Pojęcie przedsiębiorcy

Ustalenie, czy sprawa może być rozpoznana w postępowaniu od-rębnym, wymaga ustalenia, czy jest sprawą gospodarczą według kryte-riów podmiotowych i przedmiotowych.

Jako sprawę gospodarczą ustawa kwalifikuje sprawy rozpoznawa-ne pomiędzy przedsiębiorcami. Kodeks postępowania cywilnego nie definiuje, jakie podmioty należy uznać za przedsiębiorcę w rozumie-niu przepisów o postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych.

Obecna regulacja różni się zatem od wcześniejszej zawartej w uchylonym przepisie art. 4792 k.p.c., który definiował, jakie podmioty uznawano za przedsiębiorców. Obecna regulacja prawna, nie zawierając odrębnej regulacji prawnej w tym zakresie, wymaga odwołania się do definicji 36 Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2003 r., III CZP 85/02, OSNC 2003, nr 10, poz. 129, uchwała SN z dnia 5 kwietnia 2006 r., III CZP 121/05, OSNC 2006, nr 10, poz. 178, postanowienia SN z dnia 10 marca 1999 r., II CKN 340/98, OSNC 1999, nr 9, poz. 161, z dnia 22 sierpnia 2000 r., IV CKN 1188/00, OSNC 2001, nr 1, poz. 20, z dnia 9 maja 2007 r., I PZP 2/07, OSNP 2009, nr 1516, poz. 224, z dnia 22 sierpnia 2007 r., III CZP 76/07.

37 Wyrok SN – Izba Cywilna z dnia 11 stycznia 2017 r., IV CSK 112/16, Legalis nr 1598995.

zawartej w innych aktach prawnych, choć przepisy k.p.c. nie okre-ślają, jakie przepisy powinny zostać zastosowane przy definiowaniu przedsiębiorcy.

W związku z tym, że pojęcie przedsiębiorcy zostało zdefiniowane w różnych aktach prawnych, to utrudnia ustalenie, jaką z definicji nale-ży wziąć pod uwagę przy ustalaniu, czy przedmiot sporu dotyczy spra-wy pomiędzy przedsiębiorcami. Z uwagi na pospra-wyższe w niezbędnym zakresie przedstawione zostaną regulacje, które zawierają definicję przedsiębiorcy.

Zasady podejmowania, wykonywania i zakończenia działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w tym prawa i obowiązki przedsiębiorców oraz zadania organów władzy publicznej w tym zakresie reguluje ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsię-biorców38. Ponadto zawiera definicję przedsiębiorcy oraz prowadzenia działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 4 ust. 1 tej ustawy przedsię-biorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność praw-ną, wykonująca działalność gospodarczą. W rozumieniu art. 3 pr.przed. działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły.

Przy czym za przedsiębiorców uważa się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

Definicja przedsiębiorcy zawarta jest także w art. 2 ustawy o zwal-czaniu nieuczciwej konferencji39; zgodnie z przedmiotowym przepisem przedsiębiorcami, w rozumieniu ustawy, są osoby fizyczne, osoby praw-ne oraz jednostki organizacyjpraw-ne niemające osobowości prawpraw-nej, które prowadząc, chociażby ubocznie, działalność zarobkową lub zawodową, uczestniczą w działalności gospodarczej.

38 Tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 1292, dalej jako pr.przed.

39 Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. z 1993 r. Nr 47, poz. 211).

Do pojęcia przedsiębiorcy odwołuje się art. 431 ustawy Kodeks cy-wilny40, zgodnie z którym przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba praw-na i jednostka organizacyjpraw-na, o której mowa w art. 331 § 1 k.c., prowa-dząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Przepis art. 431 k.c. zawiera definicję przedsiębiorcy stworzoną na po-trzeby prawa prywatnego i pojęcie przedsiębiorcy jest zdefiniowane przez ten przepis bardzo szeroko41, szerzej niż pojęcie przedsiębiorcy funkcjo-nujące w ustawie Prawo przedsiębiorców.

Dla zdefiniowania pojęcia przedsiębiorcy (w rozumieniu przepisu art. 431 k.c.) ma przede wszystkim znaczenie element funkcjonalny, który łączy się z prowadzeniem działalności gospodarczej lub zawodowej. Usta-wa wymaga bowiem, aby przedsiębiorca proUsta-wadził działalność gospodar-czą lub zawodową. Stwierdzenie „prowadzi działalność” zakłada okre-ślony ciąg działań, a nie tylko pojedyncze czynności. Jak zasadnie dostrzega się w orzecznictwie – przedsiębiorcą będzie tylko ten, kto wy-konuje czynności powtarzalne i w taki sposób, że tworzą one pewną całość, a nie stanowią oderwanego świadczenia czy świadczeń określonych rze-czy lub usług. Jeżeli takie działania mają charakter gospodarrze-czy lub za-wodowy, istnieją podstawy do uznania, że podejmujący je podmiot jest przedsiębiorcą42. Definicja zawarta w przepisie art. 431 k.c. funkcjonuje w obszarze prawa cywilnego, dlatego w literaturze wyrażano pogląd, że należy ją konsekwentnie stosować we wszelkich stosunkach z zakresu prawa prywatnego. Do wykładni utrwalonej w doktrynie prawa publicz-nego należy sięgać z ostrożnością, a zaznaczone wyraźnie w ustawodaw-stwie cywilnym odmienności regulacji prawnej nie mogą być traktowane

40 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 1145), dalej jako k.c.

41 Wyrok SO w Nowym Sączu z dnia 13 listopada 2013 r., III Ca 750/13, Legalis nr 1550084.

jako dysonans prawny43. Definicję przedsiębiorcy zawartą w art. 431 k.c. traktuje się w doktrynie za autonomiczną względem ogólnej definicji przedsiębiorcy w prawie publicznym zawartej w art. 4 ust. 1 pr.przed., choć orzecznictwo i poglądy doktryny wyrażane w odniesieniu do tej definicji mogą być pomocne przy interpretacji cywilnoprawnego pojęcia przedsiębiorcy44. Przy czym aktualna definicja działalności gospodarczej, określona w art. 3 pr.przed., nie odwołuje się do działalności zawodowej. W literaturze45 wyrażono pogląd, że pominięcie działalności zawodowej nie wiąże się z zamiarem ustawodawcy wyłączenia pojęcia działalności zawodowej z zakresu pojęcia działalności gospodarczej, gdyż – jak wy-jaśnione zostało w projekcie ustawy – za działalność zawodową można uznać działalność gospodarczą, jeśli ma charakter zarobkowy, zorgani-zowany i ciągły, a więc nie ma potrzeby, aby wskazywać, że pojęcie dzia-łalności gospodarczej obejmuje również działalność zawodową46.

Treść przepisu art. 431 k.c. pozwala na wyodrębnienie kryterium podmiotowego i funkcjonalnego47 przy ustalaniu kręgu podmiotów, których można uznać za przedsiębiorców. W aspekcie kwalifikacji podmiotowej za przedsiębiorców mogą zostać uznane osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne, o których mowa w art. 331 § 1 k.c. Ponadto zaliczenie do kategorii przedsiębiorców może nastąpić z uwzględnieniem

43 E. Gniewek, [w:] E. Gniewek (red.), Komentarz do Kodeksu cywilnego, Legalis wyd. 2019, uwaga nr 2 do art. 431 k.c.

44 Ł. Żelechowski, Komentarz do art. 431, [w:] K. Osajda, Kodeks cywilny. Komentarz, Legalis; Z. Radwański, A. Olejniczak, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2015, Nb 450; E. Gniewek, [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski, Komentarz do Kodeksu

cywilne-go, Warszawa 2016, art. 431, Nb 2.

45 Ibidem.

46 Uzasadnienie rządowego projektu ustawy – Prawo przedsiębiorców z dnia 21 listo-pada 2017 r., druk sejmowy Nr 2051, s. 20.

47 J. Szwaja, A. Kubiak-Cyrul, [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2015, t. V, art. 431 k.c., Nb 3; W. Popiołek, [w:] K. Pietrzykowski (red.), Komentarz do kodeksu cywilnego, War-szawa 2015, t. I, art. 431, Nb 6.

funkcjonalnego kryterium (warunku) prowadzenia we własnym imieniu bądź działalności gospodarczej, bądź zawodowej48.

W wyniku wprowadzenia do k.c. (na mocy ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw49) przepisów art. 431 do 4310 w sposób jednoznaczny unormowana została kwestia firmy przedsiębiorców będących osobami fizycznymi i ochrona firmy takich przedsiębiorców. Wprowadzono zasadę, iż przedsiębiorca działa pod firmą (por. art. 432 k.c.). Firma jest oznaczeniem przedsiębiorcy i w zasadzie składa się z rdzenia i dodatków obowiązujących, których nie można pominąć, oraz fakultatywnych, których umieszczenie zależy od woli przedsiębiorcy. W przypadku przedsiębiorców będących osobami fizycznymi zgodnie z art. 434 k.c. firmą jest ich imię i nazwisko i to jest rdzeń firmy, stosownie do tego przepisu możliwe jest włączenie do firmy pseudonimu lub określeń wskazujących na przedmiot działalności przed-siębiorcy, miejsca jej prowadzenia oraz innych określeń dowolnie wybranych. W związku z tym, że firma jest nazwą, pod którą działa przedsię-biorca, to przypisać jej należy różnorakie funkcje: indywidualizuje ona przedsiębiorcę i prowadzi do jego identyfikacji w szeroko rozumianym obrocie gospodarczym, spełnia jednocześnie funkcję reklamową, ponie-waż jako nazwa handlowa pozwala zidentyfikować źródła pochodzenia towarów i usług. Z tych względów firma jest dobrem intelektualnym, któremu prawo przyznaje ochronę i ma charakter prawa podmiotowego przysługującego przedsiębiorcy. Firma jest prawem podmiotowym bez-względnym, skutecznym erga omnes, przysługuje także tym osobom, które prowadzą działalność w formie spółki cywilnej. Prawo do firmy powstaje z chwilą wpisania przedsiębiorcy do ewidencji działalności go-spodarczej, a w każdym razie z chwilą użycia po raz pierwszy w obrocie gospodarczym50.

48 E. Gniewek, [w:] E. Gniewek (red.), op. cit.

49 Dz.U. Nr 49, poz. 408.

Pojęcie przedsiębiorcy zostało zdefiniowane także w ustawie o ochro-nie konkurencji i konsumentów51, zgodnie z art. 4 pkt 1 tej ustawy pod pojęciem przedsiębiorcy należy rozumieć przedsiębiorcę w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, a po-nadto:

a) osobę fizyczną, osobę prawną, a także jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną, organizującą lub świadczącą usługi o charakterze uży-teczności publicznej, które nie są działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców,

b) osobę fizyczną wykonującą zawód we własnym imieniu i na własny rachunek lub prowadzącą działalność w ramach wyko-nywania takiego zawodu,

c) osobę fizyczną, która posiada kontrolę, w rozumieniu pkt 4, nad co najmniej jednym przedsiębiorcą, choćby nie prowadziła dzia-łalności gospodarczej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, jeżeli podejmuje dal-sze działania podlegające kontroli koncentracji, o której mowa w art. 13,

d) związek przedsiębiorców w rozumieniu pkt 2, z wyłączeniem przepisów dotyczących koncentracji.

Z kolei w myśl art. 2 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkuren-cji52 przedsiębiorcami, w rozumieniu ustawy, są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które prowadząc, chociażby ubocznie, działalność zarobkową lub zawo-dową, uczestniczą w działalności gospodarczej. „Sam fakt, że sprzedaż

51 Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 339).

52 Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 1010).

prowadzona jest dla celów zarobkowych lub że osoba fizyczna publikuje jednocześnie na platformie internetowej pewną liczbę ogłoszeń sprzeda-ży nowych i usprzeda-żywanych towarów, nie wystarczą same w sobie, aby za-kwalifikować tę osobę jako «przedsiębiorcę» w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy 2005/29. Wynika to stąd, że działalność taka, jak ta będąca przedmiotem postępowania głównego, nie może być zakwalifikowana jako «praktyka handlowa» w rozumieniu art. 2 lit. d) dyrektywy 2005/29. Istnienie «praktyki handlowej» w rozumieniu dyrektywy 2005/29 może zostać przyjęte tylko wtedy, gdy praktyka ta pochodzi od «przedsiębior-cy» zgodnie z definicją zawartą w art. 2 lit. b) tej dyrektywy. Aby uznać, że sporna działalność stanowi «praktykę handlową» w rozumieniu tego przepisu, należy upewnić się, że po pierwsze ta działalność może zostać uznana za «praktykę o charakterze handlowym», to znaczy stanowi dzia-łanie «przedsiębiorcy», a po drugie, stanowi czynność, pominięcie, za-chowanie, praktykę lub komunikację handlową «bezpośrednio związaną z promocją, sprzedażą lub dostawą produktów dla konsumentów» (zob. podobnie wyrok z dnia 17 października 2013 r., C-391/12, pkt 37)”53. Za-kresem podmiotowym ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji objęci są przedsiębiorcy w rozumieniu art. 2 tej ustawy, a zatem co do zasady ustawa ta reguluje stosunki pomiędzy przedsiębiorcami, co w efek-cie prowadzi do wniosku, że podmiotami zdolnymi do popełnienia czy-nów nieuczciwej konkurencji są w zasadzie przedsiębiorcy (za wyjątkiem wynikającym z regulacji art. 11 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej kon-kurencji, który to przepis nie ma w sprawie zastosowania)54.

Natomiast zgodnie z art. 3 pkt 3 ustawy Prawo własności przemy-słowej55 pod pojęciem przedsiębiorcy rozumie się osobę prowadzącą

53 Wyrok TS z dnia 4 października 2018 r., C-105/17, Legalis nr 1856182.

54 Wyrok SA w Katowicach z dnia 15 lutego 2012 r., V ACa 5/12, Legalis nr 486861.

55 Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r., poz. 776).

w celach zarobkowych działalność wytwórczą, budowlaną, handlową lub usługową, zwaną dalej „działalnością gospodarczą”.

Nawet w ustawie o ochronie informacji niejawnych56 zawarto definicję przedsiębiorcy, który uznawany jest za przedsiębiorcę w rozu-mieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców lub każ-dą inną jednostkę organizacyjną, niezależnie od formy własności, którzy w ramach prowadzonej działalności gospodarczej zamierzają realizować lub realizują związane z dostępem do informacji niejawnych umowy lub zadania wynikające z przepisów prawa.

Wszystkie powyższe definicje przedsiębiorcy pełnią różnego rodzaju funkcje, w zależności od tego, czy zostały zawarte w regulacjach odno-szących się do sfery prawa prywatnego, czy publicznego, ale wszystkie przywołane definicje wiążą pojęcie przedsiębiorcy z wykonywaniem działalności gospodarczej, dlatego ten właśnie element definicji można uznać za podstawowy wyznacznik statusu prawnego przedsiębiorcy57.