1. Tradycja i realia emigracji
1.3. Podsumowanie liczbowe
Podsumowując można stwierdzić, że po wojnie Francja była trzecim, po Wielkiej Brytanii i Niemczech, co do wielkości skupiskiem Polaków za granicą w Europie. Wedle szacunkowych danych przebywało tam ok. 50 tys. lub nawet ponad 60 tys. uchodźców politycznych i bezpaństwowców188. Wedle danych francuskich w 1954
185 D. Stola, Emigracja lat osiemdziesiątych, „Więź”, nr 4 2002, s. 105-106.
186 G. Pomian, M. Tabin, Emigracja z socjalizmu (Ankieta „Kultury”: Dlaczego jestem na Zachodzie),
„Kultura”, Nr 4, 1989, s. 3.
187 D. Stola, PRL: kraj przymusowych migracji czy nowego „przywiązania do ziemi”, „Przegląd Polonijny”, 2007 nr 4, s. 35.
188 R. Habielski podaje 50 tys. natomiast J. Gruszyński 60 400. J. Gruszynski, op. cit., s. 223. R . Habielski, op. cit., s. 53-54.
51
roku liczba ta miała spaść do 17,5 tys. Polaków o wyżej wymienionym statusie189. W 1971 roku uchodźców miało być już 13 707 osób oraz 607 „bezpaństwowców polskiego pochodzenia” (apatrides d’origine polonaise)190. Te dane należy jednak zestawić z informacjami zebranymi przez francuski Narodowy Instytut Statystyki i Badań Ekonomicznych (INSEE).
W latach pięćdziesiątych XX wieku nastąpił wzrost procesu naturalizacji, czyli przyjmowania francuskiego obywatelstwa. W konsekwencji więc wzrastała liczba osób pochodzenia polskiego a spadała liczba tych, którzy według prawa francuskiego uznawani byli za Polaków. Według materiałów INSEE – spisów ludności z lat 1954 oraz 1975, we Francji w 1954 roku mieszkało ogółem 328 640 Polaków, w tym naturalizowanych było 79 529 czyli 24%. Ponad dwadzieścia lat później we Francji mieszkało 277 005 Polaków, natomiast wśród nich 66% czyli 183 350 stanowili naturalizowani191.
Tabelka 1. Polacy we Francji według francuskich spisów powszechnych
1946 1954 1962 1968 1975 1982
Liczba Polaków we Francji
423 770 269 269 177 181 131 668 93 655 64 820
Procentowy udział Polaków w ogólnej liczbie obcokrajowców we Francji
24 15 8,2 5 2,7 1,8
Źródło: Annuaire rétrospectif de la France 1948-1988, Institut National de la Statistique et des Études Économiques, Paris 1990, s. 30. Opracowane na podstawie spisów ludności.
Na podstawie tabelki widać jak postępowała asymilacja. Przedstawione bowiem liczby obejmują osoby, które wpisały narodowość polską (a więc nie dotyczą one Polaków naturalizowanych). Pamiętać trzeba natomiast, że dzieci emigrantów urodzone we Francji właściwie zawsze otrzymywały narodowość francuską (chyba, że same by się jej zrzekły)192. Ciekawie przedstawia się również miejsce Polaków. Po wojnie byli drugą najliczniejszą, zaraz po Włochach, grupą narodowościową. Na początku lat
189 R. Habielski, op. cit., s. 53–54.
190 J. Gruszyński, op. cit., s. 223.
191 Atlas Polonii Francuskiej, red. T. Marszał, Łódź 2001, s. 24-25.
192 J. Ponty, Le problème des naturalisations, w: “Les ouvrièrs polonais en France après la Seconde Guerre Mondiale. Actes du colloque de Lille, 26-27 octobre 1989”, texts réunis par Edmond Gogolewski, Lille 1992, s. 102-103.
52
osiemdziesiątych okazało się jednak, że stanowią oni jedynie niewielki procent ogółu cudzoziemców.
Prawdopodobnie w liczbie „Polaków we Francji” zawiera się także liczba uchodźców politycznych. Według Francuskiego Centrum Dokumentacji i Studiów nad Emigracją, przyjmującego zupełnie inne kryteria od uwzględnionych w powyższej tabeli, w 1978 r. Polaków we Francji miało być prawie milion193, sama Polonia zawyżała natomiast szacunki do półtora miliona194. Te dane obejmują prawdopodobnie wszystkie osoby mające polskie pochodzenie (zarówno obywateli polskich jak i tych, którzy przyjęli francuskie obywatelstwo) a więc emigrantów politycznych, emigrację zarobkową sprzed II wojny łącznie z dziećmi, które urodziły się już we Francji oraz pozostałe osoby, które zdecydowały się osiąść we Francji i przybywały do niej na przestrzeni trzydziestu lat po wojnie. Rozbieżności jakie się pojawiają wynikają z różnych kryteriów przyjmowanych przez instytucje dokonujące szacunków.
193 Spis ludności przeprowadzony w 1968 roku wykazał 338 756 Polaków znaturalizowanych i z obywatelstwem polskim. Do tej liczby należy jednak dodać 503 252 dzieci, które urodziły się między 1931 a 1968 rokiem według szacunków J. Gruszyńskiego cała społeczność polska we Francji miała wynosić ok. 850 tys, pod koniec lat siedemdziesiątych. J. Gruszyński, op. cit., s. 59.
194 Zamiast zwrotów “emigracja polska we Francji” czy „Polonia francuska” stosuje się określenie
„Polacy we Francji” – „Polonais de France” lub „obywatele francuscy polskiego pochodzenia. W.
Śladkowski, Polacy we Francji, s. 201.
53
Polskie placówki konsularne przeprowadziły ankiety, na podstawie których podzielono emigrację końca lat siedemdziesiątych na siedem grup:
Tabelka 2. Wyniki ankiet placówek konsularnych
Lp. Kategoria Liczba osób
1. Żyjący emigranci, przybyli do Francji przed II wojną światową
150 000
2. Dzieci tych emigrantów 400 000
3. Wnuki tych emigrantów 400 000
4. Prawnuki tych emigrantów 200 000
5. Emigracja z okresu II wojny Światowej + ich dzieci i wnuki
200 000
6. Emigracja powojenna i tzw. „turystyczna” 50 000 7. Inni: a) dzieci emigracji powojennej
b) emigracja z innych krajów
50 000
Razem: 1 450 000
Źródło: E. Marek, Luźne refleksje o Polonii francuskiej, Wczoraj – Dzisiaj – Jutro, Lille 1982, s. 10.
Tabela 3. Zestawienie emigracji do Francji – źródła polskie Rok Wyjazdy czasowe
prywatne195
Legalna emigracja na pobyt stały196
1955 114 78
1956 2529 140
1957 9268 383
1958 4990 611
1959 3889 383
1960 4260 399
1961 4407 342
1962 4567 300
1963 6232 388
195 Źródło: Sprawozdania roczne BP (do 1969 r.), MZIS 1970–1988, za: D. Stola, Kraj bez wyjścia?, s.
488-489.
196 Źródło: Sprawozdania BP oraz MZIS, za: D. Stola, Kraj bez wyjścia?, s. 484–485.
54
1964 8179 483
1965 9896 510
1966 10915 319
1967 11914 283
1968 10471 156
1969 12147 222
1970 12217 199
1971 15993 695
1972 18088 542
1973 20866 424
1974 18966 428
1975 21120 352
1976 25694 351
1977 30607 338
1978 36198 328
1979 38923 247
1980 2460 290
1981 4325 153
1982 13744 647
1983 23726 592
1984 32188 228
1985 34943 162
1986 39553 186
1987 45369 201
1988 51363 213
W świetle powyższej tabeli, opracowanej na polskich źródłach, widać, jak bardzo różniła się emigracja czasowa od emigracji na pobyt stały. Nie można przy tym zapominać, że pod pretekstem wyjazdów turystycznych udawano się za granicę już na stałe. Wyraźne jest nasilenie emigracji po 1956 roku, a później w drugiej połowie lat
55
sześćdziesiątych. Po 1968 roku emigracja również odbywała się z większym natężeniem. Znamienna jest różnica a ilości wyjazdów między rokiem 1970 a 1971, gdzie obserwujemy wśród wyjazdów legalnych na pobyt stały liczbę 199 osób, która rok później wzrosła do 696.
Ożywioną emigrację turystyczną widać w drugiej połowie lat siedemdziesiątych, jednak w roku 1980 liczba ta drastycznie spadła. Rok 1982 wydaje się być przełomem.
Znów na pobyt stały wyjechało ponad 600 osób, co stanowi w porównaniu z latami poprzednimi około 300%. Potem możemy zauważyć wyraźną tendencję wzrostową (i największą w historii emigracji do Francji z PRL) w ruchu turystycznym. Wśród wyjazdów na stałe liczby te są jednak (poza wspomnianym 1982 oraz 1983 rokiem) dosyć niskie (średnio około 200 osób rocznie od 1984 do 1988 roku).
Istnieją różne dane na temat migracji – System Ewidencji Ruchu Paszportowego, Główny Urząd Statystyczny, oraz źródła zachodnie. Centralny Rejestr Ludności (PESEL) oraz GUS mierzyły emigrację de jure zaś SERP de facto. Informacje w nich zawarte nie były jednak wystarczające do pomiarów rzeczywistych rozmiarów zjawiska. Pomiar emigracji przeprowadzany był na podstawie wymeldowań i zameldowań. Składane deklaracje nie były adekwatne do stanu faktycznego rzeczywistych wędrówek, w związku z czym Barbara Sakson uważa nawet, że występowanie w Polsce migracji na pobyt stały i pobyt czasowy budzi zastrzeżenia197. SERP działał przez pewien czas jako system komputerowy, jednak ze względu na nowość jaką były wówczas (w latach osiemdziesiątych) komputery, bardzo jeszcze niedoskonałe, często się psuły i utracono przez to część danych.