Polska przedsoborowa teologia moralna w oczach ks. Kułakowskiego

Z racji na fakt, że życie oraz działalność ks. Kazimierza Kułakowskiego były związane z Uniwersytetami w Lublinie i Warszawie, a w pewnym sensie także w Wilnie, warto choćby pokrótce przedstawić osiągnięcia tych ośrodków. Chodzi tu o uwzględnienie naukowego dorobku wspomnianych uczelni oraz związanych z nimi teologów moralistów, którzy wywarli mniej lub bardziej znaczący wpływ na osobę ks. Kułakowskiego. Należy w tym miejscu wspomnieć jeszcze o tym, że „kwestie wileńskie” były przedmiotem szczególnego zainteresowania Profesora. Wynikało to przede wszystkim z faktu, iż Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne w Białymstoku stanowi kontynuację Seminarium Wileńskiego – połączonego z Wydziałem Teologicznym Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Od 1945 r. Seminarium Wileńskie wraz z Wydziałem Teologicznym znalazło się w Białymstoku, mieście należącym do Archidiecezji Wileńskiej⁷⁹.

Ks. Kazimierz Kułakowski od 1962 r. związał się poprzez pracę dydaktyczną z białostockim Seminarium Duchownym. Jak już wspomniano, z racji na historyczny związek tej uczelni z Wilnem, dziedzictwo Uniwersytetu Wileńskiego stało się przedmiotem zainteresowania Profesora. Opublikował on dwa artykuły, które odnosiły się do sytuacji teologii wykładanej w latach 1803-1832: pierwszy stanowił analizę

77

Por. tamże s. 19. 78

Por. Greniuk. Katolicka teologia moralna s. 19. Por. także: Kopciński. Polska teologia

moralna s. 127.

79

Por. Kułakowski. Teologia moralna w Archidiecezjalnym Wyższym Seminarium

59

nauczania tej dyscypliny na oddziale nauk moralnych i politycznych Uniwersytetu, a drugi przedstawiał strukturę oraz działalność katedry teologii moralnej⁸⁰.

Akademia Wileńska powstała w XVI w. dzięki decyzji króla Stefana Batorego, a następnie została w 1579 r. uroczyście erygowana bullą papieża Grzegorza XIII. Była pierwszą wyższą uczelnią nie tylko na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego, lecz także na obszarach całej ówczesnej Europy wschodniej. Administracja nad nią została powierzona zakonowi Jezuitów⁸¹. Wśród 10 katedr otwartych na oddziale nauk moralnych i politycznych znajdował się również wydział teologii moralnej. Ks. Kułakowski był świadom tego, jak ważnym było istnienie fakultetu z tego kierunku dla dziejów teologii w Polsce. Dlatego podjął się opracowania i przybliżenia jego historii; historii, z której wyrosła struktura uczelni, gdzie najpierw się formował, by następnie stać się wychowawcą i nauczycielem dla kolejnych pokoleń studentów.

Audytorium fakultetu teologicznego stanowili przede wszystkim klerycy Seminarium Głównego w Wilnie⁸² – opisywał sytuację na uczelni ks. Kułakowski. Wykładów należało pilnie wysłuchać bez możliwości zadawania pytań, a na następne zajęcia przygotować się we własnym zakresie. Ewentualne wątpliwości można było rozwiać w mieszkaniu profesora i tam prosić o ich wyjaśnienie. Samo słuchanie wykładów nie było jedynym źródłem wiedzy. Służyły temu także ćwiczenia naukowe. W teologii moralnej koncentrowały się one głównie na rozwiązywaniu zawiłości kazuistycznych. Wykładający przedmioty profesorowie zobowiązani byli do prowadzenia swoich prelekcji „najlepszym i najprzyzwoitszym sposobem”. Niemniej

80

Por. Kułakowski. Katedra teologii moralnej s. 41-63; Kułakowski. Nauczanie teologii s. 51-77.

81

Po jego kasacie w 1773 r. została przejęta przez Komisję Edukacji Narodowej, co pociągnęło za sobą zmianę jej charakteru na świecki. Uczelnia kilkakrotnie przechodziła w swoich dziejach reformę organizacyjno-prawną. Jedna z nich została zapoczątkowana aktem cara Aleksandra I z 1803 r. Jego konsekwencją było przeorganizowanie uczelni oraz nadanie jej nazwy – Imperatorskiego Uniwersytetu Wileńskiego, a także otworzenie 4 oddziałów zwanych fakultetami. Wśród nich oddziału nauk moralnych i politycznych. Z racji na to, że podstawę treści ustawy stanowiły przepisy opracowane wcześniej przez Komisję Edukacji Narodowej, uczelnia nie zatraciła swego polskiego charakteru i autonomii. Ponadto jej pierwszym kuratorem został książę Adam Jerzy Czartoryski, a rektorem ks. Hieronim Strzemień Stroynowski. Ten fakt zaświadcza o nieprzerwanym istnieniu tej samej, choć występującej pod różnymi nazwami Alma Matris Vilnensis. Por. Kułakowski.

Katedra teologii moralnej s. 41-42.

82

60

jednak zajęcia prowadzono na różnym poziomie, zarówno pod względem treści, jak i formy przekazu⁸³.

Kształcenie kleryków na Uniwersytecie Wileńskim przede wszystkim miało na względzie przygotowanie do posługi duszpasterskiej, jednak nie pozostawało całkowicie wolne od ingerencji władz państwowych. Profesorowie mieli wykładać tylko to, co zostało pozytywnie ocenione przez Radę Uniwersytetu i zaakceptowane przez kuratora Uczelni. Kułakowski wspomina jednak o tym, że w odniesieniu do wykładowców teologii postulat ten nie był zbyt krępujący. Kandydaci na wakujące katedry profesorskie byli „prześwietlani” w konkursie kwalifikacyjnym nie tylko pod kątem poziomu naukowego, lecz także poglądów na aktualne problemy danej władzy84

. Wszystko po to, by zgodnie z zaleceniem cesarza nauczanie teologiczne wpływało na postawę moralną przyszłych kapłanów, a następnie kształtowało moralność ludu. Ostatecznego wyboru dokonywała Rada Uniwersytetu w tajnym głosowaniu, które zatwierdzał minister Oświaty85

.

Teologię moralną na wileńskiej uczelni w opisywanym przez Kazimierza Kułakowskiego okresie wykładało wielu profesorów86

. Wśród nich na większą uwagę zasługują: ks. Jan Kanty Chodani oraz ks. Jan Skidełł. Pierwszy z nich rozpoczął pracę naukową na Uniwersytecie w roku akademickim 1808/09. Ten pochodzący z Krakowa kapłan był cenionym kaznodzieją Uniwersytetu Wileńskiego przy kościele św. Jana i wybitnym wykładowcą w katedrze teologii moralnej. Przygotowując się do zajęć korzystał najpierw z podręcznika profesora Uniwersytetu Wiedeńskiego Reybergera, a następnie Pollaschka87

. W trakcie pierwszego roku pracy wykładając teologię moralną

83

Por. Kułakowski. Katedra teologii moralnej s. 52. 84

Por. Kułakowski. Nauczanie teologii s. 52-53. 85

Por. Kułakowski. Katedra teologii moralnej s. 44. 86

Wykładowcami teologii moralnej na Uniwersytecie Wileńskim w latach 1803-1832 byli: ks. Józef Konstanty Bogusławski, który bardzo szybko został w wyniku nacisków rektora Stroynowskiego przesunięty na emeryturę. Powodem takiej decyzji było uznanie profesora za miernego bez większego dorobku naukowego. Podobny los spotkał jego następcę ks. Beniamina Korzę potraktowanego bardziej jako uzupełniającego lukę po Bogusławskim. Nie pozostawił on po sobie żadnego dorobku naukowego i nie został profesorem. Czasowym zastępcą szerzej omówionego w pracy Chodaniego zostaje niespełna 22 letni Platon Sosnowski. Chociaż posiadał już doktorat z prawa kanonicznego i teologii, to nie był w momencie nominacji księdzem, święcenia przyjął rok później w 1824 r. Dwa lata później został profesorem nadzwyczajnym teologii moralnej i pastoralnej. Jego następcą został ks. Jan Skidełł. Por. tamże s. 41-63; Tenże. Nauczanie teologii s. 51-77.

87

Profesor przełożył to dzieło na język polski. W tym samym czasie kiedy oddawał je do druku zostało wciągnięte przez Stolicę Apostolską na indeks ksiąg zakazanych. Zaskoczony takim

61

omawiał najpierw zagadnienia wchodzące w zakres teologii moralnej fundamentalnej. Następnie poruszał tematykę przedmiotu wykładanej przez siebie nauki, jej źródła i potrzeby. Przedstawiał także jej bogatą historię oraz problem władz psychicznych człowieka, kładąc szczególny nacisk na wolność woli. Zamykając cykl wykładów w pierwszym roku nauczał o czynie ludzkim, prawie moralnym, sumieniu, cnotach, grzechach i pokucie oraz o ostatecznym celu człowieka⁸⁸.

Na drugim i trzecim roku zajęć poruszał problematykę należącą do teologii moralnej szczegółowej, którą systematyzował według obowiązków chrześcijanina: wobec Boga, siebie samego i bliźniego⁸⁹. Czwarty rok prelekcji zobowiązywał do słuchania wykładów tych studentów, którzy zamierzali pisać doktorat z teologii. Na tym roku ks. Chodani podejmował dodatkowo tematykę dotyczącą powinności moralnych⁹⁰.

W kolejnych latach pracy na Uniwersytecie sprawował funkcję dziekana Oddziału nauk moralnych i politycznych. Niezwykle ceniono go za elokwencję, pracowitość i sumienność w wypełnianiu rozlicznych obowiązków. Jego twórczość nie była w pełni samodzielna. Koncentrował się raczej na przekładach dzieł obcych autorów. Niemniej jednak był wykładowcą legitymującym się najdłuższym stażem profesorskim (1808-1823) i jedynym, który przez dwie kadencje pełnił urząd dziekana całego Oddziału nauk moralnych i politycznych91

. Zmarł 19 lipca 1823 roku⁹².

obrotem spraw profesor podporządkował się decyzji Kościoła i zaczął się posługiwać podręcznikiem

F. Pollaschka. Por. Kułakowski. Nauczanie teologii s. 69. 88

Por. Kułakowski. Katedra teologii moralnej s. 53. 89

Chodani obowiązki wobec Boga i siebie samego podzielił jeszcze na dwie grupy: obowiązki wewnętrzne i zewnętrzne. Obowiązki wewnętrzne wobec Boga, to cnoty teologalne i inne związane z nimi dyspozycje habitualne, zaś zewnętrzne powinności, to kult Boga i zagadnienie samej religii. Druga grupa zawierała treści dotyczące miłości wobec siebie, godności osoby, doskonalenia władz duchowych, wyrzeczeń, czy potrzeb duchowych i materialnych człowieka. Por. Kułakowski.

Nauczanie teologii s. 60.

90

Por. Kułakowski. Katedra teologii moralnej s. 53. 91

Por. Kułakowski. Nauczanie teologii s. 76. 92

Publikacje ks. Chodaniego są następujące: Nauka chrześciiańskiey katolickiey religii, we

trzech częściach. Wilno 1823; Z innych publikacji pośmiertnie wydano jego kazania, czym zajął

się jego uczeń ks. J. Skidełł: Kazania X. Jana Kantego Chodaniego… z pozostałych po śmierci

rękopisów wydane. Wilno 1823. Artykuły: Rozprawa okazująca dążenie nauki Jezusa Chrystusa do dobra narodu ludzkiego, na posiedzeniu publicznemu Uniwersytetu wileńskiego d. 15 września 1811 roku czytana przez X. Jana Kantego Chodaniego profesora teologii moralnej. Dziennik Wileński

2:1815 nr 7 s. 29-40; Pierwsze zasady życia poczciwego człowieka. Tygodnik Wileński 2:1816 nr 32 s. 87-95. Por. Kułakowski. Katedra teologii moralnej s. 45-46, 56-59.

62

Ks. Jan Skidełł nie od razu zajął się teologią moralną i pastoralną. Jako doktor teologii oraz prawa kanonicznego początkowo prowadził zlecone przez Uniwersytet zajęcia dydaktyczne bezpośrednio związane z tymi dziedzinami93

. Teologią moralną zajął się od 1828 r., pięć lat po rozpoczęciu pracy naukowej. Co ciekawe, zrezygnował z podręcznika Pollaschka i opracował swój własny skrypt, który prawdopodobnie stanowił kompilację różnych obcojęzycznych podręczników94

. Tematykę teologicznomoralną ks. Skidełł poruszył między innymi w artykule Krótki rys historyi nauki moralnej wraz z wizerunkami charakterystycznemi celniejszych moralistów⁹⁵. Ukazał w nim poszczególne etapy rozwoju nauki moralnej poczynając od greckich i rzymskich myślicieli, kończąc na XVIII wieku. Zakończenie tego artykułu stanowiło wyliczenie trzech „znamion” decydujących – zdaniem autora o postępie nauk moralnych. Są to: jasność i prostota przekazu myśli moralnej, właściwy dobór treści przekazu przez jasno ustalony przedmiot nauki oraz zbliżenie do siebie pisarzy moralnych różnych wyznań chrześcijańskich, by usunąć lub załagodzić istniejące kontrowersyjne poglądy. Kazimierz Kułakowski odnosząc się do omawianego tekstu podkreślił trafność i aktualność przywołanych problemów w odniesieniu do wymogów stawianych teologii moralnej w tamtych czasach⁹⁶. W opinii mu współczesnych ks. Jan Skidełł był uważany za kapłana i profesora stanowiącego wzór postępowania. Zmarł 20 listopada 1837 roku97

.

Zarysowane sylwetki profesorów katedry teologii moralnej na Uniwersytecie Wileńskim przedstawiają kapłanów odznaczających się wysoką inteligencją, wzorowym przygotowaniem pedagogicznym i naukowym, co jednocześnie pozwalało na przystępne wykładanie zdobytej przez nich wcześniej wiedzy. Efektem ich pracy było znaczne podniesienie poziomu intelektualnego duchowieństwa katolickiego w omawianym trzydziestoleciu, pomimo posługiwania się podręcznikami, które

93

Wykładał teologię pastoralną, homiletykę, archeologię biblijną oraz rzecz jasna teologię moralną. Por. Kułakowski. Nauczanie teologii s. 72-74.

94

Por. tamże s. 71-72. 95

„Wizerunki i roztrząsania naukowe” 9:1835 s. 5-48. 96

Por. Kułakowski. Katedra teologii moralnej s. 61-62. 97

Ks. Jan Skidełł był współautorem Katechizmu większego dla młodzi rzymsko-katolickiego

wyznania uczącej się w naukowych zakładach w Rossyi. Wilno 1834. Jego autorstwa był także

podręcznik do homiletyki Celniejsze prawidła homiletyki czyli wymowy kazalnej. Wilno 1835. Por. Kułakowski. Katedra teologii moralnej s. 47-48, 60-61.

63

wówczas przedstawiały mizerną wartość naukową. Chociaż żaden z nich nie zasłynął jako badacz na polu nauk teologicznomoralnych, niemniej w warunkach w jakich przyszło im pracować należy docenić ich osiągnięcia dydaktyczne, których w pewnym stopniu dziedzicem stał się potem ks. Kułakowski.

Kazimierz Kułakowski analizując w swoich artykułach sytuację na Uniwersytecie Wileńskim wyodrębnił cztery szczególne okresy w jego historii na przestrzeni pierwszej połowy XIX w. Pierwszy rozpoczyna się w 1803 r. i sięga 1808 r. W tym czasie nauczanie teologii było jeszcze w początkowej fazie. Zmodyfikowana Ustawą carską edukacja akademicka musiała być stopniowo wprowadzana i przyswajana, jednocześnie wydłużając okres wdrażania i tak skromnej wówczas wiedzy teologicznej⁹⁸. Drugi, trwający do 1812 r., charakteryzuje się wzrostem aktywności naukowej fakultetu teologicznego. Miało to związek z przyjęciem na studia kleryków Seminarium Głównego⁹⁹. Lata 1812-1816 obejmują trzeci okres w działalności Uniwersytetu, naznaczony przede wszystkim perturbacjami dydaktyczno-personalnymi¹⁰⁰. Natomiast ostatni, 1816-1832, a zarazem najdłuższy, był okresem względnie stabilnego nauczania teologii101

.

Działania wojenne lat 1830/31 związane z powstaniem listopadowym spowodowały, iż nad Uniwersytetem zawisła groźba likwidacji. Zabiegał o nią ówczesny mohylewski gubernator cywilny Murawjew. Ostatecznie sam car Mikołaj I ukazem z dnia 1 maja 1832 r. polecił ministrowi oświaty zamknąć Uniwersytet Wileński. Decyzja zaborcy, chociaż przekreśliła działalność naukową uczelni, to jednak nie pozbawiła jej możliwości odrodzenia. Wciąż istniała bowiem możliwość pobierania nauk teologicznych tylko w Seminarium Duchownym. Odrodzenie Uniwersytetu Wileńskiego, a wraz z nim katedry teologii moralnej, już na samodzielnym wydziale teologicznym, dokonało się w odrodzonej z niewoli Polsce¹⁰².

98

Por. Kułakowski. Nauczanie teologii s. 55-58. 99

Por. tamże s. 58-61. 100

Por. tamże s. 62-65. 101

Szczegółowo dzieje Uniwersytetu Wileńskiego ks. Kazimierz Kułakowski omówił w cytowanym artykule: Nauczanie teologii s. 51-77.

102

Por. Kułakowski. Katedra teologii moralnej s. 63. Por. także: Kułakowski. Nauczanie

64

Po I wojnie światowej na Uniwersytecie w Wilnie otworzono Wydział Teologiczny wzorowany na krakowskim i lwowskim. Wykładowcy w większości wywodzili się z dawnej Akademii Petersburskiej. Jednym z nich był ks. Ignacy Świrski, który doktoryzował się z teologii na Uniwersytecie Gregorianum w Rzymie. Wykładał teologię moralną, pastoralną oraz filozofię najpierw na Akademii Duchownej w Petersburgu, potem w Seminarium Duchownym w Wilnie, a od roku 1945 już jako rektor Seminarium Duchownego w Białymstoku utworzonego dla diecezji wileńskiej. Jako moralista kładł szczególny akcent na etykę małżeńską, badał także różnice zachodzące pomiędzy teologią moralną katolicką i prawosławną103.

Cenionym wykładowcą Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie był ks. Walenty Urmanowicz. Był on absolwentem Seminarium Duchownego w Wilnie, które ukończył w 1921 r., a zaraz potem kontynuował naukę na KUL. W 1923 rozpoczął studia z filozofii w Instytucie Katolickim w Paryżu. Lata 1925-28 to czas nauki na uniwersytecie we Fryburgu Szwajcarskim, gdzie uzyskał stopień doktora. Po powrocie do kraju został prefektem męskiego seminarium nauczycielskiego w Wilnie. Jako asystent wileńskiego Wydziału Teologicznego prowadził wykłady z teorii poznania, logiki, historii filozofii i ontologii. Przeżył uwięzienie przez Niemców, internowanie, a następnie wywiezienie do obozu pracy w Szałtupiu. Po uwolnieniu w 1944 r. objął funkcję wicerektora i wykładowcy w seminarium duchownym w Wilnie, a w latach 1945-61 w Białymstoku. Na podstawie pracy Źródła władzy państwowej, będącej cyklem esejów, otrzymał tytuł doktora habilitowanego na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1952 r. stanął na czele Katedry Teologii Moralnej Ogólnej i Etyki, z kolei od 1954 jako profesor nadzwyczajny oraz dziekan kierował Katedrą Teologii Moralnej Ogólnej na Wydziale Teologicznym ATK¹⁰⁴. W swoich pracach badawczych reprezentował stanowisko neotomistyczne105

. Podkreślić należy również fakt, iż ks. Urmanowicz wywarł istotny wpływ na ks. Kazimierza Kułakowskiego. Był bowiem jego wykładowcą zarówno w czasach nauki w Seminarium, jak i studiów na

103

Por. Kopciński. Polska teologia moralna s. 103-104. 104

Por. T. Zadykowicz. Urmanowicz Walenty. W: Encyklopedia katolicka. T. 19. Red. E. Gigilewicz. Lublin: TN KUL 2013 kol. 1397. Por. także: J. Pryszmont. Ks. prof. dr Walenty

Urmanowicz 1969). STV 8:1970 nr 2 s. 3-9; tenże. Ks. prof. dr Walenty Urmanowicz (1898-1969). CT 40:1970 nr 2 s. 163-165.

105

Por. W. Urmanowicz. Zasięg prawa naturalnego w nauce św. Tomasza z Akwinu. CT 28:1957 nr 2 s. 393-427. Por także: Greniuk. Katolicka teologia moralna s. 152.

65

Uniwersytecie Warszawskim. Ponadto ks. Kułakowski przejął wykłady po profesorze, który doktoryzował się pod kierunkiem Prümmera. To neotomistyczne dziedzictwo uwidoczniło się następnie w jego wykładach, które podjął jako następca ks. Urmanowicza w białostockim Seminarium¹⁰⁶.

Natomiast teologia moralna uprawiana na Uniwersytecie Warszawskim była związana z osobą ks. Antoniego Borowskiego. Ten wyświęcony dla diecezji włocławskiej kapłan, od 1908 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie w Lowanium. W tym samym roku uzyskał licencjat z teologii moralnej, a w 1911 r. wrócił do kraju z rozpoczętą pracą doktorską, by objąć stanowisko wykładowcy teologii moralnej we Włocławskim Seminarium Duchownym. Ks. Antoni Borowski stopień doktora otrzymał na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu w Warszawie w roku 1921¹⁰⁷, z od 1927 r. był związany z tą uczelnią poprzez pracę wykładowcy. Angażował się w sprawę nowych powołań kapłańskich, dlatego zainicjował utworzenie związku skupiającego wychowawców i profesorów mających wpływ na formację przyszłych księży. Ponadto był zaangażowany w prace Komisji Teologów i Kanonistów, działającej przy Episkopacie Polski oraz Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświaty Publicznej¹⁰⁸, gdzie analizował kontrowersje rodzące się w relacjach pomiędzy Kościołem Wschodnim a Zachodnim. W swoich badaniach, które opublikował na łamach Ateneum Kapłańskiego, ks. Borowski snuł rozważania dotyczące problemów moralnych związanych z sakramentami¹⁰⁹ oraz kwestii własności prywatnej, którą powiązał z zasadą sprawiedliwości społecznej. Ponadto analizował dokumenty wydawane przez Stolicę Apostolską, a także poświęcił większą uwagę zagadnieniu sumienia w życiu moralnym człowieka¹¹⁰. Należy zatem zauważyć, iż działalność ks. Borowskiego zawierała w sobie liczne inklinacje teologicznomoralne. Ma to szczególne znaczenie w kontekście tej pracy, gdyż ks. Kułakowski był także uczniem

106

Por. Zadykowicz. Ksiądz Kazimierz Kułakowski s. 280. 107

Por. Kopciński. Polska teologia moralna s. 68-69. 108

Por. tamże s. 106. 109

Por. A. Borowski. Rozgrzeszenie w trybunale pokuty pod warunkiem „si es dispositus”. AK 14:1928 t. 22 z. 3(138) s. 271-284; Tenże. Warunkowe szafarstwo sakramentalne. AK 16:1930 t. 26 z. 1(156) s. 23-36.

110

66

ks. Borowskiego i korzystał z jego dorobku naukowego, zwłaszcza w wykładzie na temat cnót kardynalnych¹¹¹.

Po zakończonej I wojnie światowej w 1918 r. z inicjatywy ks. Idziego Radziszewskiego, powstał Katolicki Uniwersytet Lubelski. Od 17 listopada 1920 r. katedra teologii moralnej spekulatywnej należąca dotąd do Wydziału Prawa Kanonicznego i Nauk Moralnych została przeniesiona na Wydział Teologiczny. Utworzona na nim Sekcja Teologii Moralnej zatrudniała wówczas wybitnych naukowców, którym polska teologia moralna zawdzięcza swój rozwój. Należą do nich o. Jacek Woroniecki, ks. Jan Dąbrowski, ks. Zdzisław Goliński, ks. Władysław Krześniak i ks. Józef Keller112. Od 1946 r. na Wydziale istniały już dwie katedry, Katedra Teologii Moralnej Ogólnej i Katedra Teologii Moralnej Szczegółowej, na których w latach powojennych wykładali tacy moraliści jak: ks. Stanisław Witek, ks. Władysław Poplatek, ks. Seweryn Rosik, ks. Antoni Borowski, ks. Franciszek Greniuk czy ks. Stanisław Olejnik¹¹³.

Wybuch II wojny światowej znacznie ograniczył możliwość uprawiania w Polsce jakiejkolwiek nauki teologicznej. Także po zakończeniu działań wojennych było to skutecznie utrudniane przez niesprzyjające Kościołowi organizacje państwowe. Wydziały Teologiczne Uniwersytetów we Lwowie i w Wilnie początkowo znalazły się poza granicami Polski, a następnie przestały istnieć114

. Do 1954 r. funkcjonowały trzy niezależne wydziały teologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, Warszawskim i Lubelskim. W szczytowym okresie stalinizmu Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego podjęło uchwałę połączenia wydziałów teologicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego i Warszawskiego w

111

Por. Zadykowicz. Ksiądz Kazimierz Kułakowski s. 281. 112

Por. F. Greniuk. Teologowie moraliści. Józef Keller (1911-2002) – moralista i

religioznawca. Ks. Władysław Krześniak (1914-1957). W: F. Greniuk. Studia z teologii moralnej.

Sandomierz 2006 s. 415-431. Por. także: T. Zadykowicz. Instytut Teologii Moralnej KUL. W: 100 lat

teologii na KUL. Red. S. Nowosad, J. Mastej. Lublin 2018 s. 95-100.

113

Por. J. Misiurek. Katolicki Uniwersytet Lubelski. Działalność naukowo-badawcza i

dydaktyczna. W: Encyklopedia Katolicka T. 8 kol. 1178-1181. Por. także: F. Greniuk. Dzieje Sekcji Teologii Moralnej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w latach 1918-1968. W: F. Greniuk. Studia z teologii moralnej. Sandomierz 2006 s. 112-117; A. Zadroga. Teologia moralna na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II. W: Polska teologia moralna – czterdzieści lat po Soborze Watykańskim II. Red. J. Nagórny, J. Gocko. Lublin 2006 s. 197-199.

114

67

Akademię Teologiczną z siedzibą w Warszawie115. Z czasem pomimo niełatwej sytuacji i istniejącej cenzury, ograniczającej napływ zagranicznych publikacji do Polski, tworzy się nowa grupa dobrze rokujących moralistów. Należeli do niej: ks. Walenty Urmanowicz, ks. Stanisław Olejnik, ks. Karol Wojtyła, czy ks. Władysław Poplatek¹¹⁶.

Pozytywną reakcję w środowisku polskich teologów moralistów wywołało ogłoszenie przez papieża Piusa XII encykliki Mystici Corporis w 1943 r. W ich publikacjach (Woroniecki, Kowalski, Sobalkowski) coraz częściej był podejmowany temat chrystocentryzmu w moralności chrześcijańskiej. Kategoria esse et vivere in Christo Jesu miała pomóc teologii moralnej odejść od „urojonego racjonalizmu i pospolitego naturalizmu” w opisywaniu życia chrześcijańskiego¹¹⁷. Zjednoczenie z Jezusem Chrystusem umożliwia łaska uświęcająca – podkreślano. Jego początkiem jest już sam chrzest, który czyniąc człowieka nowym stworzeniem, jednocześnie

W dokumencie Ksiądz Kazimierz Kułakowski - teolog moralista (1926-1997) (Stron 58-73)