Sprawy z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyj-

Kodeks postępowania cywilnego kwalifikuje jako sprawy gospo-darcze także sprawy z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyza-cyjnego. Takie określenie poprzez ogólnikowe stwierdzenie, że są to

193 Wyrok SN z dnia 3 kwietnia 1986 r., IV PP 3/86, OSNC 1987/4/66.

194 Postanowienie SN z dnia 19 grudnia 1984 r., IV PZP 1/84, LEX nr 1633320.

195 Por. na ten temat: A.G. Harla, W kwestii trybu postępowania w sprawach określonych

sprawy z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego, powo-duje konieczność poszukiwania ustalenia, jakie to są sprawy w innych aktach prawnych.

Przepis art. 1 pr.r.196 określa zakres przedmiotowy, stosownie do którego ustawa reguluje:

1) zawieranie przez dłużnika niewypłacalnego lub zagrożonego nie-wypłacalnością układu z wierzycielami oraz skutki układu; 2) przeprowadzanie działań sanacyjnych.

A zatem przedmiotem postępowania restrukturyzacyjnego jest do-prowadzenie do zawarcia układu z wierzycielami, a w przypadku postę-powania sanacyjnego zawarcie układu z wierzycielami oraz przeprowa-dzenie działań sanacyjnych, przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli. Zawarcie układu z wierzycielami ma umożliwić dłużnikowi uniknięcie ogłoszenia upadłości. Ustawa Prawo restrukturyzacyjne re-guluje m.in. postępowania związane z zawieraniem przez dłużnika nie-wypłacalnego lub zagrożonego niewypłacalnością układu z wierzycie-lami oraz skutki układu, jak też przeprowadzenie działań sanacyjnych, a więc także poszczególne prawa i obowiązki podmiotów uczestniczących w tych działaniach. W każdym z tych postępowań występują różnice o charakterze funkcjonalnym i strukturalnym, co nie tylko skutkuje od-miennością przebiegu poszczególnych postępowań, ale także determi-nuje zakres praw i obowiązków podmiotów uczestniczących w tych po-stępowaniach197.

Stosownie do przepisu art. 6 ust. 1 pr.r. postępowanie restruktury-zacyjne może być prowadzone wobec dłużnika niewypłacalnego lub za-grożonego niewypłacalnością. W zakresie rozumienia niewypłacalności ustawa Prawo restrukturyzacyjne odsyła do ustawy Prawo upadłościowe

196 Ustawa z dnia 15 maja 2015 r. prawo restrukturyzacyjne (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 243), dalej jako pr.r.

197 I. Gil, [w:] A. Hrycaj, A. Jakubecki, A. Witosz, System prawa gospodarczego. Prawo

(art. 6 ust. 2 pr.r.), ale zawiera definicję „dłużnika zagrożonego niewypła-calnością” – jako dłużnika, którego sytuacja ekonomiczna wskazuje, że w niedługim czasie może stać się niewypłacalny (art. 6 ust. 3 pr.r.). W uza-sadnieniu projektu ustawy Prawo restrukturyzacyjne stwierdzono, że „nowe brzmienie ust. 1 wiąże powstanie stanu niewypłacalności z oko-licznościami natury finansowej. W zakresie przesłanki płynnościowej określono, że dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wy-konywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Podkreślić przy tym trzeba, że utrata płynności rzutująca na niewypłacalność przedsię-biorcy jest zawsze związana z finansowym aspektem oceny kondycji dłużnika. Oznacza to, że niewypłacalnym nie będzie taki podmiot, który utracił zdolność płatniczą ze względów faktycznych i pozafinansowych (np. z powodu urazu powypadkowego osoba fizyczna zapomniała kodów dostępu do rachunku bankowego)”198. Ustawa pr.r. zawiera dalsze sprecy-zowanie, do jakich podmiotów może znaleźć zastosowanie. Zgodnie z art. 4 ust.1 pr.r. przepisy ustawy Prawo restrukturyzacyjne stosuje się do:

1) przedsiębiorców w rozumieniu ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny;

2) spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych nie-prowadzących działalności gospodarczej;

3) wspólników osobowych spółek handlowych ponoszących odpowie-dzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem;

4) wspólników spółki partnerskiej.

Sprawy w postępowaniu restrukturyzacyjnym rozpoznaje sąd restruk-turyzacyjny (art. 14 ust. 1 pr.r.), który przestrzega swojej właściwości z urzę-du. W myśl przepisu art. 16 ust. 1 pr.r. jeżeli w toku postępowania o za-twierdzenie układu albo otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego okaże się, że właściwy jest inny sąd, sprawę przekazuje się temu sądowi.

198 Uzasadnienie projektu ustawy Prawo restrukturyzacyjne, Druk Sejmu VII kadencji Nr 2824, http://www.sejm.gov.pl/.

W postępowaniu restrukturyzacyjnym nie ma zatem zastosowania zasada ciągłości sądu (perpetuatio fori), obowiązująca w postępowaniu cywilnym, a wynikająca z treści przepisu art. 15 § 1 k.p.c. Na postanowienie o kazaniu nie przysługuje zażalenie (art. 16 ust. 1 pr.r.). Postanowienie o prze-kazaniu wiąże sąd, któremu sprawa została przekazana, a czynności do-konane w sądzie niewłaściwym pozostają w mocy. Postanowienie o przekazaniu sprawy nie podlega zaskarżeniu w drodze zażalenia. Nato-miast przekazanie sprawy już po otwarciu postępowania restrukturyza-cyjnego jest niedopuszczalne (art. 16 ust. 2 pr.r.)199.

Problematyka niewypłacalności została także uregulowana w usta-wie z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe. Postępowanie upadłościowe uznawane jest za specjalny rodzaj postępowania sądowego, prowadzo-nego celem ustalenia i zrealizowania roszczeń wierzycieli upadłego dłuż-nika200. W literaturze wyrażone zostało stanowisko, że postępowanie upadłościowe jest cywilnym postępowaniem sui generis201. Podstawową cechą postępowania upadłościowego, odróżniającą je od postępowania egzekucyjnego, jest to, że w postępowaniu upadłościowym zasadniczym etapem jest sporządzenie listy wierzytelności celem potwierdzenia rosz-czeń wierzycieli upadłościowych202.

Postępowanie upadłościowe może zostać zainicjowane wyłącznie przez dłużnika lub każdego z jego wierzycieli osobistych (art. 20 ust. 1 pr.upad.), jak też w wyniku złożenia wniosku przez podmioty enumera-tywnie określone w przepisie art. 20 ust. 2 pr.upad. Zgodnie bowiem z przepisem art. 3 pr.upad. postępowanie uregulowane ustawą może być wszczęte tylko na wniosek złożony przez podmioty określone w ustawie, choć w razie śmierci przedsiębiorcy wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć nie tylko wierzyciel, lecz także spadkobierca, małżonek dłużnika

199 I. Gil, [w:] A. Hrycaj, A. Jakubecki, A. Witosz (red.), op. cit., rozdz. VIII.

200 B. Stelmachowski, Prawo upadłościowe ziem zachodnich, Poznań 1932, s. 3, czy też O. Buber, Polskie prawo upadłościowe, Warszawa 1936, s. 85.

201 K. Piasecki, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 1, Warszawa 2006, s. 22.

i każde z dzieci lub rodziców zmarłego, chociażby nie dziedziczyli po nim spadku (art. 7 pr.upad.).

Na mocy ustawy z dnia 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy – Pra-wo upadłościowe oraz niektórych innych ustaw203 dotychczasowy przepis art. 2 tej ustawy został zmieniony, gdyż celem tego postępowania będzie prowadzenie postępowania w taki sposób, aby roszczenia wierzycieli zostały zaspokojone w jak najwyższym stopniu, a jeśli racjonalne wzglę-dy na to pozwolą, dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostało zachowane. Natomiast postępowanie uregulowane ustawą wobec osób fizycznych należy prowadzić również tak, aby umożliwić umorzenie zo-bowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym.

Postępowanie upadłościowe jest prowadzone przed sądem rejonowym gospodarczym, który jest właściwy w sprawach o ogłoszenie upadłości. Stosownie do przepisu art. 18 pr.upad. zd. 2 sądem właściwym rzeczowo i funkcjonalnie w sprawach dotyczących ogłoszenia upadłości jest sąd rejonowy gospodarczy. Na etapie związanym z rozpoznaniem wniosku

o ogłoszenie upadłości właściwość miejscową sądu ustala się na pod- stawie właściwości miejscowej głównego ośrodka podstawowej dzia-łalności dłużnika204. Stosownie do art. 19 ust. 1 pr.upad. głównym ośrod-kiem podstawowej działalności dłużnika jest miejsce, w którym dłużnik regularnie zarządza swoją działalnością o charakterze ekonomicznym i które (jako takie) jest rozpoznawalne dla osób trzecich (art. 19 ust. 1 pr.upad.). W przypadku osoby prawnej oraz jednostki organizacyjnej nie-posiadającej osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdol-ność prawną, domniemywa się, że głównym ośrodkiem jej podstawowej działalności jest miejsce wskazane jako siedziba (art. 19 ust. 1b pr.upad.).

203 Ustawa z dnia 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r., poz. 1802).

204 Przed nowelizacją z dnia 15 maja 2015 r. właściwość miejscową ustalało się na podstawie zakładu głównego przedsiębiorstwa dłużnika. W przypadku gdy dłużnik miał zakłady w obszarach właściwości różnych sądów i trudno było ustalić, który z nich jest zakładem głównym, właściwy był każdy z tych sądów (art. 19 ust. 2 pr.upad.).

W przypadku osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą lub zawodową domniemywa się, że głównym ośrodkiem jej podstawowej działalności jest główne miejsce wykonywania działalności gospodarczej lub zawodowej. Natomiast w odniesieniu do każdej innej osoby fizycznej domniemywa się, że głównym ośrodkiem podstawowej działalności jest miejsce zwykłego pobytu tej osoby (art. 19 ust. 1c pr.upad.). W przypad-ku kiedy dłużnik nie ma w RP głównego ośrodka podstawowej działal-ności, to właściwy jest sąd miejsca zwykłego pobytu albo siedziby dłuż-nika, a gdy dłużnik nie ma w RP miejsca zwykłego pobytu albo siedziby, właściwy jest sąd, w którego obszarze znajduje się majątek dłużnika (art. 19 ust. 3 pr.upad.). W związku z tym, że pr.upad. nie przewiduje możliwości ustalenia w inny sposób właściwości miejscowej, uznać należy, że wła-ściwość miejscowa sądu upadłościowego ma charakter właściwości wyłącznej205. Przepis art. 149 ust. 2 pr.upad. reguluje natomiast przypadek, gdy wprawdzie doszło do równoległego rozpoznania wniosku o ogłosze-nie upadłości i wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości przez róż-ne miejscowo właściwe sądy, ale już samo postępowanie upadłościowe może być prowadzone wyłącznie przez jeden sąd upadłościowy.

3.10. Sprawy o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi