Choć grupowe ubezpieczenia na życie z UFK występują w ofercie większo-ści towarzystw ubezpieczeń na życie w Polsce, to precyzyjna, jednolita definicja tego typu ubezpieczenia jest trudna do sformułowania, ponieważ każdy ubez-pieczyciel posługuje się definicją skonstruowaną na potrzeby własne. Nabyw-cami grupowych ubezpieczeń na życie z funduszem kapitałowym są zwykle: pracownicy zakładów pracy, członkowie różnych stowarzyszeń, adwokaci, lekarze, notariusze oraz klienci banków, którym udzielono kredytu, ponieważ jedną z form zabezpieczeń przed ryzykiem kredytowym jest polisa z UFK. Gru-powe ubezpieczenia na życie mogą być także w ofercie brokera, banku czy innej firmy pośrednictwa finansowego jako produkt, do którego mogą przystąpić klienci. Konstrukcja ubezpieczenia grupowego z UFK zbliżona jest do formy indywidualnej, część inwestycyjna składki po odprowadzeniu opłat przezna-czana jest na zakup jednostek uczestnictwa w UFK, co znajduje odzwierciedle-nie na oddzielnym rachunku dla każdego ubezpieczonego. W ubezpieczeniach grupowych klient nie zarządza samodzielnie środkami inwestowanymi w UFK, robi to za niego ubezpieczyciel lub firma zewnętrzna, za co pobiera opłatę. Część ochronna ograniczona jest najczęściej do podstawowego świadczenia z tytułu śmierci ubezpieczonego (śmierć naturalna i wskutek nieszczęśliwego wypadku). Przy przystąpieniu do umowy nie są wymagane badania lekarskie i procedura zawarcia umowy jest uproszczona.
Według opinii Rzecznika Ubezpieczonych prawa konsumentów są częściej naruszane w ubezpieczeniach grupowych29. Prezes Urzędu Ochrony Konku-rencji i Konsumentów w swoich opiniach także wskazywał na przypadki naru-szenia zbiorowych interesów konsumentów przy grupowych polisach oraz na nieuczciwe praktyki rynkowe stosowane przez pośredników sprzedających
29 Pracownicze Programy Emerytalne (PPE) mogą występować w formie grupowego
Ewa Wierzbicka 176
grupowe ubezpieczenia na życie z UFK30. Ubezpieczeni przystępują do ubez-pieczenia grupowego w miarę zgłaszania się. Ubezpieczającym jest bank lub inny pośrednik finansowy bądź podmiot prawa handlowego. Konsument przy-stępujący do ubezpieczenia nie jest stroną umowy, a grupowe ubezpieczenie na życie z UFK jest przykładem umowy na „cudzy rachunek”. „W przypadku ubezpieczenia na cudzy rachunek ubezpieczający przy zawieraniu umowy ubez-pieczenia działa w imieniu własnym, choć na rachunek klienta”31. Bank lub inny podmiot pośredniczący zainteresowany jest pozyskaniem jak największej liczby klientów do ubezpieczenia grupowego, co rodzi niebezpieczeństwo mis-sellingu, czyli sprzedaży produktu osobom, które ze względu na status mająt-kowy, wiek lub możliwości inwestycyjne, nie powinny przystępować do tego ubezpieczenia. Zdarzały się przypadki naruszenia zasad etyki i współżycia społecznego przez pośredników sprzedających grupowe ubezpieczenia z fun-duszem kapitałowym. Problemem dla ubezpieczającego – klienta jest przede wszystkim: brak kompleksowej informacji o produkcie, ograniczenie ochrony prawnej przysługującej ubezpieczonemu, trudności w dochodzeniu roszczeń od ubezpieczyciela, ograniczona możliwość rezygnacji z umowy ubezpieczenia a także wypowiedzenia umowy. Jeżeli sprzedającym ubezpieczenie jest bank, to występuje konflikt interesów przy łączeniu przez bank funkcji ubezpieczają-cego i pośrednika ubezpieczeniowego, bowiem uprawnionym z umowy ubez-pieczenia jest bank, a ubezpieczenie jest specyficznym dodatkiem do kredytu, w tym hipotecznego, samochodowego i innych. Z kolei jeżeli ubezpieczenie na życie z funduszem kapitałowym jest w formie grupowej najczęściej wystę-pują takie problemy jak: utrudniony dostęp do treści umowy ubezpieczenia, brak możliwości swobody wyboru ubezpieczyciela (zwłaszcza przy sprzedaży przez kanał bancassurance), utrudnione dochodzenie roszczeń oraz świadczeń, słabo sprecyzowany zakres ochrony ubezpieczeniowej itd.
Interesariusze, w tym strony umowy, ubezpieczenia na życie z UFK muszą uwzględniać zalecenia wynikające z Rekomendacji PIU dotyczące dobrej
identy-fikacji poszczególnych rodzajów ryzyka związanych z tym produktem, a zwłasz-cza uwzględnienia zarówno fazy życia ubezpieczonego, jak i tzw. cyklu życia tego produktu. Jak wskazuje praktyczne doświadczenia większość konfliktów dotyczy konsekwencji decyzji podejmowanych w ciągu pierwszych kilku lat, kiedy dominuje funkcja ochronna, a niedoinformowany ubezpieczony trak-tuje produkt jako inwestycję finansową. Rezygnacja z polisy inwestycyjnej
30 Zob. www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp? (9.09.2015).
Kontrowersje wokół ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem... 177 z regularną składką może być dla klienta bardzo kosztowne. „Przywiązanie do polisy” oznacza, że w przypadku rozwiązania umowy przed upływem okresu wskazanego w dniu jej zawarcia, klient może stracić nawet 100% wpłaconych składek, ponieważ wysoka jest tzw. opłata likwidacyjna. W wielu przyjmowa-nych rozwiązaniach umowprzyjmowa-nych w przypadku polis z UFK w dwóch pierw-szych latach inwestowania opłata likwidacyjna w ubezpieczeniach na życie z funduszem kapitałowym może wynosić 99–100% wpłaconej składki, a jesz-cze w piątym roku 60%, w dziewiątym 20%, a w dziesiątym roku 10%. Prawie we wszystkich przypadkach ubezpieczyciel zastrzega, że klient może zgłosić się z wnioskiem do ubezpieczyciela o wykup umowy ubezpieczenia w części lub w całości nie wcześniej niż po drugim roku obowiązywania umowy ubez-pieczenia na życie z UFK.
Wspomniana wcześniej Rekomendacja jest formą miękkiego prawa, które
działa na zasadzie dobrowolności32. Podobny wpływ mają zalecenia PIU o konieczności wprowadzenia karty produktu dla polis na życie z UFK. Reko-mendacja jest odpowiedzią na rozporządzenia UE, w sprawie sprzedaży
deta-licznych produktów zbiorowego inwestowania i ubezpieczeniowych produktów inwestycyjnych PRIIP33. W rekomendacji wskazuje się na potrzebę dostarczania klientowi przed zawarciem ubezpieczenia lub przystąpieniem do ubezpieczenia grupowego – karty produktu (odpowiednik Key Infomation Document), która
zawiera cel ubezpieczenia, opis świadczeń, horyzont czasowy umowy, sposób opłacania składki, pobierane przez ubezpieczyciela opłaty itp. oraz symulację potencjalnej inwestycji. W karcie produktu, na podstawie wskaźnika kosztów, muszą być pokazane obciążenia kosztowe ubezpieczyciela, które umożliwią właściwe obliczenie kosztów inwestowania przerzucanych na klienta w pro-duktach inwestycyjnych ubezpieczenia na życie. Rekomendacje PIU i podobne
rekomendacje Związku Banków Polskich odnoszące się do bancassurance są stopniowo wzmacniane obligatoryjnymi zaleceniami Komisji Nadzoru Finansowego. W konsekwencji wymusza to szybkie zmiany w sposobie podej-ścia zarówno ubezpieczycieli, jak i banków do ubezpieczenia na życie z UFK
32 Rekomendacja dobrych praktyk informacyjnych dotyczących ubezpieczeń na żucie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, opracowana przez Polską Izbę
Ubezpie-czeń i przyjęta przez zarząd PIU w dniu 14 kwietnia 2014 r., PIU, https://www.piu.org.pl/.../
REKOMENDACJA_UFK.pd (8.09.2015).
33 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1286/2014 z dnia
26 listo-pada 2014 roku w sprawie dokumentów zawierających kluczowe informacje, dotyczących detalicznych produktów zbiorowego inwestowania i ubezpieczeniowych produktów inwe-stycyjnych (PRIIP).
Ewa Wierzbicka 178
oraz podobnych produktów. Dotychczasowa nadużywana asymetria informa-cji nie tylko przynosiła straty klientom, ale także zaczęła powodować zarówno negatywne konsekwencje dla samych pośredników finansowych (w zakresie reputacji), jak i straty ekonomiczne wynikające z rosnącej nieufności klientów do bardziej skomplikowanych produktów finansowych.