Sprawy z umów o roboty budowlane oraz ze związanych

służących wykonaniu robót budowlanych

Nowością w stosunku do dotychczasowej regulacji określającej, jakie sprawy należy uznawać za sprawy gospodarcze, jest uznanie obec-nie za sprawy gospodarcze spraw wynikających z umów o roboty bu-dowlane oraz ze związanych z procesem budowlanym umów służących wykonaniu robót budowlanych, z umów leasingu, przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy, także posiłkowo lub solidarnie,

158 Por. np. wyroki SN z dnia: 12 grudnia 2008 r., II CSK 367/08, niepubl., 25 lutego 2009 r., II CSK 565/08.

159 Wyrok SN z dnia 25 lutego 2009 r. II CSK 546/08, niepubl.

160 Uzasadnienie postanowienia SN z dnia 23 lutego 2010 r., III CZP 128/09, LEX nr 578138.

z mocy prawa lub czynności prawnej. Z uzasadnienia projektu noweli-zacji k.p.c. wynika, że objęcie kognicją sądów gospodarczych ww. spraw związane było z tym, że aby wykorzystać specjalizację sądów gospodar-czych, należy dodać do katalogu spraw gospodarczych kolejne rodzaje spraw: ze stosunków prawnych leżących z reguły w zakresie obrotu go-spodarczego, choć niekoniecznie łączących przedsiębiorców.

Umowa o roboty budowlane jest umową nazwaną uregulowaną w przepisach kodeksu cywilnego. stosownie do art. 647 k.c. przez umo-wę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewi-dzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasa-dami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygo-towaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostar-czenia projektu, oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wyna-grodzenia. Rozróżnienia pomiędzy umową o dzieło a umową o roboty budowlane poszukiwać należy w ich cechach przedmiotowych. Przepis art. 647 k.c. odsyła do pojęć występujących w przepisach ustawy Prawo budowlane161, gdyż te same pojęcia, znane prawu budowlanemu, stosuje się w umowach zawieranych pomiędzy wykonawcą a podwykonawcą (art. 6471 k.c.). W procesach aby można było uznać, że sprawa jest spra-wą gospodarczą z uwagi na to, iż jest spraspra-wą wynikającą z umów o ro-boty budowlane, to strona, która twierdzi, że zawarta umowa jest umową o roboty budowlane (art. 647 k.c.), powinna wykazać, że umowa zawie-ra cechy pozwalające na takie jej zakwalifikowanie (art. 6 k.c.)162. W ra-zie niewykazania, że umowa jest umową o roboty budowlane, należało-by wówczas uznać, iż jest to umowa o dzieło. Zasadniczym zatem kryterium rozróżnienia pomiędzy umową o dzieło a umową o roboty budowlane jest ocena realizowanego zamierzenia stosownie do wymogów

161 Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 1186), dalej jako pr.bud.

prawa budowlanego163. Zdaniem Sądu Najwyższego przedmiotem umo-wy o roboty budowlane jest przedsięwzięcie o większych rozmiarach, zindywidualizowanych właściwościach, zarówno fizycznych, jak i użyt-kowych, z reguły powiązane z wymogiem projektowania i zinstytucjo-nalizowanym nadzorem164.

Jak zasadnie zostało dostrzeżone w judykaturze, o kwalifikacji umo-wy nazwanej decydują przepisy prawa, a nie wola stron, dlatego nie można podzielić stanowiska, że strony nadały umowie o dzieło cechy umowy o roboty budowlane poprzez poddanie prac pozwanego regułom wykonawstwa określonym w ustawie Prawo budowlane, którym to re-gułom prawo ich nie podporządkowuje. Warunki takie wynikają z woli stron i są treścią konkretnego, obligacyjnego stosunku prawnego, ale nie są wymogami prawnymi świadczącymi o rodzaju umowy. Natomiast nie ma przeszkód, żeby strony umówiły się, że w razie wad dzieła zamawia-jący będzie uprawniony, nawet bez upoważnienia sądu, do usunięcia wad na koszt przyjmującego zamówienie165. W pełni zasadny jest pogląd Sądu Najwyższego, że samo uczestnictwo w procesie inwestycyjnym nie prze-sądza o rodzaju zawartej umowy166.

W większości przypadków umowy o roboty budowlane zawierane są pomiędzy przedsiębiorcami, gdyż nawet jeśli osoba fizyczna nie pro-wadząca działalności gospodarczej podejmuje się realizacji zamierzenia inwestycyjnego, to korzysta z tzw. zastępstwa inwestycyjnego, celem uniknięcia nieprawidłowości w zakresie realizacji przedsięwzięcia in-westycyjnego. Jak wynika z uzasadnienia projektu nowelizacji k.p.c. wprowadzonej ustawą z dnia 4 lipca 2019 r., właśnie z tego powodu, że „w przeważającej większości przypadków stroną stosunku prawnego (i ewentualnego procesu) z takiej umowy będzie przedsiębiorca” oraz

163 Wyrok SN z dnia 25 marca 1998 r., II CKN 653/97, OSNC 1998, nr 12, poz. 207.

164 Ibidem.

165 Wyrok SA w Katowicach z dnia 20 października 2015 r., V ACa 169/15, Legalis nr 1360801.

dlatego, że „wiele z tych umów/stosunków prawnych/procesów będzie miało przedsiębiorców po obu stronach”, to wobec tego powinny być rozpoznawane jako sprawy gospodarcze. A „nabyta przez sąd gospo-darczy specjalizacja powinna zostać spożytkowana we wszystkich spra-wach o roboty budowlane – co uzasadnia włączenie ich do katalogu spraw gospodarczych niezależnie od statusu ich stron”167.

Proces inwestycyjno-budowlany jest bardzo złożony i wiąże się z podejmowaniem szeregu czynności faktycznych i prawnych umożli-wiających jego zakończenie. Niejednokrotnie dochodzi do zawierania różnego rodzaju umów określonych, na mocy których strony zobowią-zują się do uczestniczenia w czynnościach prawnych i faktycznych, pro-wadzących do realizacji wspólnego przedsięwzięcia inwestycyjnego, celem prawidłowego i efektywnego wykorzystania prawnie skutecznych działań do jego realizacji. W tym celu zawierane są umowy określające zasadnicze kierunki ich działań zmierzających do osiągnięcia założone-go celu inwestycyjnezałożone-go, które stosownie do okoliczności podlegają uszcze-gółowieniu w formie stosownych umów cywilnoprawnych lub wspólnie podejmowanych działań w postępowaniach administracyjnych oraz innych związanych z uzyskaniem wymaganych przez przepisy prawa lub nie-zbędnych do przeprowadzenia i zakończenia postępowania związanego z realizacją wspólnego przedsięwzięcia inwestycyjnego.

W związku z powyższym w ramach realizowanych zamierzeń in-westycyjno-budowlanych zawieranych jest wiele rodzajów umów cywil-noprawnych zarówno nazwanych, jak i nienazwanych. Poczynając od różnego rodzaju konsorcjów czy umów o realizację wspólnego zadania inwestycyjnego, poprzez umowy o roboty budowlane, umowy o dzieło, zlecenia, dostawy czy sprzedaży, dzierżawy, najmu, a nawet leasingu, jeśli są związane z danym zamierzeniem inwestycyjno-budowlanym. Oprócz tego sporządzane są różnego rodzaju projekty, przenoszone są

prawa autorskie do projektów, celem uzyskania niezbędnych pozwoleń i zgód administracyjnych na rozpoczęcie, prowadzenie i zakończenie prac budowlanych, a także możliwość użytkowania obiektu budowlanego.

Mając na względzie treść przepisu, że za sprawy gospodarcze uwa-ża się sprawy związane z procesem budowlanym umów służących wy-konaniu robót budowlanych, to pomocniczo należałoby odwołać się do ustawy Prawo budowlane, gdyż zawiera ona ustawowa definicję „robót budowlanych”. Zgodnie z art. 3 pkt 7 pr.bud., zawierającym słowniczek pojęć na potrzeby tej ustawy, jeśli w ustawie mowa o robotach budowla-nych, należy przez to rozumieć budowę, a także prace polegające na przebudowie, montażu, remoncie lub rozbiórce obiektu budowlanego. Analogiczne obowiązki jak w przypadku umów o roboty budowlane ciążą na kontrahentach umowy, jeżeli jej przedmiotem jest remont bu-dynków i budowli, przy czym zachowuje ona w takim przypadku nadal postać umowy nazwanej „o roboty budowlane”.

Należy jednak pamiętać o dość szerokim ujęciu zawartym w prze-pisie art. 458 k.p.c. do uznania danego rodzaju spraw za sprawy gospo-darcze, dlatego nawet jeśli danego rodzaju prace nie będą traktowane jako roboty budowlane w rozumieniu przepisów ustawy pr.bud., to mogą być uznane za sprawę gospodarczą podlegającą rozpoznaniu według przepisów o postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych. Przykładowo w orzecznictwie uznano, że nawiezienie ziemi nie oznacza prowadzenia robót budowlanych. NSA wyraził bowiem stanowisko, że termin „roboty budowlane” można stosować tylko w odniesieniu do obiektów budowla-nych, a nawiezienie ziemi i podwyższenie terenu nie stanowi robót bu-dowlanych, ponieważ w wyniku tych prac nie powstał obiekt budowlany. W związku z powyższym nawiezienie gruntu w celu podwyższenia tere-nu nie polega na użyciu wyrobu budowlanego i tym samym nie podlega reglamentacji ustawy Prawo budowlane168. Ponadto w przedmiotowym

168 Wyrok WSA w Warszawie z dnia 12 września 2017 r., VII SA/Wa 2409/16, Legalis nr 1673316.

wyroku stwierdzone zostało, że wykonywanie robot ziemnych związanych z niwelacją terenu nie podlega, co do zasady, reżimowi prawa budowla-nego i rozplantowanie ziemi nie może być uznane za roboty budowlane. Inaczej jednak wygląda sprawa, gdy dochodzi do wykonania budowli ziemnej. Do kategorii budowli ziemnych można zaliczyć nasyp ziemny wsparty z jednej strony istniejącym ogrodzeniem, a z drugiej wykonanym murem oporowym, służący do określonego celu związanego ze sposobem zagospodarowania działki. Stanowi on niewątpliwie pewną całość i ma określoną użyteczność. Natomiast wykonanie takiej budowli w określonym miejscu, zgodnie z definicją art. 3 pkt 6 Prawa budowlanego stanowi jego budowę, nie mieszczącą się w katalogu zwolnień określonych w art. 29 Prawa budowlanego, a zatem na ogólnych zasadach podlegającą obowiąz-kowi uzyskania pozwolenia na budowę. W rozumieniu przedmiotowego przepisu przez budowę należy rozumieć wykonywanie obiektu budowla-nego w określonym miejscu, a także odbudowę, rozbudowę, nadbudowę obiektu budowlanego. Z kolei pojęcie odbudowy, rozbudowy oraz prze-budowy obiektu budowlanego nie są zdefiniowane nawet w przepisach ustawy pr.bud. Natomiast w judykaturze podjęto kwestie ustalenia, na czym polegają takie czynności. Przykładowo wyrażono pogląd, że wy-konanie robót budowlanych wewnątrz pomieszczenia budynku nie stano-wi budowy nowej części budynku, lecz jego przebudowę, gdyż nowa część budynku powstaje w sytuacji zmiany jego parametrów, jak: kubatura, powierzchnia zabudowy, wysokość, długość, szerokość bądź liczba kon-dygnacji169. Z kolei z rozbudową mamy do czynienia w przypadku zmia-ny, innych poza wysokością, charakterystycznych parametrów obiektu budowlanego jak kubatura, powierzchna zabudowy, jego długość czy szerokość. Rozbudową będzie więc powiększenie istniejącego obiektu budowlanego o dodatkowe pomieszczenie, które stanowi część obiektu

169 Wyrok WSA w Gdańsku z dnia 16 kwietnia 2009 r., II SA/Gd 671/08, Legalis nr 186780.

budowlanego170. Wykonanie robót budowlanych, polegających na rozbiór-ce uprzednio istniejąrozbiór-cej części obiektu budowlanego, nawet jeżeli wyko-nano je następnie w tym samym miejscu, na starych fundamentach, nie jest remontem, lecz odbudową, czyli budową obiektu budowlanego, o któ-rej mowa w art. 3 pkt 6 ustawy Prawo budowlane. Podobnie nie stanowią remontu dachu, a jego nadbudowę roboty budowlane polegające na wy-konaniu całkiem nowej konstrukcji dachu, z jednoczesnym podwyższeniem ściany szczytowej, co zmienia układ konstrukcji dachu, a w konsekwen-cji prowadzi do zwiększenia wysokości i kubatury obiektu171. Wyrażono także stanowisko, że przy odbudowie (mieszczącej się w definicji budowy) powstaje fizycznie nowa substancja budowlana, natomiast przy remoncie dochodzi do odtworzenia substancji istniejącej jako obiekt budowlany. Najczęściej przy remoncie następuje wymiana poszczególnych elementów i zastąpienie ich nowymi, przy czym nie obejmuje to z reguły wszystkich elementów. Natomiast odbudowa to z reguły odtworzenie obiektu budow-lanego po jego znacznym zniszczeniu, obejmującym często niemal całość, a rezultatem takich robót budowlanych jest nowy obiekt budowlany, za-wierający elementy wykorzystane z poprzedniego obiektu172.

Ze względu na bardzo szerokie spektrum spraw związanych z pro-cesem budowlanym umów służących wykonaniu robót budowlanych w praktyce to spory związane z procesem budowlanym będą w większo-ści rozpoznawane przez sądy gospodarcze, które będą mogły przekazać sprawę sądowi cywilnemu do rozpoznania, jeśli sprawa nie będzie mogła zostać rozpoznawana w procesie.

170 Wyrok WSA w Olsztynie z dnia 27 maja 2010 r., II SA/Ol 258/10, Legalis nr 405709.

171 Wyrok WSA w Warszawie z dnia 19 maja 2010 r., VII SA/Wa 2307/09, Legalis nr 405748.