pozostałe prace

6. pozostałe prace

M. chlamtacz na temat prawa rzeczowego opublikował również dwie inne prace, bliżej niezwiązane z prawem rzymskim. pierwszą z nich jest artykuł, który ukazał się na łamach „Gazety Sądowej Warszawskiej”: Roz-biór i krytyka postanowień polskiego projektu prawa rzeczowego działu I., o treści i wykonywaniu własności w ogólności (art. 20–37 proj.)³¹⁷. Dokonuje w nim szczegółowej analizy uregulowań projektu oraz wysuwa konkretne po-stulaty względem brzmienia poszczególnych przepisów. Omawiając art. 36

§ 1 projektu, który dotyczy znaków granicznych, nawiązuje do fragmentu D. 10,3,19,pr., choć nie wskazuje, co było jego istotą³¹⁸.

Lwowianin odnosi się również lakonicznie do prawa rzymskiego w tre-ści artykułu Uwagi krytyczne o znalezieniu według polskiego projektu prawa rze-czowego. (Art. 65–72 projektu w pierwszym czytaniu)³¹⁹. czyni to, analizując wzajemną zależność pomiędzy art. 68 projektu oraz art. 71 projektu.

pierw-317 M. chlaMtacz: Rozbiór i krytyka postanowień polskiego projektu prawa rzeczowego działu I., o treści i wykonywaniu własności w ogólności (art. 27–37 proj.). GSW 1938, nr 24, s. 371–374; nr 25, s. 385–386; nr 26, s. 401–404; nr 27–28, s. 417–418; nr 29–30, s. 437–438;

nr 31–32, s. 457–461.

318 ibidem, s. 458; por. D. 10,3,19,pr. (paulus libro sexto ad Sabinum): Arbor quae in con-finio nata est, item lapis qui per utrumque fundum extenditur quamdiu cohaeret fundo, e regione cuiusque finium utriusque sunt nec in communi dividundo iudicium veniunt: sed cum aut lapis exemptus aut arbor eruta vel succisa est, communis pro indiviso fiet et veniet in communi divi-dundo iudicium: nam quod erat finitis partibus, rursus confunditur. qua re duabus massis duorum dominorum conflatis tota massa communis est, etiamsi aliquid ex prima specie separatum maneat:

ita arbor et lapis separatus a fundo confundit ius dominii. tłum. pol. D. 10,3,19,pr. (paulus w księdze szóstej Komentarza do pism Sabinusa): „Drzewo, które wyrosło w pasie rozgrani-czającym dwie nieruchomości, a także kamień znajdujący się na nich obu, tak długo jak związane z gruntem, należą do obu właścicieli w częściach wyznaczonych biegiem gra-nicy pomiędzy nimi i nie są podmiotem skargi o rozdział wspólnoty majątkowej. Gdy jednak kamień zostanie wyciągnięty z ziemi albo drzewo zostanie wykopane lub ścię-te, stają się one przedmiotem współwłasności w częściach idealnych i są objęte skargą o rozdział wspólnoty majątkowej. to, co poprzednio istniało jako odgraniczone części, na nowo uległo bowiem zmieszaniu (połączeniu). Z tego powodu, gdy dwie bryły meta-lu, należące do różnych właścicieli, zostały przetopione w jedną bryłę, to stanowi ona ich wspólną własność, nawet gdyby pozostały na niej jakieś ślady poprzedniego stanu. tak więc jeżeli drzewo albo kamień są oddzielone od gruntu, istniejące na nich dotychczas prawa własności zlewają się w jedno. Zob. Digesta Iustiniani. Digesta Justyniańskie. Tekst i przekład. II. Księgi 5–11…, s. 421.

319 M. ChLamTaCz: Uwagi krytyczne o znalezieniu według polskiego projektu prawa

rzeczo-szy z przepisów mówi o wartości znaleźnego, natomiast w odniesieniu do drugiego z nich nasuwają się wątpliwości, „czy zabłąkane zwierzęta do-mowe traktowane są na równi ze zgubionymi rzeczami, czy mianowicie 5-procentowe znaleźne jest odpowiednio odmierzone”³²⁰. Uczony wspiera się w tym miejscu autorytetem prawa rzymskiego. Odnosi się do fragmentu D. 47,2,43,9, podkreślając, że prawo rzymskie nie uznaje tak wysokiej nagro-dy za uczciwość³²¹. W jego opinii obniżenie zatem znaleźnego do 1% warto-ści zabłąkanego zwierzęcia wydaje się pożądane³²².

7. Podsumowanie

Dorobek naukowy M. chlamtacza dotyczący prawa rzeczowego jest pod względem zakresu badań stosunkowo skromny. Nie oznacza to jednak, że były to badania niepogłębione. Wyraźnie widać, iż romanista w swych pracach skoncentrował się na określonych zagadnieniach. Najistotniejszym z nich jest problematyka pożytków, której poświęcił cztery prace. tylko dwie z nich zawierają w swych tytułach wyraźne odniesienie do prawa rzymskie-go. Brak jasnego odniesienia w tytule pracy nie oznacza jednak, że uczony do prawa rzymskiego nie nawiązywał. Odnosił się do niego chętnie, rów-nież w pracach dotyczących polskiego projektu prawa rzeczowego. Na tej podstawie można stwierdzić, że M. chlamtacz traktował prawo rzymskie nie tylko jako podstawę, ale również punkt odniesienia dla prawa zarówno projektowanego, jak i obowiązującego. Widział w nim remedium na uzdro-wienie wszelkich niedoskonałości prawa mu współczesnego.

Należy zauważyć, że M. chlamtacz był miłośnikiem klasycznego prawa rzymskiego. Dał temu niejednokrotnie wyraz, krytykując zmiany dokonane w klasycznych tekstach przez justyniańskich kompilatorów. Analizowana przez niego reguła bonae fidei possessor fructus consumptos suos facit, właśnie

320 Ibidem, s. 3.

321 por. D. 47,2,43,9: (Ulpianus libro quadragensimo primo ad Sabinum) Quid ergo, si εϋρετρα quae dicunt petat? nec hic videtur furtum facere, etsi non probe petat aliquid. tłum.

pol.: D. 47,2,43,9: „(Ulpianus w księdze czterdziestej pierwszej Komentarza do pism Sabinusa) A co jeżeli zażąda nagrody, która zwie się εϋρετρα? taki ktoś również nie wydaje się popełniać kradzieży, chociaż niegodziwie żąda czegoś”. Zob. Digesta Iustiniani. Digesta Justyniańskie. Tekst i przekład. VII.1. Księgi 45–47. Red. T. PaLmiRski. Kraków 2017, s. 261.

322 M. chlaMtacz: Uwagi krytyczne…, s. 4.

139

7. Podsumowanie

przez ich działalność, straciła swój pierwotny, znany prawu klasycznemu sens. poprzez wykazanie interpolacji tej zasady udowodnił nie tylko dosko-nałą znajomość źródeł, w których wykazał liczne przeróbki, ale także jak doniosłe konsekwencje może budzić zmiana tylko jednego słowa w praw-nej regule. Działalność M. chlamtacza w dziedzinie prawa rzeczowego, pomimo że nieco ograniczona pod względem tematyki badań, wykazała również jego ogromną wiedzę i oczytanie. W swych pracach starał się na przykładzie konkretnych rozwiązań przyjętych w prawie rzymskim ukazać ewolucję poszczególnych instytucji prawnych, eksponując przy tym skutki tych zmian. M. chlamtacz uważał, że tego typu analiza może być przydatna dla ustawodawcy. Stanowiło to przyczynę, z powodu której wykorzystywał prawo rzymskie do wysunięcia postulatów de lege ferenda.

trzeba również odnotować, że recenzje prac autorstwa M. chlamtacza pozwalają na sformułowanie twierdzenia, iż jego poglądy w dziedzinie pra-wa rzeczowego były cenione przez innych romanistów. Dowodzi to jego sporego autorytetu, nie tylko w krajowym, ale i europejskim środowisku badaczy prawa rzymskiego. Nie można również pominąć, że uczony podej-mował w swych pracach skomplikowane tematy. Mowa tu nie tylko o jego pracy dotyczącej pożytków O nabyciu owoców przez posiadacza w dobrej wierze w klasycznem prawie rzymskiem z uwzględnieniem prawa cywilnego austryackiego i niemieckiego, którą uznać można za najlepszą z prac M. chlamtacza doty-czącą prawa rzeczowego, ale również o pracy habilitacyjnej dotyczącej aktu tradycji w prawie rzymskim. Uczony udowodnił w nich, w szczególności zaś w tej ostatniej, że nie boi się podejmować tematów żywo dyskutowa-nych w europejskiej romanistyce. pomimo że rozprawa dotycząca traditio doczekała się surowej recenzji L. pinińskiego, to także przez niego uznana została za studium stanowiące wystarczającą podstawę do uzyskania ve-niam docendi z prawa rzymskiego. inną kwestią jest jednak to, że L. piniński we wspomnianej recenzji wskazał, że jest zwolennikiem przeciwnego niż M. chlamtacz zapatrywania. Można nie bez podstaw przypuszczać, że fakt ten znacząco wpłynął na krytykę zaprezentowanego przez M. chlamtacza stanowiska.

Przeprowadzona analiza dorobku M. Chlamtacza w zakresie prawa rze-czowego pozwala na wysunięcie wniosku, że uznać należy go za znaczący wkład w rozwój polskiej i europejskiej romanistyki prawniczej przełomu XiX i XX wieku. Dowodzi tego nie tylko treść samych prac, ale również ich recenzje, które uprawniają do sformułowania twierdzenia, że lwowski uczony był nie tylko czytywanym, ale również za swego życia cenionym badaczem prawa rzymskiego.