Zarówno w teorii ekonomii, jak i w praktyce gospodarowania funkcjonuje wiele definicji płynności przedsiębiorstwa1. Dalej w syntetyczny sposób przy-bliżone zostaną obowiązujące w literaturze przedmiotu tendencje dotyczące pojmowania płynności, przy czym najczęściej stosowany rodzaj klasyfikacji płynności wskazuje na jej ujęcie statyczne i ujęcie dynamiczne (por. schemat 1).
Schemat 1. Aspekty płynności finansowej
Płynność finansowa
Kapitałowa Majątkowa Przepływów pieniężnych
Ujęcie statyczne Ujęcie dynamicznie
Źródło: J. Grzywacz, Płynność finansowa przedsiębiorstwa, jej ocena i możliwości wspierania, w: Płyn-ność finansowa przedsiębiorstw w Polsce. Uwarunkowania, zarzadzanie płynnością, ryzyko, red. J. Grzy-wacz, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2014, s. 49.
Ujęcie statyczne płynności finansowej obejmuje aspekt kapitałowy i aspekt majątkowy. W ujęciu majątkowym pod pojęciem płynności rozumie się taki stan rzeczy, w którym przedsiębiorstwo może szybko i łatwo zamienić posiadane aktywa na gotówkę, czyli dokonać spieniężenia aktywów. Przy tym istotne jest, aby proces ten był przeprowadzony w sposób efektywny. Sprzedający powinien ponosić możliwie najniższy koszt transakcyjny i nie powinien być zmuszony do zaniżania wartości aktywów. Sprzedaż aktywów powinna zatem przebiegać po cenach odpowiadających ich bieżącej, realnej wartości. Bardziej popularne od ujęcia majątkowego jest ujęcie kapitałowe. W tym ujęciu płynność ozna-cza zdolność do regulowania zobowiązań krótkoterminowych. Jak zauważył
1 Szerzej różnorodność koncepcji płynności została zaprezentowana w pracy:
J. Kosiń-ska, T. Cicirko, Płynność finansowa – zagadnienia wstępne, w: Podstawy zarządzania
płyn-nością finansową przedsiębiorstwa, red. T. Cicirko, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa
Gotówka jako element polityki płynności w spółce giełdowej 143 J. Grzywacz, podejście to często jest utożsamiane z podejściem kapitałowo--majątkowym, z uwagi na to, iż „określa wzajemną relację zobowiązań, które finansują majątek jednostki gospodarczej i majątek będący zabezpieczeniem zobowiązań”2.
Zarówno ujęcie majątkowe, jak i kapitałowe niekiedy określane są jako statyczne, bowiem w takim rozumieniu płynność w przedsiębiorstwie uzależ-niona jest od struktury aktywów i jej ocena bazuje na danych pochodzących z bilansu przedsiębiorstwa. Na ich podstawie wyliczane są wskaźniki płynno-ści, które mają świadczyć o płynności danego przedsiębiorstwa.
Natomiast w ujęciu dynamicznym płynność jest rozumiana jako zdolność przedsiębiorstwa do terminowego regulowania bieżących zobowiązań3. W uję-ciu tym płynność przedsiębiorstwa nie jest określana według stanu na określony dzień bilansowy, ale opiera się na informacjach pozyskanych z zestawie-nia przepływów pieniężnych (cash flow). Dzięki temu bardziej realistycznie
oddaje rzeczywistą sytuację przedsiębiorstwa w zakresie płynności, wskazu-jąc między innymi, w jaki sposób przedsiębiorstwo realizuje swoją działal-ność operacyjną, finansową i inwestycyjną. Obok ujęcia statycznego i ujęcia dynamicznego warto przytoczyć jeszcze nieco inną koncepcję płynności, gdzie kładzie się nacisk na to, jak długo trwa proces upłynnienia aktywów. Zgodnie z nią, płynność przedsiębiorstwa jest to czas wymagany na spieniężenie akty-wów należących do tego przedsiębiorstwa4. Zatem im szybciej przedsiębior-stwo jest w stanie uzyskać gotówkę za posiadane przez siebie aktywa, tym jego płynność jest większa. W porównaniu z ujęciem majątkowym, kapitałowym i ujęciem według przepływów pieniężnych, w tej koncepcji wyraźnie kładzie się nacisk nie na strukturę aktywów, lecz na czas potrzebny do ich sprzedaży.
Większość autorów zgadza się z tezą, iż płynność jest jednym z indykato-rów sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, a jej brak jest symptomem kłopotów w spółce. Jednak w kontekście zaburzeń płynności część badaczy wskazuje na potrzebę analizowania czasu trwania takiej sytuacji. W literaturze istnieje nurt, w ramach którego rozróżniane są dwie kategorie określające niezdolność do regulowania zobowiązań w zależności od terminu. Brak takiej zdolności
2 J. Grzywacz, Płynność finansowa przedsiębiorstwa, jej ocena i możliwości wspierania,
w: Płynność finansowa przedsiębiorstw w Polsce. Uwarunkowania, zarzadzanie płynnością,
ryzyko, red. J. Grzywacz, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2014, s. 49.
3 J. Gajdka, E. Walińska, Zarządzanie finansowe. Teoria i praktyka, Fundacja Rozwoju
Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1998, s. 465–466.
4 E. F. Brigham, L. C. Gapenski, Zarządzanie finansami, Polskie Towarzystwo
Anna Grygiel-Tomaszewska 144
w krótkim terminie nazywany jest utratą płynności, zaś w długim – niewy-płacalnością5. Takie ujęcie niepłynności może prowadzić do konstatacji, iż brak możliwości realizacji zobowiązań w krótkim terminie jakkolwiek może być sygnałem niepokojącym, to – z zastrzeżeniem sprecyzowania okresu, jaki można nazwać krótkim oraz specyfiki branży, w której działa przedsiębiorstwo – jeszcze nie świadczy o istotnych problemach przedsiębiorstwa6. Realnym problemem, o dalekosiężnych konsekwencjach, jest natomiast niewypłacal-ność przedsiębiorstwa, jako stan nieodwracalny, prowadzący do bankructwa. Reasumując, struktura aktywów i ich zróżnicowanie pod kątem możliwości upłynnienia wprost wpływa na to, w jaki sposób i jak szybko przedsiębiorstwo może obsługiwać swoje zobowiązania. Jest to o tyle ważne, że niedostatki lub brak płynności mogą prowadzić do istotnego pogorszenia ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa.
Źródeł kłopotów z płynnością może być wiele. Mogą one mieć rodowód zewnętrzny i pochodzić z otoczenia przedsiębiorstwa (czynniki makro), lub wewnętrzny – wynikać ze sposobu działania przedsiębiorstwa (czynniki mikro). Przedsiębiorstwo jako podmiot gospodarczy funkcjonuje w środowisku cha-rakteryzującym się istotnym poziomem złożoności i zmienności. Elementy tego środowiska w oczywisty sposób wywierają wpływ na działalność prowa-dzoną przez przedsiębiorstwo. Determinują jego politykę finansową oraz wpły-wają na jego płynność. Oprócz czynników zewnętrznych, także niewłaściwe zarządzanie obszarami, które są pod kontrolą przedsiębiorstwa, może stać się przyczyną kłopotów z płynnością. Zestawienie możliwych czynników mikro i makro determinujących płynność przedsiębiorstwa zawarto w tabeli 1. Jest to zestawienie syntetyczne, z konieczności niewyczerpujące listy czynników wpływających na płynność przedsiębiorstwa – choćby z uwagi na zmienność i niestabilność otoczenia, w którym często w sposób losowy dochodzi do kre-owania nowych czynników ryzyka mających bezpośredni lub pośredni wpływ na płynność przedsiębiorstwa.
5 W. Rogowski, M. Lipski, Płynność finansowa – wybrane zagadnienia, w: Płynność finan-sowa przedsiębiorstw…, op.cit.
6 Por. Grzywacz J., Płynność finansowa przedsiębiorstwa…, op.cit., s. 51. Autorka
przychyla się do tego zdania, choć należy zaznaczyć, iż w literaturze przedmiotu jest to zagadnienie żywo dyskutowane. Odmienne poglądy prezentują np. K. Jajuga i T. Jajuga – por. K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje. Instrumenty finansowe, aktywa niefinansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 155,
a także T. Cicirko i J. Kosińska – por. J. Kosińska, T. Cicirko, Płynność finansowa – zagadnie-nia wstępne, w: Podstawy zarządza– zagadnie-nia płynnością finansową przedsiębiorstwa, red. T. Cicirko,
Gotówka jako element polityki płynności w spółce giełdowej 145
Tabela 1. Czynniki determinujące płynność przedsiębiorstwa
Czynniki makro Czynniki mikro
▪ bieżąca i przewidywana koniunktura gospodarcza w kraju i oddziaływanie koniunktury światowej na gospodarkę krajową
▪ zmiany polityki fiskalnej
▪ wzrost konkurencji na rynku krajowym i na rynkach globalnych
▪ szacowany popyt na produkty ▪ zmiana potrzeb konsumentów ▪ zmiany cen surowców i produktów ▪ ryzyko walutowe
▪ poziom kosztów zatrudnienia
▪ poziom podatków i kosztów innych obciążeń ▪ dostępność kapitału
▪ koszt kapitału obcego
▪ postęp i zmiany technologiczne
▪ wzrost poziomu kosztów inwestycji w środki trwale
▪ zmiany regulacji prawnych
▪ wielkość i struktura sprzedaży ▪ poziom i struktura kosztów ▪ stosowane technologie
▪ zasady współpracy z partnerami biznesowymi (dostawcami, odbiorcami produktów) ▪ warunki sprzedaży
▪ polityka inwestycyjna
▪ realizowana strategia finansowa ▪ zasoby gotówki
▪ zasoby ekwiwalentów gotówki i zewnętrznych rezerw płynności (kredyty, pożyczki, papiery dłużne)
▪ sposób zarządzania przedsiębiorstwem
Źródło: Por. H. Sokół, Ryzyko a płynność finansowa przedsiębiorstwa, w: Płynność finansowa przed-siębiorstw…, op.cit., s. 84–85.
Decyzje związane z zarządzaniem płynnością są kluczowe z perspektywy ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa. Brak polityki płynnościowej lub niewłaściwe jej prowadzenie w fundamentalny sposób zagraża podstawo-wym celom, do których dąży przedsiębiorstwo, czyli ciągłości kontynuowania działalności i osiągania zysków dla interesariuszy. Trudności z utrzymaniem należytego poziomu płynności mają negatywny wpływ na postrzeganie przed-siębiorstwa jako wiarygodnego kontrahenta, w związku z czym zagrażają pro-wadzeniu zarówno działalności operacyjnej, inwestycyjnej, jak i finansowej. Prowadzą do narastania problemów z uzyskaniem finansowania zewnętrznego lub jego kontynuacją, mogą również skutkować podniesieniem kosztów tego finansowania bądź koniecznością udokumentowania dodatkowych zabezpie-czeń w celu jego utrzymania. Skutkami prowadzenia nieodpowiedniej, niedo-stosowanej do okoliczności polityki zarządzania płynnością mogą być7:
▪ wzrost kosztów kredytu,
▪ konieczność sprzedaży posiadanych aktywów (niekorzystnie) lub zakłóce-nie przyszłej sprzedaży,
7 G. Michalski, Strategiczne zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie,
Anna Grygiel-Tomaszewska 146
▪ brak możliwości terminowego regulowania swoich zobowiązań – wzrost kosztów działalności wynikający z utraty dobrej opinii wśród dostawców. Wysoka płynność przedsiębiorstwa niewątpliwie zwiększa jego wiarygod-ność. Wzrasta zaufanie pracowników, którzy mogą domniemywać, iż na czas otrzymają należne świadczenia. Potencjalni dostawcy nie obawiają się o ter-minową realizację płatności8. Utrata wiarygodności w oczach kontrahentów, zwłaszcza dostawców, może prowadzić do rezygnacji z możliwości udzielania kredytu kupieckiego i konieczności rozliczeń gotówkowych9, a w ostateczności nawet do zerwania z nimi relacji. Polityka płynnościowa jest wreszcie narzę-dziem budowania wartości dla właścicieli (akcjonariuszy). Jest ona podda-wana szczególnej presji i ocenie zwłaszcza w przypadku spółek publicznych. Dzieje się tak, ponieważ wzrost wartości przedsiębiorstwa wynika w dużej mierze ze zwiększenia przepływów pieniężnych, z ograniczenia zmienności tych przepływów i ze zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia zakłó-ceń w regularnej spłacie zobowiązań, a co za tym – z obniżenia prawdopodo-bieństwa upadłości10.