Drugim popularnym (stosunkowo nowym) produktem działu I ubezpieczeń na życie jest polisolokata. Powstała ona jako produkt „anty Belkowy”, aby uni-kąć 19-procentowego podatku PIT. Produkt ten jest często mylony z ubezpie-czeniem na życie z UFK. Polisolokata różni się tym od ubezpieczenia na życie z UFK, że jest produktem przede wszystkim krótkoterminowym, inwestycyjnym a w mniejszym zakresie ubezpieczeniowym ochronnym. Jest to produkt zawie-rający ubezpieczenie na życie lub dożycie o zróżnicowanych wariantach stopy zwrotu, w tym wariantach, w których jest gwarantowana określona minimalna stopa zwrotu lub zwrot wpłaconego kapitału. Ponadto oprócz możliwości uzy-skania potencjalnych korzyści z inwestowania, klient objęty jest ochroną ubez-pieczeniową. Należy jednak podkreślić, że w porównaniu z ubezpieczeniem z UFK w polisolokacie część ochronna składki jest jednak zminimalizowana. Składka najczęściej jest jednorazowa, chociaż może być również cykliczna. W przypadku dożycia końca trwania polisy, bank jako pośrednik lub ubezpie-czyciel zwraca kwotę polisy wraz z premią. Dlatego w określonym w umo-wie momencie świadczenie w polisolokacie odpowiada składce powiększonej o określony w umowie wskaźnik. Polisolokaty uznane zostały przez KNF za produkt skonstruowany tak, aby uniknąć tzw. podatku Belki. Dlatego według rekomendacji KNF produkt ten powinien być minimum roczny, a także powi-nien zapewniać wyraźnie sprecyzowaną ochronę ubezpieczeniową.
Polisolokata jako produkt finansowy ubezpieczeniowo-inwestycyjny ma jed-nak określone wady. Na przykład polisolokaty są objęte gwarancją UFG, a nie BFG. Oznacza to mniejszą ochronę, gdyż maksymalne wypłaty z UFG są ponad 3 razy mniejsze niż z BFG. Polisolokaty stały się konkurencyjne dla lokat ban-kowych, ponieważ zyski z oszczędzania w tej formie do końca 2014 roku zwol-nione były z 19% tzw. podatku Belki, czyli nie były objęte podatkiem od zysków kapitałowych. W związku z tym były reklamowane jako bezpieczne lokaty z wysokim zyskiem. Polisolokata stanowi lokatę opakowaną w polisę na życie lub dożycie, a więc jest to instrument finansowy terminowy.. Klient inwestor
Kontrowersje wokół ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem... 179 podpisuje umowę z ubezpieczycielem (pomimo, że sprzedającym polisolokatę może być też bank lub inna instytucja pośrednictwa finansowego). Po wyga-śnięciu polisy, klient otrzymuje zwrot kapitału plus premię. W polisolokacie ubezpieczyciel zobowiązuje się wypłacić ubezpieczonemu na koniec wygaśnię-cia ubezpieczenia np. 106% sumy ubezpieczenia.
Dyskusje wokół polisolokat i rosnące negatywne nastawienie klientów do tego produktu wynikało z niedostatecznego informowania o ryzyku i kosztach wcześniejszego wypowiedzenia umowy. Jedną z istotnych wad polisolokaty jest to, że w sytuacji zerwania umowy przed terminem, bank zwraca tylko wpłaconą w formie składek kwotę pomniejszoną o opłaty. Według C. Orłowskiego z Biura Rzecznika Finansowego34 klient, który chce się z umowy wycofać, powinien: 1. Przed przystąpieniem do tej formy ubezpieczenia skierować do
ubezpieczy-ciela zapytania o warunki wcześniejszego rozwiązania umowy.
2. Następnie powinien przeanalizować umowę, czy nie zawiera klauzul abu-zywnych np. w zakresie zapisu o opłacie likwidacyjnej.
3. Jeśli negocjacje z ubezpieczycielem się nie powiodą, klient może zwrócić się do Rzecznika Finansowego, który rozpatrzy daną sprawę i nawiąże z nim kontakt w celu uzyskania wyjaśnień i polubownego załatwienia sprawy w interesie klienta.
4. Dopiero jeśli sprawy nie uda się rozwiązać polubownie, klient powinien zwrócić się do sądu35.
Popularność polisokokat wynika m.in. z tego, że ich sprzedaż była z dużym rozgłosem reklamowana przez banki jako alternatywa wobec lokat bankowych w sytuacji wycofywania przez część klientów wkładów bankowych. Jednakże często misselling polegał na tym, że nie wyjaśniono klientom, że nie podle-gają one gwarancji BFG, ale tylko gwarancji ze strony UFG36. W przypadku
34 Od 11 października 2015 roku Rzecznik Ubezpieczonych został przekształcony
w Rzecznika Finansowego. Por. Ustawa z 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finansowym (DzU 2015 2015, poz. 1348).
35 „Dziennik Gazety Prawnej”, 3.12.2014, ze strony Rzecznika Ubezpieczonych.
36 Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny zaspokaja roszczenia osób uprawnionych
w przypadku ogłoszenia upadłości albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości zakładu ubezpieczeń lub umorzenia postępowania upadłościowego, jeżeli majątek dłużnika nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego albo w przypadku zarządzenia likwidacji przymusowej zakładu ubezpieczeń, jeżeli roszczenia osób upraw-nionych nie mogą być pokryte z aktywów stanowiących pokrycie rezerw techniczno-ubez-pieczeniowych. Z umów ubezpieczenia na życie UFG wypłaca 50% wierzytelności, nie wię-cej jednak niż kwotę stanowiącą równowartość 30 tys. EUR. Natomiast BFG w przypadku bankructwa banku wypłaca roszczenia jego klientów osób fizycznych w stu procentach, do wysokości 100 tys. EUR.
Ewa Wierzbicka 180
bankructwa ubezpieczyciela, który zawierał umowy ubezpieczenia na życie, UFG wypłaca 50% wierzytelności, nie więcej jednak niż kwotę stanowiącą równowartość 30 tys. euro. Natomiast w przypadku bankructwa banku, BFG wypłaca jego klientom (osobom fizycznym) roszczenia w 100-procentach, do wysokości 100 tys. euro.
Wejście z życie tzw. miękkiego prawa tj. Rekomendacji M dotyczącej ryzyka
operacyjnego, której zalecenia wprowadzono do 30 czerwca 2013 roku, a następ-nie dokonana nowelizacja tej Rekomendacji, wprowadziła zakaz sprzedaży
krótkoterminowych polisolokat tj. krótszych niż na jeden rok. Termin zawie-ranych umów nie może być krótszy niż rok, a lokata nie niższa niż 10 tys. zł37. Od 1 stycznia 2015 roku w rezultacie nowelizacji ustawy o PIT dochody z poli-solokat zostały objęte podatkiem od zysków kapitałowych (tzw. podatkiem Belki), co wpłynęło na ograniczenie popytu na ten produkt. Część pośredników finansowych ograniczyła oferowanie tych produktów a oferty kieruje tylko do wybranych segmentów klientów. Należy pamiętać, iż od 1 stycznia 2015 roku wolne są kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych, z wyjątkiem m.in. dochodu z tytułu inwestowania składki ubezpieczeniowej w ubezpieczeniach na życie związanych z UFK i w odniesieniu do polisolokat oraz ubezpieczeniowych produktów strukturyzowanych. Zachowane zostało jednak zwolnienie dla dochodów wynikających z umów, które zostały zawarte do dnia wejścia w życie tych przepisów.
Istotnym czynnikiem wpływającym na ograniczenie zainteresowania poli-solokatami było narastające w skali zjawisko niezadowolenia wielu klientów z wyników swoich inwestycji w polisolokaty oraz dużych kosztów związa-nych z wycofaniem się z umowy przed terminem. Część klientów wystąpiła do sądów cywilnych z pozwami przeciwko ubezpieczycielom, którzy firmo-wali te produkty, jak i przeciwko bankom, które sprzedawały te produkty. 27 marca 2015 roku Sąd Okręgowy w Warszawie wydał wyrok, w którym uznał, że polisolokaty są nieważne z mocy prawa. W uzasadnieniu wyroku sąd wskazał, że:
– świadczenia, do których ubezpieczyciel był zobowiązany względem klienta, w umowie nie były określone w sposób stanowczy i konkretny,
– w OWU nieprecyzyjnie sformułowane były obowiązki ubezpieczyciela względem ubezpieczonego,
37 KNF: Rekomendacja M obejmuje polisolokaty,
Kontrowersje wokół ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem... 181 – umożliwiały kształtowanie kwoty przeznaczonej do wypłaty świadczenia
z polisy na podstawie arbitralnych decyzji zakładu ubezpieczeniowego, – konstrukcja polisolokat sprawiała, iż wyłącznie od decyzji ubezpieczyciela
zależało, jaka była wartość środków zgromadzonych na rachunku klienta. W sentencji wyroku sąd uznał powyższe ukształtowanie stosunku umow-nego w zakresie polisolokat za niedopuszczalne38. Skargi, które wpływały do Biura Rzecznika Ubezpieczonych (obecnie Rzecznika Finansowego) oraz UOKiK spowodowały, że zaczęto doradzać, jak uniknąć opłaty likwidacyjnej przy rozwiązywaniu umowy polisolokaty przed terminem. Zdaniem ekspertów z UOKiK konsument ma prawo wystąpić z powództwem o ustalenie, czy posta-nowienia zawierające zapisy umowy dotyczące opłaty likwidacyjnej stosowane przez ubezpieczycieli, nie są wiążące. Jeśli umowa dotycząca polisolokat nadal trwa, a przy odstąpieniu od umowy ubezpieczyciel nie chce unieważnić opłaty likwidacyjnej, można wystąpić do sądu z powództwem o uznanie postanowie-nia dotyczącego opłaty likwidacyjnej za niewiążącą39.
Od 31 marca 2015 roku, po wejściu w życie Rekomendacji U, została
zwiększona ochrona interesów klientów kupujących ubezpieczenia w banku. Ma ona na celu przede wszystkim dążenie do zapewnienia transparentności informacji przeznaczonych dla klientów – dotyczących produktu, jego właści-wości oraz ryzyka. Zadanie to ma być realizowane poprzez przygotowywa-nie karty produktu. Zalecane jest rówprzygotowywa-nież monitorowaprzygotowywa-nie skarg i reklamacji, dbanie, aby umowy nie zawierały klauzul niedozwolonych. Na jej ostateczny kształt miały wpływ oceny zawarte w raportach o bancassurance Rzecznika Ubezpieczonych z lat 2007 i 2012, a także raport o ubezpieczeniach na życie z funduszem kapitałowym z 2012 roku, jak i trzy rekomendacje dobrych prak-tyk dotyczące bancassurance przygotowane przez PIU i ZBP oraz specjalny raport NIK z 2014 roku40.
38 Polisolokaty, „Parkiet”, 27 lipca 2015.
39 D. Pawłowska, Jak wycofać się bez strat z poliso lokaty, „Dziennik Gazeta Prawna”,
27–29 czerwca 2014, s. IV.
40 Raport NIK pt. Funkcjonowanie systemu ochrony praw klientów podmiotów rynku finansowego, 8.04.2014,
Ewa Wierzbicka 182