podział pożytków przy zmianie osób do ich poboru uprawnionych

Lwowski uczony opublikował również na łamach „ruchu prawnicze-go, ekonomicznego i Socjologicznego” pracę Podział pożytków przy zmianie osób do ich poboru uprawnionych według polskiego projektu prawa rzeczowego³⁰¹. W swym artykule dokonuje analizy uregulowań dotyczących podziału żytków w przepisach o użytkowaniu oraz kwestii podziału pożytków po-między właścicielem a posiadaczem w dobrej wierze.

Lwowianin nawiązuje w nim także do prawa rzymskiego. Odnosząc się do art. 127 projektu³⁰², formułuje wniosek, że „rzymska zasada substancjal-na” święci triumfy w przeciwieństwie do „germańskiej zasady produkcyj-nej”³⁰³. Autor uważa, że zasada fructus sequuntur ius fundi, non autem ius semi-nis, ex quo oriuntur na gruncie projektu wskazuje na dwie kwestie. Wynika z niej zarówno że prawo własności pożytków uzyskuje ten, kto w chwili odłączenia jest uprawniony do pobierania pożytków naturalnych, oraz że ten, kto nabył pożytki na własność, nie ma obowiązku dzielić się nimi ze

298 por. J. Baron: Pandekten. Leipzig 1896, s. 336–338.

299 A. BerGer: Chlamtacz Marceil…, s. 449.

300 ibidem, s. 450.

301 M. ChLamTaCz: Podział pożytków przy zmianie osób do ich poboru uprawnionych według polskiego projektu prawa rzeczowego. rpeiS 1938, r. 18, nr 4, s. 374–392.

302 por. art. 127 projektu: „pożytki naturalne należą do użytkownika, jeżeli zostały odłączone od rzeczy w czasie trwania użytkowania”.

303 M. chlaMtacz: Podział…, s. 376.

135

5. podział pożytków przy zmianie osób do ich poboru uprawnionych

swym poprzednikiem, nawet wówczas gdy powstawały one w czasie, kiedy ten ostatni korzystał ze swego uprawnienia³⁰⁴.

M. chlamtacz podkreśla, że oparcie „przydziału pożytków periodycz-nych na zasadzie substancjalnej” ma za sobą „powagę prawa rzymskie-go”³⁰⁵. Stara się przy tym eksponować zalety takiego rozwiązania. Uważa, iż pomimo że wykształcony przez prawo rzymskie system jest sprzeczny z postulatem słuszności, to jednak w przeciwieństwie do systemu propo-nowanego przez projekt jest bezwzględnie konsekwentny w swych zało-żeniach, co pozwala mu unikać „nierówności”³⁰⁶. Uznając wyższość sys-temu wykształconego przez prawo rzymskie, M. chlamtacz podkreśla, że w odniesieniu do przydziału naturalnych pożytków periodycznych w razie zmiany uprawnienia w trakcie okresu wzrastania pożytków stosuje ono za-sadę substancjalną zarówno wtedy, gdy uprawniony jest użytkownikiem, jak wtedy, gdy odstępuje eksploatację pożytków trzeciemu³⁰⁷.

M. chlamtacz zaznacza, że prawo rzymskie uzależnia zysk oraz po-bór periodycznych pożytków od przypadkowej separacji zarówno wtedy, gdy ich poboru dokonuje sam uprawniony, jak i wówczas, gdy pozwala to uczynić trzeciemu za odpowiednim wynagrodzeniem³⁰⁸. Jego zdaniem czynsz dzierżawny stanowi surogat pożytków naturalnych oraz przypada

„wydzierżawiającemu użytkowcy proporcjonalnie do percepcji (separacji) pożytków naturalnych przez dzierżawcę, chociażby rok dzierżawny jeszcze nie upłynął”³⁰⁹. Jeśli separacja nie nastąpiła w chwili trwania użytkowania, wówczas następca użytkownika uzyska owoce. W tym przypadku użyt-kownik będzie mógł dochodzić zwrotu wydatków i nakładów³¹⁰. Z kolei

304 Ibidem, s. 376

305 Ibidem, s. 383.

306 Ibidem.

307 ibidem. Konsekwentność tego systemu polega, zdaniem M. chlamtacza, na tym, że w przypadku, gdy na przykład „użytkowca wydzierżawił grunt, a dzierżawca w cza-sie roku dzierżawnego zebrał owoce, to choćby cały okres dzierżawy nie minął, o ile w czasie zbiorów uprawnienie użytkowcy istniało, zyskuje on cały czynsz. Jeżeli nato-miast w trakcie kampanii zbiory przygotowującej użytkowanie zgasło, następca z dzier-żawcą nie pozostaje w żadnym stosunku obligacyjnym, odzyskując grunt, zyska pożytki przez odłączenie, mimo iż dzierżawca voluntate użytkowcy i w jego zastępstwie znaczną część kampanii przygotował. Następca więc zyskuje pożytki tak w razie, gdyby poprzed-nik sam prowadził gospodarkę, jak i wtedy, gdyby grunt wydzierżawił”. Zob. ibidem.

308 Ibidem, s. 383.

309 ibidem, s. 384.

310 ibidem; M. chlamtacz zwraca jednak uwagę, iż jeśli wyjątkowo następca będzie musiał dotrzymać umowy swego poprzednika z osobą trzecią, to wówczas „pojąwszy cały czynsz, będzie musiał wydać poprzednikowi czynsz pro rata temporis jego

upraw-jeżeli wyjątkowo następca jest zobowiązany do dotrzymania umowy po-przednika z trzecią osobą, wówczas „podjąwszy cały czynsz, będzie musiał wydać część pro rata temporis jego uprawnienia”³¹¹. Jednakże co do zasady według systemu rzymskiego, w przypadku „nierównomiernie płynących pożytków naturalnych poprzednik ma prawo do czynszu w proporcji do percepcji pożytków przez dzierżawcę. Jeżeli dany obiekt majątkowy odrzu-ca nierównomiernie, ale periodycznie pożytki naturalne, to czynsz dzieli się proporcjonalnie do percepcji (separacji), a nie pro rata temporis”³¹².

W swym artykule M. chlamtacz proponuje konkretne brzmienie art. 127 i 128 projektu, wyrażając zapatrywanie, że „odnośnie co do początku użyt-kowania także do periodycznych pożytków naturalnych należałoby pozo-stać przy rzymskiej zasadzie substancjalnej, podobnie jak to miało miejsce w pruskim prawie krajowym”³¹³.

Do prawa rzymskiego M. chlamtacz nawiązuje, również odnosząc się do brzmienia art. 441 projektu³¹⁴. Zwraca uwagę na uprzednio już omawia-ną zasadę bonae fidei possessor fructus suos facit, którą przywołuje w drugiej części swojej pracy, dotyczącej podziału pożytków między posiadaczem w dobrej wierze a właścicielem³¹⁵. podkreśla przy tym próby przypisania klasycznym prawnikom rzymskim reguły odmiennej – bonae fidei possessor fructos consumptos suos facit, czego chciał dokonać między innymi L. petra-życki. Ku zadowoleniu M. chlamtacza ta próba się nie powiodła³¹⁶. Na ta-kim też stanowisku stanęli autorzy polskiego projektu.

311 ibidem, s. 384.

312 Ibidem.

313 ibidem, s. 385. Art. 127: „pożytki naturalne stają się własnością użytkowcy, jeśli zostały odłączone od rzeczy w czasie trwania użytkowania”. Art. 128 § 1: „O ile wola stron lub przepis ustawy nie stanowią inaczej, część pożytków naturalnych periodycz-nych, które po zgaśnięciu użytkowania stały się własnością następcy (art. 75 proj.) wi-nien tenże następca wydać, względnie wynagrodzić ich wartość użytkowcy w stosunku do czasu trwania uprawnienia użytkowcy w okresie użytkowym”. Art. 128 § 2: „prawo to jednak nie służy właścicielowi co do spodziewanych periodycznych pożytków natu-ralnych, one stają się własnością i przypadają w zysku użytkowcy”.

314 Art. 441 projektu: „posiadacz w dobrej wierze nie odpowiada ani za zużycie rze-czy, ani za jej uszkodzenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które odłączył od rzeczy w czasie posiadania w dobrej wierze oraz ma prawo do innych po-żytków, jakie pobrał, jeżeli stały się w tym czasie wymagalnymi”.

315 M. chlaMtacz: Podział…, s. 389.

316 ibidem, s. 390.

137