Indywidualna rozmowa z ofiarą bullyingu
Pierwszym działaniem nauczyciela jest rozmowa z ofiarą. Mogą do niej doprowadzić różne okoliczności, np. uczeń sam informuje nauczyciela, że padł ofiarą bullyingu; w innych przypadkach robią to rodzice; może się również zdarzyć tak, że źródłem informacji są inni uczniowie lub nauczyciele, którzy zaobserwowali bullying.
Do spotkania z ofiarą powinno dojść niepostrzeżenie – nauczyciel nie powinien uprzedzać ucznia, że będzie chciał z nim porozmawiać, lecz poinformować go o tym tuż przed spotkaniem, w trakcie przerwy. Nie powinien także podawać powodu rozmowy. Spotkanie powinno zostać przeprowadzone w pokoju, w którym nauczyciel i uczeń będą mogli być ze sobą sam na sam.
Rozmowa powinna rozpocząć się w sposób, który nie sugeruje chęci sprawdzenia, jak uczeń radzi sobie w szkole. Tak rozpoczęte spotkanie utrudniałoby nauczycielowi poruszenie problemu, w wielu przypadkach bowiem ofiary boją się lub są zawstydzone, dlatego unikają rozmowy na temat bullyingu i są raczej skłonne powiedzieć, że wszystko jest w porządku.
Nauczyciel powinien z miejsca przejść do wyjaśnienia tematu spotkania, tzn. oświadczyć, iż uczeń padł ofiarą bullyingu, konsekwentnie wystrzegając się jednak nacisku na ucznia, aby usłyszeć jego potwierdzenie. Dlatego też ważne jest, aby przed spotkaniem nauczyciel zapoznał się ze sprawą na tyle dobrze, iż potwierdzenie ucznia nie jest konieczne.
Bardzo ważną rzeczą jest, aby w trakcie spotkania uczeń czuł wsparcie ze strony nauczyciela.
Nauczyciel musi postępować szczególnie ostrożnie, aby nie powiedzieć czegoś, co mogłoby sprawić, iż uczeń zacznie przypisywać sobie winę za to, że padł ofiarą bullyingu. Nauczyciel powinien jasno zakomunikować, że nie zamierza tolerować bullyingu i że bierze odpowiedzialność za przerwanie go.
Daje to uczniowi poczucie ulgi. Ma on jednak potrzebę dowiedzenia się, co będzie dalej – wiele ofiar bullyingu obawia się reakcji sprawców w momencie, gdy kontrolę nad sytuacją przejmuje nauczyciel.
Dlatego powinien on jasno i precyzyjnie określić, jak będzie wyglądał dalszy rozwój wypadków i nie pozostawiać tego domysłom ucznia, tj. powinien wyjaśnić, iż sprawcy nie zostaną jeszcze poinformowani, i że zanim do tego dojdzie, uczeń zostanie uprzedzony. Powinien on także uzgodnić z uczniem sposób ich dalszej współpracy i umówić się na kolejne spotkanie.
Powinno ono odbyć się w niedalekiej przyszłości. W zależności od danego przypadku, tego jak poważny jest bullying i presja wywierana na ofiarę, do spotkania powinno dojść mniej więcej w odstępie tygodnia.
W przypadku, gdy rodzice ofiary nie zostali jeszcze włączeni do sprawy, nauczyciel powinien poinformować ucznia, że zostaną powiadomieni w trybie natychmiastowym.
Przyjmuje się, że uczeń powinien być informowany o każdym z podejmowanych działań – nie oznacza to, że proces jest od niego zależny, że ma on możliwość akceptacji lub kwestionowania proponowanych działań. Informowanie ucznia o kolejnych etapach interwencji i ich czasie zdejmuje z niego odpowiedzialność za proces i zapewnia poczucia bezpieczeństwa.
Dlatego też na początku rozmowy nauczyciel powinien oznajmić, że dobrze zna sytuację. W trakcie spotkania powinien on uważnie słuchać wszystkiego, co uczeń ma do powiedzenia bez obciążania go zbyteczną presją. Z obawy przed odwetem niektóre ofiary bullyingu będą bały się mówić, wiele z nich powie jednak wystarczająco dużo, gdy zauważy, że osoba trzecia podejmuje działania w ich obronie.
Nauczyciel powinien słuchać, okazać zrozumienie i zadać dodatkowe pytania, aby zyskać pełny ogląd sprawy.
O osobach sprawców bullyingu nie powinno mówić się w negatywnych kategoriach – działania interwencyjne zmierzają bowiem do wyeliminowania bullyingu, nie są nastawione przeciwko samym uczniom. Reasumując, w trakcie pierwszego spotkania z ofiarą powinny zostać poruszone następujące zagadnienia:
wyjaśnienie sytuacji, okazanie wsparcia,
zapewnienie, że ofiara będzie cały czas informowana o kolejnych działaniach, uzgodnienie czasu kolejnego spotkania.
Rodzice ofiary
W przypadku, gdy rodzice sami powiadamiają szkołę, że ich dziecko padło ofiarą bullyingu, każda tego typu informacja powinna spotkać się z należytą powagą – szkoła powinna podjąć odpowiednie działania wobec danego dziecka i uczniów uwikłanych w bullying. Bullying może odkryć także szkoła.
W takim przypadku, zazwyczaj w pierwszej kolejności, powinno mieć miejsce indywidualne spotkanie z ofiarą bullyingu wedle schematu opisanego powyżej. Następnego dnia powinni zostać powiadomieni rodzice ucznia.
Każda z wyżej wymienionych okoliczności, stawia rodziców w trudnej sytuacji. Dlatego też szkoła powinna pokazać, że bullying nie jest w niej akceptowalny w żadnym wymiarze.
W wielu sytuacjach rodzice będą w stanie współpracować ze szkołą w efektywny sposób, może zdarzyć się jednak przypadek – szkoła powinna być na to przygotowana – że rodzice oskarżą szkołę lub nauczyciela o brak należytej uwagi, etc. Co zrozumiałe, rodzice mogą także domagać się, aby szkoła podjęła niezwykle ostre działania lub inne nieadekwatne kroki wobec sprawców bullyingu lub nawet ich rodziców. Rodzice ofiary mogą również okazać chęć podjęcia działań wobec sprawców lub ich rodziców na własną rękę.
Wedle ogólnej zasady nauczyciel powinien uważnie i z szacunkiem wysłuchać rodziców, zapewnić ich, że szkoła zajmie się problemem i uzgodnić z nimi strategię działania. Niezwykle istotne jest, aby rodzice zgodzili się, że działania te leżą w gestii szkoły. W przeciwnym razie szkoła i rodzice będą działać niezależnie od siebie, przez co sytuacja może łatwo wymknąć się spod kontroli. Jeśli nauczyciel nie jest jeszcze pewien, jakie działania będą prowadzone, w takim wypadku najlepiej jest zaproponować kolejne spotkania za kilka dni, w momencie, gdy szkoła opracuje już plan interwencji.
Kolejne spotkania z ofiarą bullyingu
Ciągły kontakt z ofiarą bullyingu ma duże znaczenie, gdyż daje uczniowi poczucie wsparcia osoby dorosłej. Prowadzone ostrożnie i z rozwagą, rozmowy mogą być też źródłem dodatkowych informacji przydatnych w pracy nad rozwiązaniem problemu.
W trakcie kolejnych spotkań nauczyciel powinien pozyskać informacje na temat klasy i/lub szkoły. Jest to szczególnie ważne w przypadku nauczyciela, który nie jest wychowawcą klasy. Powinien on stworzyć sobie ogólny obraz kolegów ofiary, poznać nazwiska sprawców bullyingu i uczniów odznaczających się silną pozycję w grupie, a także opis sytuacji bullyingowej.
Warto niekiedy uwzględnić pytania dotyczące zachowanie ofiary przed, w trakcie i po aktach bullyingu.
Ofiara może czuć się mniej zagrożona, gdy ma mówić o sobie samej, a nie o sprawcach. Użyteczne informacje takie jak czas, w którym zdarza się bullying, miejsce, uczestnicy, etc. prawdopodobnie i tak się pojawią. Dodatkowo ważną rolę pełni wyrobienie sobie zdania, w jaki sposób zachowanie ofiary, jej reakcje mogą zachęcać sprawców do działania, a zatem przedłużać bullying. Nauczyciel może omówić te zagadnienia z uczniem, ale powinien to zrobić w takiej formie, aby ofiara nie zaczęła poczuwać się do winy za to, co się dzieje.
Niekiedy pomocną rzeczą w pracy z ofiarą może być wyznaczenie konkretnych celów, np. jak ofiara powinna zareagować, jeśli dojdzie do bullyingu. Powinno się tu uwzględniać możliwe sytuacje, w jakich może się ona znaleźć – temu zagadnieniu można poświęcić kolejne spotkania. Ważną informacją jest, czy ofiara posiada wsparcie jakiejś osoby dorosłej, kolegów lub też innej osoby, z którą może porozmawiać, np. czy uczeń rozmawiał już z rodzicami na temat bullyingu.
Przyjmuje się również, iż nauczyciel powiadamia rodziców ofiary lub jej opiekunów o zaistniałym problemie i działaniach podejmowanych przesz szkołę. Zakres i aktywność uczestnictwa rodziców powinny być uzależnione od konkretnego przypadku – wymaga to indywidualnego rozpatrzenia.
Ważną rolę pełni tu wiek ucznia i cechy bullyingu.
Zazwyczaj kontakt ze sprawcami bullyingu można nawiązać już po dwóch, trzech spotkaniach z ofiarą. Jak już wspomnieliśmy, uczeń, który padł ofiarą bullyingu, powinien zostać poinformowany, że odbędą się rozmowy ze sprawcami, o ich terminie i o tym, którzy uczniowie wezmą w nich udział.
W normalnym trybie powiadomieni zostaną także rodzice sprawców bullyingu (patrz niżej), o czym również ofiara powinna być uprzedzona – informację tę należy przekazać w pozytywnym tonie.
Nauczyciel powinien pozostawać w kontakcie z ofiarą bullyingu, gdy w sprawę zostaną włączeni sprawcy.