Pojęcie wynalazku

W potocznym rozumieniu za wynalazki uznaje się róŜnego rodzaju rozwiązania, począwszy od pomysłów – nawet najbardziej abstrakcyjnych – po

53

konkretne, nowe i oryginalne rozwiązania mieszczące się w róŜnych obszarach ludzkiej działalności. JednakŜe tylko część z nich podlega prawnej ochronie, bowiem muszą one spełniać określone przepisami prawa przesłanki świadczące o istnieniu zdolności patentowej.

Wynalazek, na który moŜe być udzielona ochrona, musi dotyczyć techniki i spełniać łącznie trzy kryteria: musi być nowy, posiadać poziom wynalazczy i nadawać się do przemysłowego stosowania, bez względu na dziedzinę techniki⁸² (art. 24 ustawy prawo własności przemysłowej). To, Ŝe wynalazek jest nowy i posiada poziom wynalazczy oznacza, Ŝe jest twórczy i nieujawniony. Natomiast, aby był stosowalny, musi być rozwiązaniem kompletnym i nadającym się do zmaterializowania w praktyce.

Nie ulega teŜ wątpliwości, Ŝe wynalazek jest rozwiązaniem o charakterze technicznym, choć cecha ta nie została wprost określona w art. 24 ustawy p.w.p.

W polskiej literaturze prawa patentowego przyjmuje się, Ŝe określenie „technika” oznacza ogół znanych metod i sposobów oddziaływania na materię, słuŜących zaspokojeniu potrzeb praktycznych człowieka⁸³. Tak więc dokonanie wynalazku oznacza opracowanie nowego sposobu oddziaływania na materię, zarówno nieoŜywioną, jak i oŜywioną, w celu zaspokojenia potrzeb praktycznych.

RównieŜ dla Urzędu Patentowego istotne jest, by przedmiot zgłoszenia dotyczył wytworu materialnego nadającego się do wykorzystania, określonego za pomocą cech technicznych odnoszących się do jego budowy lub składu⁸⁴.

W zaleŜności od przedmiotu rozwiązania wyróŜnia się cztery kategorie wynalazków:

1) sposoby, 2) urządzenia, 3) produkty i 4) zastosowania.

Sposoby są opisywane przez podanie czynności, operacji, procesów oraz ich kolejności i warunków, w jakich się odbywają, a takŜe określenie uŜytych surowców, ewentualnie narzędzi, urządzeń, sprawdzianów, naczyń. Natomiast urządzenia (aparaty, maszyny itp.) są charakteryzowane przez ich cechy konstrukcyjne, umiejscowienie poszczególnych elementów względem siebie

82

Zwrot „bez względu na dziedzinę techniki” został dodany ustawą nowelizującą z 6 czerwca 2002 r. (Dz. U. nr 108, poz. 945), w celu dostosowania do regulacji zawartej w art. 27 ust. 1 porozumienia TRIPS oraz zmienionego brzmienia art. 52 ust. 1 EPC 2000.

83

Por. Sołtysiński S., [w:] System prawa własności intelektualnej, t. III. Prawo wynalazcze, praca zbiorowa pod red. J. Szwai i A. Szajkowskiego, Ossolineum 1990, s. 29-32.

84Por. par. 32 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia prezesa Rady Ministrów z 17 września 2001 roku w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń wynalazków i wzorów uŜytkowych: Dz. U. nr 102, poz. 1119.

54

oraz ich wzajemne powiązanie. Do opisywanej kategorii zalicza się takŜe

układy, które są charakteryzowane poprzez wzajemne połączenie

poszczególnych podzespołów i elementów, przy czym mogą być teŜ charakteryzowane obiegiem sygnału.

Produkty opisuje się przez podanie składników danej substancji, a więc jej skład jakościowy z określeniem granicznych zawartości składników w uzyskanym produkcie (tj. jego skład ilościowy). Zastrzegany związek chemiczny jest charakteryzowany formułą (wzorem strukturalnym). Z kolei zastosowania formułowane są w kategorii sposobu.

Ustawa prawo własności przemysłowej zawiera przykładowe wyliczenie przedmiotów, których nie uwaŜa się za wynalazki w rozumieniu art. 24. I tak zgodnie z treścią art. 28 p.w.p. za wynalazki nie uwaŜa się w szczególności:

1) odkryć, teorii naukowych i metod matematycznych, 2) wytworów o charakterze jedynie estetycznym,

3) planów, zasad i metod dotyczących działalności umysłowej lub gospodarczej oraz gier,

4) wytworów, których niemoŜliwość wykorzystania moŜe być wykazana w świetle powszechnie przyjętych i uznanych zasad nauki,

5) programów do maszyn cyfrowych, 6) przedstawienia informacji.

W art. 29 ustawy wskazano przypadki, w których rozwiązania mogą być wprawdzie kwalifikowane jako wynalazki, ale na które nie udziela się patentów. Po pierwsze chodzi tutaj o wynalazki, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami; nie uwaŜa się za sprzeczne z porządkiem publicznym korzystania z wynalazku tylko dlatego, Ŝe jest zabronione przez prawo (art. 29 ust. 1 pkt 1 p.w.p.).

Warto zwrócić uwagę na przesłankę „dobrych obyczajów”, o której mowa w przywołanym wyŜej przepisie. Jest to klauzula generalna, która coraz powszechniej zastępuje funkcjonującą w polskim ustawodawstwie klauzulę zasad współŜycia społecznego. Nie została ona wprost określona, co zapewnia elastyczność stosowania art. 29 ust. 1 pkt 1 p.w.p. Generalnie sądzić wolno, Ŝe chodzi tutaj o takie rozwiązania, których wykorzystywanie mogłoby naruszyć przyjęte zasady moralności czy uczucia religijne.

Patentów nie udziela się na odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt; przepis ten nie ma zastosowania do mikrobiologicznych sposobów hodowli ani do wytworów uzyskiwanych takimi sposobami (art. 29 ust. 1 pkt 2 p.w.p.).

Pojęcie odmiany określone jest w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 26 czerwca 2003 r. o nasiennictwie⁸⁵ jako zbiorowość roślin lub ich części, jeŜeli części te są zdolne do wytworzenia całej rośliny, w obrębie botanicznej jednostki systematycznej najniŜszego znanego stopnia:

85 Dz. U. nr 137, poz. 1299 z późn. zm.

55

a) którą moŜna określić na podstawie przejawianych właściwości wynikających z określonego genotypu lub kombinacji genotypów, b) którą moŜna odróŜnić od innej zbiorowości roślin na podstawie co

najmniej jednej przejawianej właściwości,

c) która nie zmienia się po kolejnym rozmnoŜeniu albo na końcu właściwego jej cyklu rozmnoŜeń lub krzyŜowań, podanego przez hodowcę.

W skali międzynarodowej zakaz patentowania nowych odmian roślin regulowany jest na podstawie postanowień Międzynarodowej Konwencji Ochrony Nowych Odmian Roślin (UPOV)⁸⁶. Natomiast w Unii Europejskiej ochronę odmian roślin reguluje rozporządzenie 2100/94/WE z 27 lipca 1994 r. o wspólnotowych prawach do odmian roślin⁸⁷.

W praktyce europejskiej zakaz patentowania nowych odmian roślin jest rozumiany wąsko, gdyŜ dopuszcza się patentowanie wynalazków, które mogą być zastosowane w dwu lub więcej odmianach, modyfikując je. W tej sytuacji zakazem patentowania objęte są jedynie wynalazki modyfikujące tylko jedną odmianę roślin (gdyŜ wówczas tak zmodyfikowana odmiana jako taka stanowi nową odmianę w rozumieniu przedstawionej definicji).

Zgodnie z treścią art. 29 ust. 2 p.w.p., sposób hodowli roślin lub zwierząt jest czysto biologiczny, jeŜeli w całości składa się ze zjawisk naturalnych, takich jak krzyŜowanie lub selekcjonowanie.

„JeŜeli zatem chociaŜ jeden tylko element procesu hodowli nie byłby czysto biologiczny w tym ujęciu (np. doszłoby do zapłodnienia zwierzęcia in vitro), wówczas brak byłby przeszkód do opatentowania tej metody”⁸⁸.

Wyłączona jest takŜe moŜliwość patentowania sposobów leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz sposobów diagnostyki stosowanych na ludziach lub zwierzętach; przepis ten nie dotyczy produktów, a w szczególności substancji lub mieszanin stosowanych w diagnostyce lub leczeniu (art. 29 ust. 1 pkt 3 ustawy p.w.p.). Natomiast brak jest przeszkód do patentowania sposobów ochrony roślin. Podkreślić naleŜy, Ŝe niedopuszczalność patentowania sposobów leczenia ludzi i zwierząt określona została w polskich przepisach prawnych zgodnie z treścią art. 53 lit. B

Konwencji o Patencie Europejskim (European Patent Convention)

sporządzonej 5 października 1973 r. w Monachium (dalej „EPC” lub „konwencja monachijska”). „Zakaz patentowania sposobów leczenia ludzi i zwierząt „metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi” rodzi prima face

86 Konwencja została sporządzona w 1961 r., a następnie zmieniona w 1972, 1978 i 1991 r. Tworzy ona Międzynarodowy Związek Ochrony Nowych Odmian Roślin. Polska przystąpiła do UPOV 11 listopada 1989 r., a od 15 sierpnia 2003 r. jest stroną UPOV 1991.

87 Dz. Urz. WE nr L 227 z 1 września 1994 r. z późn. zm.

88 Nowińska E., Promińska U., M. Du Vall, Prawo własności przemysłowej, wyd. 2, Wyd. Lexis Nexis, Warszawa 2005, s. 36.

56

przypuszczenie, Ŝe są jakieś metody tutaj niewymienione, których patentowanie jest niedopuszczalne⁸⁹. Skoro jednak „terapeutyka” znaczy tyle, ile „leczenie”, to nie jest moŜliwe patentowanie jakiegokolwiek sposobu leczenia ludzi i zwierząt”⁹⁰.

Zakaz patentowania nie dotyczy niektórych metod diagnostycznych. Tak więc skoro zakazami objęte są jedynie te sposoby, które są stosowane na ludziach i zwierzętach, to nie ma przeszkód do patentowania metod stosowanych pozaustrojowo. Przykładowo, stosowanie tzw. kontrastu wewnętrznego w celu zdiagnozowania choroby nie moŜe zostać opatentowane, natomiast sposób analizy krwi pobranej z ciała pacjenta – tak⁹¹.