Redukcja umieralności jest pierwszoplanowym czynnikiem warunkującym pojawienie się wielopokoleniowości w rezultacie dożywania do coraz wyższego wieku. W skali makro masowe dożywanie do zaawansowanego wieku prowadzi do zmiany liczbowych relacji pomiędzy przedstawicielami poszczególnych grup wieku. W rezultacie ostatnie dekady – a i jak wskazują prognozy te nadchodzące – są okresem wzrostu ważności relacji międzypokoleniowych – wzrasta częstość ich występowania, wydłuża się okres koogzystencji przedstawicieli różnych pokoleń, zmienia się liczbowy stosunek pomiędzy poszczególnymi grupami pokoleniowymi.
Prezentowane w niniejszym rozdziale dane jednoznacznie wskazują, że dokonujące się w Polsce zmiany relacji międzypokoleniowych doskonale wpisują się w ramy przemian nakreślone przez badania teoretyków i praktyków bazujących na materiale empirycznym z innych państw. Nie dziwi to, z uwagi, iż ostatnie dwie dekady stanowią – przynajmniej z punktu widzenia zadania domowego odrabianego przez każdego demografa, analizy statystyk ludnościowych – wyraźne potwierdzenie hipotezy konwergencji, upodabniania się zachowań demograficznych, a w konsekwencji – choć z dużym opóźnieniem – również i struktur ludnościowych poszczególnych społeczności narodowych i lokalnych.
Główne czynniki sprawcze owych zmian nie różnią się między sobą w przy-padku skali makro i mikro. Są to zarówno redukcja umieralności, jak i ograniczenie liczby wydawanego na świat potomstwa, aczkolwiek wydaje się, iż na obecnym etapie rozwoju ludnościowego Polski – podobnie jak i innych rozwiniętych krajów – coraz bardziej decydująca o demografii relacji międzypokoleniowych jest obniżająca się (zwłaszcza wśród osób najstarszych) umieralność, kreator wielopokoleniowości.
Analizując demografię relacji międzypokoleniowych, pamiętać należy, iż jest ona jedynie wyrazem zwrócenia uwagi na stosunki liczbowe pomiędzy różnorodnie definiowanymi grupami, głównie grupami wieku. Tymczasem obok przemian ilościowo-strukturalnych występują jeszcze zmiany o charakterze funkcjonalnym – zmienia się stosunek (role, oczekiwania) jednostek wchodzących w skład jednego pokolenia do osób przynależących do innej generacji. I to właśnie z punktu widzenia przyszłości ta druga zmiana posiadać będzie zapewne kluczowe znaczenie.
Pora zatem w dalszej części niniejszej pracy bliżej przyjrzeć się tym pojęciom, które wychodzą poza demografię relacji międzypokoleniowych, będą reprezentacją zmieniającego się stosunku poszczególnych pokoleń do siebie.
Literatura
Harper S., 2004, The challenge for families of demographic ageing, [w:] Harper S. (ed.), Families in
ageing societies. A multi-disciplinary approach, Oxford University Press, Oxford, New York,
6-30
Becker G. S., 1991, A treatise on the family, 2nd enlarged ed., Harvard University Press, Cambridge, Mass., 424 s.
Bindé J., 2004, The natural contract and development in the twenty-first century, [w:] J. Bindé (ed.),
The future of values. 21st century talks, UNESCO Publishing, Paris, 198-203
Binstock R. H., 2010, From compassionate ageism to intergenerational conflict?, “The Gerontologist”, vol. 50, nr 5, 574-585
Bonvalet C., Maison D., Le Bras H., Charles L., 1993, Proches et parents, “Population”, vol. 48, nr 1, 83–110
Chesnais J.–C., 1992, The demographic transition. Stages, patterns, and economic implications, Clarendom Press, Oxford, s. 633
Frątczak E., 2001, Rodzinne tablice trwania życia, Polska 1988/1989, 1994/1995, „Monografie i Opracowania”, nr 485, OW SGH, Warszawa, 127 s.
Riley M. W., Riley J. W. Jr., 1986, Longevity and social structure: the potential of added years, [w:] Pifer A., Bronte L. (eds.), Our aging society. Paradox and promise, Norton & Co., New York, London, 53-77
Frątczak E., Kozłowski W., 2005, Rodzinne tablice trwania życia. Polska 1988/1989,
1994/1995, 2002, OW SGH, Warszawa, 181 s.
Golini A., 2004, Tendances démographiques et rapports entre générations, [w:] G. Caselli, J. Vallin, G. Wunsch (dir.), Démographie: analyse et synthèse, vol. VI, Population et société, INED, Paris, 85-116
GUS (Główny Urząd Statystyczny), 2008, Prognoza ludności na lata 2008-2035, dostępna na stronie http://demografia.stat.gov.pl/BazaDemografia/Prognoza.aspx
Hareven T. K., 2001, Historical perspectives on aging and family relations, [w:] R. H. Binstock, L. K. George (eds.), Handbook of aging and social sciences, 5th ed., Academic Press, San Diego, 141-159
Keilman N., 2003, Demographic implications of low fertility for family structure in Europe, “European Population Papers Series”, nr 11, 44 s.
Kotlikoff L. J., Burns S., 2004, The coming generational storm. What you need to know about
America’s economic future, MIT Press, Cambridge, Mass., London, 274 s.
Kuijsten A., 1999, Households, families, and kin networks, [w:] L. J. G. van Wissen, P. A. Dykstra (eds.), Population issues. An interdisciplinary focus, Kluwer Academic/Plenum Publisher, New York, 87–122
Le Bras H., 1973, Parents, grands-parents, bisaieux, “Population”, vol. 28, nr 1, 9–37
Lynch J., 2006, Age in the welfare state. The origins of social spending on pensioners, workers, and
children, Cambridge University Press, Cambridge, New York, 223 s. + xviii
Myers G. S., 1992, Demographic aging and family support for older persons, [w:] H. Kendig, A. Hashimoto, L. C. Coppard (eds.), Family support for the elderly. The international
experience, Oxford University Press, Oxford, New York, Tokyo, 31–68
Murphy M., 2004, Models of kinship from the developed world, [w:] S. Harper (ed.), Families in
ageing societies. A multi-disciplinary approach, Oxford University Press, Oxford, New York,
31-52
Philips J., Ajrouch K., Hillcoat-Nallétamby S., 2010, Key concepts in social gerontology, Sage, London, 240 s.
Post W., van Poppel F., van Imhoff E., Kruse E., 1997, Reconstructing the extended kin-network
in the Netherlands with genealogical data: methods, problems, and results, “Population Studies”,
vol. 51, 263–278
Preston S. H., 1984, Children and the elderly in the United States, “Scientific American”, nr 251, 44-49 (przedruk [w:] A. J. Cherlin, 2001, Public & private families. A reader, McGraw Hill, New York, 370-375)
Pullum T. W., Wolf D. A., 1991, Correlations between frequencies of kin, “Demography”, vol. 28, nr 3, 391–410
Sardon J.-P., 2005, Effet du recul de la mortalité sur la cohabitation de générations, [w:] Ch. Bergouignan, Ch. Blayo, A. Parant, J.-P. Sardon, M. Tribalat (dir.), La population de
Smith J. E., 1987, The computer simulation of kin sets and kin counts, [w:] J. Bongaarts, T. K. Burch, K. W. Wachter (eds.), Family demography. Methods and their applications, Clarendon Press, Oxford, 249–266
Szukalski P., 2002, Przepływy międzypokoleniowe i ich kontekst demograficzny, Wyd. UŁ, Łódź, 234 s.
Szukalski P., 2005, Wielkość i struktura rodziny a przejście demograficzne, „Roczniki Socjologii Rodziny”, t. XVI, 95-110
Szukalski P., 2006, Redukcja umieralności a wielopokoleniowość polskich rodzin, „Roczniki Socjologii Rodziny”, t. XVII, 161-185
Szukalski P., 2007, Długookresowe przemiany umieralności a dostępność krewnych w okresie dzieciństwa
i późnej starości, „Prace Instytutu Ekonometrii i Statystyki UŁ”, seria A, nr 152, 36 s.
Szukalski P., 2007a, Potencjał demograficzny Europy i jego zmiany w perspektywie do roku 2050, [w:] Europa w perspektywie roku 2050, Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus” PAN, Warszawa, 65-102
Szukalski P., 2007b, Sieroctwo biologiczne osób nieletnich w Polsce w długookresowej perspektywie, „Roczniki Socjologii Rodziny”, t. XVIII, 163-186
Szukalski P., 2008, Relacje międzypokoleniowe z demograficznego punktu widzenia w starzejącym się
społeczeństwie polskim, [w:] RRL, Sytuacja demograficzna Polski. Raport 2007-2008, ZWS
GUS, Warszawa 2008, 206-223, dostępne na stronie
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/bip/BIP_raport_2007-2008.pdf
Uhlenberg P., 1992, Population aging and social policy, „Annual Review of Sociology”, vol. 18, 449-476
Uhlenberg P., 1996, Mortality decline in the twentieth century and supply of kin over the life course, “The Gerontologist”, vol. 36, nr 5, 681–685
Vallin J., Meslé F., 2001, Tables de mortalité françaises pour les XIXe et Xxe siècles et projections pour