Termin „globalizacja” jest powszechnie używany, choć budzi wiele kontro-wersji. Definicja tego pojęcia nie została jeszcze jednoznacznie sformułowana, a jej brak wynika głównie z tego, że globalizacja jest procesem
Jolanta Walas-Trębacz Uwarunkowania i skutki procesu globalizacji
wym i wielowymiarowym, który można analizować z wielu punktów widzenia2. Globalizacja to zjawisko, które oddziałuje na niemal wszystkie sfery życia czło-wieka – zmienia: handel, finanse, sposoby i środki komunikowania się, styl ży-cia, a także sposoby rządzenia3. Polega ona na wielości powiązań i wzajemnych oddziaływaniach państw i społeczeństw tworzących obecny system światowy. Cechują ją dwa wymiary: zakres oraz intensywność, co oznacza stopniowe roz-szerzanie się i pogłębianie różnego rodzaju relacji i powiązań w systemie świato-wym. Intensyfikacja wzajemnych oddziaływań społeczeństw i krajów nie musi oznaczać postępującego ujednolicenia zachodzących na świecie zjawisk, proce-sów czy podmiotów4.
W literaturze ekonomicznej i politologicznej pojęcia „globalizacja” używa się do określania pewnych procesów i zjawisk politycznych, gospodarczych i socjologicznych, jak również ich efektów. Pod pojęciem tym rozumie się czę-sto określony stan gospodarki światowej (liberalizacja handlu i przepływ kapi-tału), a także nasilające się procesy integracji i umiędzynarodawiania życia go-spodarczego. Pojęcie globalizacji jest różnie definiowane przez wielu autorów. W tabeli 1 zostały przestawione wybrane sposoby jego interpretacji.
Tabela 1. Interpretacja pojęcia „globalizacja”
Autor/źródło Definicja
B. Fishner „Globalizacja jest najbardziej zaawansowaną formą umiędzynarodowienia działalności gospodarczej, realizowaną na płaszczyźnie rynków, sektorów i przedsiębiorstw”.
J. Mittelman
„Postępujący proces integrowania się krajowych i regionalnych rynków w jeden globalny rynek towarów, usług i przepływu kapitału. Proces ten prowadzi do rosnącego przenikania i scalania się rynków oraz do umiędzynarodowienia produkcji, dystrybucji i marketingu i przejęcia przez firmy globalnych strategii działania”.
A. Zorska
„Globalizacja jest bardzo szerokim i złożonym procesem toczącym się w sferze ekonomicznej i społecznej”. „[...] globalizacja stanowi wyższy, bardziej złożony i zaawansowany etap procesu umiędzynarodowienia działalności gospodarczej”. „Globalizacja działalności na
poziomie przedsiębiorstw polega na zintegrowaniu rozproszonych międzynarodowo funkcji/działań oraz realizujących je jednostek”.
2 Zachowania podmiotów rynkowych w warunkach globalizacji, red. M. Malinowska, B. Kucharska, PWE, War-szawa 2006, s. 11-12.
3 R. Piaseczny, Rozwój gospodarczy a globalizacja, PWE, Warszawa 2003, s. 75.
Uwarunkowania i skutki procesu globalizacji
3 M. Porter
„Globalizacja przemysłu występuje wtedy, gdy pozycja konkurencyjna jednej firmy na danym rynku jest związana z pozycją konkurencyjną na innym rynku. Globalizacja w zarządzaniu strategicznym oznacza koncepcję zarządzania przedsiębiorstwem zorientowaną na światowe czynniki produkcji oraz światowe rynki zbytu. Oznacza zarządzanie przedsiębiorstwem w otoczeniu globalnym”.
W. Kołodko
Globalizacja to „proces tworzenia się zliberalizowanego i zintegrowanego światowego rynku towarów i kapitału oraz kształtowanie się nowego międzynarodowego ładu instytucjonalnego służącego rozwojowi produkcji, handlu i przepływów finansowych na skalę całego świata”.
W. Szymański
„Proces globalizacji oznacza wzrost swobody przepływu kapitału, towarów, czynników produkcji między krajami. To więc stopniowy zanik granic gospodarczych i jakościowy skok w mobilność czynników produkcji. Z tego punktu widzenia to już inny rynek i inna gospodarka”.
W. Iskra
Globalizacja to „proces zmian zachodzących w świecie i praktycznie mających coraz bardziej planetarny charakter, a więc obejmujących stopniowo wszystkie kontynenty, kraje i społeczeństwa. Zmiany te w najogólniejszym sformułowaniu polegają na zbliżaniu się, skracaniu odległości, narastaniu ilości wielorakich więzi, kontaktów, wymiany, na wzroście zależności społecznych we wszystkich niemal przejawach ich życia, od tego, co dzieje się w innych częściach świata”.
Międzynarodowy Fundusz Walutowy
Pod pojęciem globalizacji rozumie się rosnące współzależności między krajami na całym świecie w związku ze wzrostem wielkości i ilości transakcji obejmujących wymianę towarów i usług oraz przepływ kapitału, a także szybkie i szerokie rozprzestrzenianie się technologii.
Źródło: opracowane na podstawie: W. Iskra, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Innowacja, Warszawa 2001, s. 374; G. Kołodko, Globalizacja a transformacja, Centrum Badawcze Transformacji, Integracji i Globalizacji przy WSPiZ im. L. Koźmińskiego, Warszawa 2000, s. 5; J. Penc, Zarządzanie w warunkach globalizacji, Difin, Warszawa 2003, s. 127; K. Sowa, Strategie konkurencji korporacji ponadnarodowych, Difin, Warszawa 2006, s. 16-17; W. Szy-mański, Globalizacja, wyzwania i zagrożenia, Difin, Warszawa, 2002, s. 15; A. Zorska, Ku globalizacji? Przemiany
w korporacjach transnarodowych i w gospodarce światowej, PWN, Warszawa 2000, s. 7.
Globalizacja ma charakter dynamiczny – z tego względu jej przebieg oraz stopień mogą podlegać zmianom w różnych aspektach. Elementami charakte-ryzującymi ten proces są:
wielowymiarowość – występowanie procesu na kilku obszarach: w gospo-darce, polityce, wojskowości, kulturze itd.,
złożoność i wielowątkowość – rozwój rynku finansowego, globalizacja dzia-łalności przedsiębiorstw, globalny problem ekologii,
• •
Jolanta Walas-Trębacz Uwarunkowania i skutki procesu globalizacji
integrowanie – łączenie, prowadzenie w skali międzynarodowej działalno-ści w różnych obszarach: gospodarek, gałęzi rynku; współzależność przedsię-biorstw,
międzynarodowa współzależność – międzynarodowe powiązanie podmio-tów na różnych obszarach i podmiotach,
związek z postępem nauki, techniki i organizacji – tempo i rozmiar globali-zacji są uzależnione od tych czynników,
kompresja czasu i przestrzeni – efekt „kurczenia się świata” oraz jego prze-kształcania się w „globalną wioskę”,
wielopoziomowość – działalność w skali światowej, w sektorze, na różnych rynkach itd.,
globalizacja przemysłu – kształtowanie konkurencyjnej pozycji konkret-nej firmy na danym rynku pod wpływem jej pozycji na innych rynkach i vice
versa,
globalizacja działalności koncernów ponadnarodowych – efektywność w układzie międzynarodowym, dostosowanie się do lokalnych wymagań, przepływ innowacji wewnątrz organizacji ponadnarodowej5.
Globalizacja jest rezultatem działań o wymiarze ogólnoświatowym, w tym przypadku chodzi o przestrzeń nie tylko fizyczną, ale także metaforyczną. Glo-balizacja ma wiele form, a każda z nich zawiera zarówno czynniki narodowe, jak i globalne.
J. Misala postrzega globalizację na trzech poziomach internacjonalizacji: rynków, produktów i czynników produkcji,
instytucji politycznych, gospodarczych i grup nacisku, tzw. efektów ubocznych rozwoju gospodarczego6.
Najczęściej wymienia się i charakteryzuje dziewięć wymiarów globalizacji, które z kolei można podzielić na oficjalne i nieoficjalne (zob. tabela 2).
Tabela 2. Wymiary (poziomy) globalizacji
Wymiar oficjalny
Kategoria Istota – główne elementy
Globalizacja finansów
i własności kapitału Deregulacja rynków finansowych, międzynarodowa mobilność kapitału, wzrost liczby fuzji i przejęć
5 K. Sowa, Strategie konkurencji korporacji ponadnarodowych, op. cit., s. 17-18.
6 J. Misala, Rozwój procesów globalizacyjnych na przykładzie gospodarek krajów Unii Europejskiej,Kolegium Gospodarki Światowej SGH, Warszawa 2001, s. 130-131.
• • • • • • • • • •
Uwarunkowania i skutki procesu globalizacji
Globalizacja rynków
i strategii Integracja działalności gospodarczej na skalę światową, globalne poszukiwanie komponentów, alianse strategiczne Globalizacja technologii
i powiązanych z nią badań i wiedzy
Rozwój technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych, sieci globalne w ramach tego samego przedsiębiorstwa i pomiędzy różnymi firmami, globalizacja jako proces uniwersalizacji Globalizacja stylów
życia i modeli
konsumpcji, globalizacja kultury
Transfer dominujących stylów życia, duża rola mediów, transformacja kultury w „kulturowe pożywienie” i „produkty kultury” uniwersalizacja wzorców kulturowych
Globalizacja rządzenia regulacji prawnych
Zmniejszona rola rządów narodowych i parlamentów, próby stworzenia nowej generacji przepisów i instytucji globalnych rządów
Globalizacja jako polityczne ujednolicenie świata
Prowadzone przez państwa analizy integracji społeczeństw świata w globalny polityczny i ekonomiczny system, któremu będzie przewodzić główna siła
Wymiar nieoficjalny
Globalizacja postrzegania i ujednolicenia świata
Społeczno-kulturowe procesy koncentrowania się na „jednej Ziemi”, ruch globalistyczny, obywatele świata
Międzynarodowe organizacje pozarządowe, ruchy, sekty
Kryzys tradycyjnych struktur: państwa, narodu, religii; zmiana kontekstu i struktury, w jakich żyje człowiek
Globalizacja świata podziemnego
Rozwój przestępczości w skali globalnej, struktury mafijne, handel narkotykami, pranie brudnych pieniędzy, prywatyzacja przemocy, prywatne armie
Źródło: Zarządzanie strategiczne. Systemowa koncepcja biznesu, red. M. Moszkowicz, PWE, Warszawa 2005, s. 18.