kwestię odpadów komunalnych ma się na uwadze sposób ich zagospodarowania, a pomija się na ogół okoliczności i przesłanki ich wytwarzania.

Ustawa o odpadach z 2012 roku wyodrębnia siedem rodzajów odpadów, spośród których z punktu widzenia celów niniejszego opracowania największe znaczenie mają odpady komunalne definiowane w art.3 ust.1 pkt 7 jako „odpady powstające w gospodarstwach domowych, z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospo-darstwach domowych; zmieszane odpady komunalne pozostają zmieszanymi odpadami komunalnymi, nawet jeżeli zostały poddane czynności przetwarzania odpadów, która nie zmieniła w sposób znaczący ich właściwości”. Ponadto, przywołana ustawa wyodrębnia również następujące kategorie odpadów:

• medyczne (powstające w związku z działalnością placówek medycznych);

• obojętne (takie których właściwości fizykochemiczne i biologiczne nie ulegają większym zmianom w toku przechowywania);

• ulegające biodegradacji (ulegające rozkładowi tlenowemu lub beztlenowemu przy udziale mikroorganizmów);

• weterynaryjne (powstające w związku z działalnością placówek leczniczych dla zwierząt);

124 Druk nr 456, s. 16.

• zielone (odmiana odpadów komunalnych powstających w związku z tworzeniem i utrzy-mywaniem terenów zielonych);

• z wypadków (powypadkowe, powstające podczas prowadzenia akcji ratowniczej lub gaśniczej, z wyłączeniem tych, które powstają w związku z poważnymi awariami technicznymi, o jakich jest mowa w art. 3 pkt 23 i 24 ustawy PrOŚr, oraz powstałych w wyniku szkody w środowisku, o której mowa w art. 6 pkt 11 ustawy z dnia 13 kwiet-nia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie)126.

W GOOU wyróżniono nadto odpady opakowaniowe. Rozumie się pod tym pojęciem opakowania wycofane z użytku, będące odpadami w rozumieniu OGU, z wyłączeniem odpadów powstających w procesie produkcji opakowań. W literaturze zwraca się uwagę, iż ustawodawca definiując odpady opakowaniowe jako kryterium esencjonalnym posłużył się kryterium wprowadzenia do obrotu. Ponieważ odpady powstające w produkcji odpadów nie zostały nigdy wprowadzone do obrotu w funkcji opakowania, więc nie mogą być uznane za odpady opakowaniowe¹²⁷. Warto w tym kontekście zwrócić uwagę, iż w definiowaniu odpadów jako przedmiotu gospodarki odpadami i gospodarowania nimi przesądzająca jest okoliczność wcześniejszego wypełniania przez nie funkcji, dla jakich zostały wytworzone. Odpadem w rozumieniu gospodarki odpadami zatem jest zużyty przedmiot, ale nie pozostałości po procesie jego wytwarzania. Przedmiotem gospodarki odpadami nie mogą być zatem wszelkiego rodzaju odpady poprodukcyjne, jako że składają się one z elementów, które bądź nie zostały wytworzone w określonym celu, bądź nigdy nie zostały wprowadzone do obiegu jako dobra o określonych walorach użytkowych.

Odpady typizowane są również ze względu na generalny wymóg ich selektywnej zbiórki. Z tego punktu widzenia odpady dzieli się frakcje. Dotyczy to w szczególności interesujących nas najbardziej odpadów komunalnych. Zgodnie z art. 3 ust. 2 pkt 5 znowelizowanej CPGU gminy są zobligowane do organizowania selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, ściślej zaś do tworzenia warunków do prowadzenia takiej zbiórki. Swoistą wytyczną kierunkową w tym zakresie zawiera art. 3 ust. 2 pkt 5 CPGU, zgodnie z którym selektywne zbieranie odpadów komunalnych obejmuje co najmniej następujące frakcje odpadów: papier, metale, tworzywa sztuczne, szkło, opakowania wielomateriałowe i odpady komunalne ulegające biodegradacji, w tym odpady opakowaniowe ulegające biodegradacji. Wymóg selektywnej zbiórki odpadów wyłącza co do zasady ich mieszanie. W wypadku, gdy właściciel nieruchomości objęty gminnym systemem odbioru odpadów komunalnych narusza wymóg

126 Dz. U. z 2007 r. nr 75, poz. 493, z późn. zm.

127 M. Gałan, Odpady opakowaniowe w systemie gospodarki odpadami komunalnymi, [w:] Nowe prawo

selekcjonowania odpadów, podmiot dokonujący odbioru odpadów, nie może w myśl art. 9f CPGU odmówić odbioru odpadów zmieszanych, ale powiadamia właściwą dla gospodarki komunalnej komórkę urzędu gminy, co skutkować musi podwyższeniem opłaty za odbiór takich odpadów, jako, że w myśl art. 6k ust. 3 CPGU, opłata za odpady selektywne jest co do zasady niższa.

Pojęcie odpadów oraz ich poszczególne odmiany i frakcje wyodrębniane w aktach prawnych regulujących problematykę gospodarki odpadami, w tym odpadami komunalnymi, tworzą niejako przedmiotową stronę tej problematyki. Do strony podmiotowej zaliczyć należy uczestników i interesariuszy gospodarki odpadami i gospodarowania odpadami. Grupę tę tworzą128:

1. Wytwórcy odpadów. Wszyscy, których działalność lub bytowanie powoduje powsta-wanie odpadów oraz każdy, kto przeprowadza wstępne przetwarzanie, mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów. Wytwórcą odpadów w rozumieniu OGU jest także podmiot świadczący usługi w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw jest podmiot, który świadczy usługę, chyba że umowa o świad-czenie usługi stanowi inaczej (art. 3 ust.1 pkt 32). Z punktu widzenia problematyki odpadów komunalnych kluczowe znaczenie ma pierwsza z wymienionych grup wytwórców, gdyż przedmiotem gospodarowania odpadami komunalnymi są te odpady, które mają charakter bytowy, tj. wytwarzane są w toku codziennej aktywności życiowej wytwórcy.

2. Posiadacze odpadów. Wszyscy, którzy faktycznie władają odpadami (wytwórca odpa-dów, inna osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna), z wyłączeniem prowadzącego działalność w zakresie transportu odpadów. Zgodnie z ustawą o odpadach domniemywa się, że władający powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów znajdują-cych się na nieruchomości (art.3 ust.1 pkt 20). Z punktu widzenia rozważanej proble-matyki posiadaczem odpadów komunalnych są gminy, jako podmioty zobligowane do prowadzenia gospodarki nimi ze względu na obowiązek utrzymania czystości i porządku na własnym terenie.

3. Pośrednicy w obrocie odpadami. Wszystkie podmioty organizujące przetwarzanie odpadów w imieniu innych.

4. Sprzedawca odpadów. Wszyscy, którzy nabywają, a następnie zbywają odpady, we własnym imieniu, w tym również podmioty, które nie obejmują odpadów w fizyczne posiadanie (art. 3 ust. 1 pkt 27).

Powyżej wskazano tylko wybrane, istotne z punktu widzenia problematyki gospodarki odpadami komunalnymi. W wielu z nich wypadnie szerzej nawiązać w dalszej części niniejszego opracowania.