Potrzeby, interesy, cele i stanowiska w konflikcie społecznym

Rozdział II. Elementy konflikty społecznego (I st)

2.2. Potrzeby, interesy, cele i stanowiska w konflikcie społecznym

Powyższe rozumowanie prowadzi do konieczności refleksji na temat pod-stawowych czynników potencjalnie konfliktogennych, które można opisać jako triadę: potrzeby, cele i pozycje (stanowiska)22. Punktem wyjścia dla takiego ujęcia (jak i wielu innych) jest niewątpliwie piramida Maslowa23, którą w formie graficz-nej można przedstawić następująco:

Rysunek 5. Piramida potrzeb Maslowa

Źródło: za K. Miller, Organizational Communication: Approaches and Processes, Boston 2011.

Galtung uznaje, że podstawowymi kategoriami są:

• przeżycie, opozycja dla śmierci w wymiarach indywidualnym i zbiorowym; • dobrobyt, czyli jedzenie, schronienie, ubranie, zdrowie itp.;

• tożsamość – „coś dla czego się żyje, inne niż to z czego się żyje”);

• wolność, czyli prawo dokonywania wyborów w kategoriach powyższych24.

Wobec tego „piramidę potrzeb” należałoby zmodyfikować do następującej postaci przedstawionej na s. 6.

21 M. Nowak, K. Sigmund, A strategy of win-stay, lose-shift that outperforms tit-for-tat in the prisoner’s dilemma game, „Nature”, July 1993, vol. 364, s. 56–58; D. Bragt, C. Kemenade, H. Poutr, The influence of evolutionary selection schemes on the iterated prisoner’ s dilemma, „Computational Economics” 2001, vol. 17, s. 253–263.

22 J. Galtung, Conflict Transformation…, 84.

23 K. Miller, Organizational Communication: Approaches and Processes, Boston 2011, s. 40–42; szerzej: S.V. Sandy, S.K. Boardman, M. Deutsch, Personality and conflict, [w:] The Hand-book of conflict Resolution: Theory and Practice, eds M. Deutsch, P.T. Coleman, E.C. Marcus, San Francisco 2006, s. 339–341.

24 J. Galtung, Peace by Peaceful Means…, s. 197.

jego zaistnienia. Warto zwrócić uwagę, że takie ujmowanie możliwych rozwiązań nieco przypomina potencjalne układy w dylemacie więźnia, co może stanowić przesłankę do

wyboru strategii optymalnej21. Do tego wątku przyjdzie jeszcze powrócić.

2.2. Potrzeby, interesy, cele i stanowiska w konflikcie społecznym (II st)

Powyższe rozumowanie prowadzi do konieczności refleksji na temat podstawowych czynników potencjalnie konfliktogennych, które można opisać jako triadę: potrzeby, cele i

pozycje (stanowiska)22. Punktem wyjścia dla takiego ujęcia (jak i wielu innych) jest

niewątpliwie „piramida Maslowa”23, którą w formie graficznej można przedstawić

następująco:

Rysunek 5. Piramida potrzeb Maslowa

Źródło: za K. Miller, Organizational Communication: Approaches and Processes, Boston 2011.

Galtung uznaje, że podstawowymi kategoriami są:

• przeżycie, opozycja dla śmierci w wymiarach indywidualnym i zbiorowym,

• dobrobyt, czyli jedzenie, schronienie, ubranie, zdrowie itp., • tożsamość – „coś dla czego się żyje, inne niż to z czego się żyje”), • wolność, czyli prawo dokonywania wyborów w kategoriach

powyższych24.

Wobec tego „piramidę potrzeb” należałoby zmodyfikować do następującej postaci:

21 M. Nowak, K. Sigmund, A strategy of win-stay, lose-shift that outperforms tit-for-tat in the prisoner’s

dilemma game, „Nature” July 1993, vol. 364, s. 56–58; D. Bragt, C. Kemenade, H. Poutr, The influence of evolutionary selection schemes on the iterated prisoner’ s dilemma, „Computational Economics” 2001, vol. 17,

s. 253–263.

22 J. Galtung, Conflict Transformation…, 84.

23 K. Miller, Organizational Communication: Approaches and Processes, Boston 2011, s. 40–42; szerzej: S.V. Sandy, S.K. Boardman, M. Deutsch, Personality and conflict, [w:] The Handbook of Conflict Resolution:

Theory and Practice, eds M. Deutsch, P.T. Coleman, E.C. Marcus, San Francisco 2006, s. 339–341.

24 J. Galtung, Peace by Peaceful Means…, s. 197. Potrzeba samorealizacji Potrzeba uznania Potrzeba przynależności do grupy

Potrzeba bezpieczeństwa Potrzeby fizjologiczne

Rysunek 6. Piramida potrzeb Johana Galtunga Źródło: opracowanie własne.

Tak określone potrzeby mieszczą stanowią „centrum” przywołanej triady (rys. 7).

Rysunek 7. Galtungowski model triady POTRZEB – CELÓW – STANOWISK

Źródło: J. Galtung, Peace by Peaceful Means: Peace and Conflict, Development and Civiliza-tion, Oslo 1996, s. 197.

Łączność pomiędzy poszczególnymi etapami i ich wzajemna dynamika układają się w pewnym uproszczeniu według następującego schematu: wszyst-kie jednostki i grupy społeczne (w tym ostatnim przypadku głównie wyposażone w samoświadomość) posiadają określone potrzeby. W wyniku chęci ich zaspo-kojenia pojawia się „napięcie”, wiodące do sformułowania (bardziej lub mniej

adekwatnego) celu lub zespołu celów25. Starania o ich realizację oraz wynik

wpły-wają na zmianę pozycji w środowisku społecznym, jak też ujmowane są w kon-kretnych zestawach stanowisk i programów działania. Podobnie skonstruowany

został „model cebuli” w pracy Simona Fishera i innych26. Istotną jednak różnicą

jest umieszczenie w środkowym obszarze kategorii „interesów” w odróżnieniu od Galtungowskich „celów”.

25 Ibidem, s. 199.

26 S. Fisher, J. Ludin, S. Williams, D.I. Abdi, R. Smith, S. Williams, Working with Conflict: Skills and Strategies for Action, London 2000, s. 27–28.

Rysunek 6. Piramida potrzeb Johana Galtunga

Źródło: opracowanie własne.

Tak określone potrzeby mieszczą stanowią „centrum” przywołanej triady (rys. 7).

Rysunek 7. Galtungowski model triady POTRZEB – CELÓW – STANOWISK

Źródło: J. Galtung, Peace by Peaceful Means: Peace and Conflict, Development and Civilization, Oslo 1996, s. 197.

Łączność pomiędzy poszczególnymi etapami i ich wzajemna dynamika układają się w pewnym uproszczeniu według następującego schematu: wszystkie jednostki i grupy społeczne (w tym ostatnim przypadku głównie wyposażone w samoświadomość) posiadają określone potrzeby. W wyniku chęci ich zaspokojenia pojawia się „napięcie”, wiodące do

sformułowania (bardziej lub mniej adekwatnego) celu lub zespołu celów25. Starania o ich

realizację oraz wynik wpływają na zmianę pozycji w środowisku społecznym, jak też ujmowane są w konkretnych zestawach stanowisk i programów działania. Podobnie

skonstruowany został „model cebuli” w pracy Simona Fishera i innych26. Istotną jednak

25 Ibidem, s. 199.

26 S. Fisher, J. Ludin, S. Williams, D.I. Abdi, R. Smith, S. Williams, Working with Conflict: Skills and

Strategies for Action, London 2000, s. 27–28.

wolność/ samostanowienie tożsamość/ system wartości dobrobyt/potrzeby fizjologiczne

bezpieczeństwo/przeżycie

STANOWISKA CELE

Rysunek 8. „Model cebuli” (triady: POTRZEB – INTERESÓW – STANOWISK) Źródło: S. Fisher, J. Ludin, S. Williams, D.I. Abdi, R. Smith, S. Williams, Working with Con-flict: Skills and Strategies for Action, London 2000.

Innym interesującym narzędziem analizy konfliktów jest „drzewo konfliktu”. Wnosi ono do modelu badania zjawisk konfliktowych istotne podkreślenie ko-nieczności identyfikacji „istoty problemu”. Podobnie jak we wcześniej przywoły-wanych modelach badawczych i w tym posłużono się triadą, akcentując liniowy układ etapów: PRZYCZYN – ISTOTY PROBLEMU –

EFEKTÓW/SKUT-KÓW27. Wynikiem zastosowania takiego mechanizmu może być stworzenie

czy-telnej matrycy, której sednem byłyby płaszczyzny analizy, skupione wokół pytań:

co stanowi istotę problemu/konfliktu?

jak wygląda zestaw przyczyn głębokich i bezpośrednich?

jakie są rzeczywiste efekty sytuacji konfliktowej?

jakie kroki powinny zostać podjęte dla zażegnania kryzysu?28

Rysunek 9. „Drzewo” przyczyn – istoty problemu – efektów/skutków Źródło: opracowanie własne na podstawie S. Fisher et alia, Working with Conflict...

27 J.W. Burton, Conflict resolution as a political philosophy, [w:] Conflict Resolution Theory and Practice: Integration and Application, eds D.J.D. Sandole, H. Van Der Merwe, Manchester 1993, s. 59–62; K.R. Melchin, Ch.A. Picard, Transforming Conflict through Insight, Toronto 2008 (e-book – brak paginacji).

28 S. Fisher et alia, Working with Conflict…, s. 30.

Rysunek 9. „Drzewo” przyczyn – istoty problemu – efektów/skutków

Źródło: opracowanie własne na podstawie S. Fisher et alia, Working with Conflict...

Narzędzi analizy konfliktów zresztą jest wiele – łączy je silne podkreślanie istotności badania konfliktu jako procesu z identyfikacją głównego pola danego konfliktu (sedno/istota

konfliktu) oraz wyodrębnieniem go spośród przyczyn głębokich29. Interesujące wyniki daje

również stworzenie dość prostej macierzy, w której za kryteria posłużyły cele (kompatybilne i niekompatybilne) oraz zachowania w konflikcie (kompatybilne i niekompatybilne).

W pewnym uproszczeniu można przyjąć, że na konflikt składa się suma triady czynników, do których należy zaliczyć: sprzeczność, cele oraz zachowanie. Warto jednak rozpocząć od nieco mniej złożonych konstrukcji. Galtung uznaje, iż na konflikt składają się trzy grypy elementów, posiadające różną naturę: sprzeczność właściwą, cele oraz zachowanie

stron konfliktu30.

Rysunek 10. Składowe konfliktu według Johana Galtunga

Źródło: opracowanie własne.

29 Ibidem, s. 31–33 i inne. Wiele narzędzi omówionych w cytowane pracy posiada charakter „warsztatowy” – opracowane zostały i s wykorzystywane w szkoleniach i treningach grup negocjatorów, urzędników (np. ONZ), i innych. Być może właśnie wymiar praktyczny stanowi o ich dodatkowej wartości.

30 J. Galtung, Theories of Conflict…, s. 95–99.

59 Narzędzi analizy konfliktów zresztą jest wiele – łączy je silne podkreślanie istotności badania konfliktu jako procesu z identyfikacją głównego pola dane-go konfliktu (sedno/istota konfliktu) oraz wyodrębnieniem dane-go spośród przyczyn

głębokich29. Interesujące wyniki daje również stworzenie dość prostej macierzy,

w której za kryteria posłużyły cele (kompatybilne i niekompatybilne) oraz zacho-wania w konflikcie (kompatybilne i niekompatybilne).

W pewnym uproszczeniu można przyjąć, że na konflikt składa się suma tria-dy czynników, do których należy zaliczyć: sprzeczność, cele oraz zachowanie. Warto jednak rozpocząć od nieco mniej złożonych konstrukcji. Galtung uznaje, iż na konflikt składają się trzy grypy elementów, posiadające różną naturę: sprzecz-ność właściwą, cele oraz zachowanie stron konfliktu30.

Rysunek 10. Składowe konfliktu według Johana Galtunga Źródło: opracowanie własne.

Precyzyjniejsze wydaje się zilustrowanie konfliktu jako wypadkowej działa-nia sił w trzech obszarach składowych. Wówczas relacja ta graficznie przedsta-wiać powinna się następująco31:

Rysunek 11. Dynamiczny model konfliktu według Johana Galtunga Źródło: opracowanie własne.

Konflikt jest zatem zjawiskiem, które można by porównać do stalowego przedmiotu, znajdującego się w polu oddziaływania trzech magnesów,

charak-29 Ibidem, s. 31–33 i inne. Wiele narzędzi omówionych w cytowane pracy posiada charakter „warsztatowy” – opracowane zostały i s wykorzystywane w szkoleniach i treningach grup nego-cjatorów, urzędników (np. ONZ), i innych. Być może właśnie wymiar praktyczny stanowi o ich dodatkowej wartości.

30 J. Galtung, Theories of Conflict…, s. 95–99.

31 Ibidem, s. 100–101. Galtung nazywa ten model „A–B–C”, od słów attitude – behavior – controversy.

Rysunek 9. „Drzewo” przyczyn – istoty problemu – efektów/skutków

Źródło: opracowanie własne na podstawie S. Fisher et alia, Working with Conflict...

Narzędzi analizy konfliktów zresztą jest wiele – łączy je silne podkreślanie istotności badania konfliktu jako procesu z identyfikacją głównego pola danego konfliktu (sedno/istota

konfliktu) oraz wyodrębnieniem go spośród przyczyn głębokich29. Interesujące wyniki daje

również stworzenie dość prostej macierzy, w której za kryteria posłużyły cele (kompatybilne i niekompatybilne) oraz zachowania w konflikcie (kompatybilne i niekompatybilne).

stron konfliktu30.

Rysunek 10. Składowe konfliktu według Johana Galtunga

Źródło: opracowanie własne.

30 J. Galtung, Theories of Conflict…, s. 95–99.

sprzeczność cele zachowanie konflikt

Precyzyjniejsze wydaje się zilustrowanie konfliktu jako wypadkowej działania sił w trzech obszarach składowych. Wówczas relacja ta graficznie przedstawiać powinna się

następująco31:

Rysunek 11. Dynamiczny model konfliktu według Johana Galtunga

Źródło: opracowanie własne.

Konflikt jest zatem zjawiskiem, które można by porównać do stalowego przedmiotu, znajdującego się w polu oddziaływania trzech magnesów, charakteryzujących się zmiennymi siłami przyciągania. Odpowiada to dynamicznej naturze konfliktu, który nie jest stanem danym raz na zawsze – lecz zmienia swój charakter w zależności od słabnięcia lub nasilania

się znaczenia poszczególnych czynników go konstytuujących32. Segment opisany przez pole

„sprzeczność” wydaje się być najbliżej względnie obiektywnego obszaru interesów33 –

zresztą samo zidentyfikowanie sprzeczności nie musi oznaczać pojawienia się konfliktu, znaczna część sprzeczności nie wychodzi poza spór, charakteryzujący się potencjałem pogodzenia stanowisk. Sformułowanie celów przenosi stosunek pomiędzy stronami w rejowy zdecydowanie bardziej subiektywne, ponadto relacja staje się interaktywna – eksplikacja

celów jednej strony wpływa istotnie na kształt deklarowanych celów strony drugiej34.

Inną jakościowo kategorię stanowi zachowanie. Nie jest lub nie musi być ono bezpośrednio powiązane z interesami czy celami, jednak w skrajnych przypadkach może zdominować konflikt, odrywając jego istotę od interesów i istotnie modyfikując cele. Nierzadka jest również sytuacja, w której to właśnie akcje podejmowane przez strony stają się

31 Ibidem, s. 100–101. Galtung nazywa ten model „A–B–C”, od słów attitude – behavior – controversy. 32 Warto zwrócić uwagę na nieprzypadkowe podobieństwo z „trójcą wojny” Clausewitza – por. C. Fuchs,

Internet and Society: Social Theory in the Information Age, New York 2008, s. 251–254. Autor wskazuje zresztą, że takie postrzeganie konfliktu przez Galtunga prowadzi bezpośrednio do wniosku o potencjale przemocy w konflikcie, co rzeczywiście zbliża pogląd do problematyki wojny.

33 J. Galtung, Theories of Conflict…, s. 78–90. 34 Ibidem, s. 95–96.

KONFLIKT

sprzeczność

cele zachowanie

teryzujących się zmiennymi siłami przyciągania. Odpowiada to dynamicznej na-turze konfliktu, który nie jest stanem danym raz na zawsze – lecz zmienia swój charakter w zależności od słabnięcia lub nasilania się znaczenia poszczególnych

czynników go konstytuujących32. Segment opisany przez pole „sprzeczność”

wydaje się być najbliżej względnie obiektywnego obszaru interesów33 – zresztą

samo zidentyfikowanie sprzeczności nie musi oznaczać pojawienia się konfliktu, znaczna część sprzeczności nie wychodzi poza spór, charakteryzujący się poten-cjałem pogodzenia stanowisk. Sformułowanie celów przenosi stosunek pomiędzy stronami w rejowy zdecydowanie bardziej subiektywne, ponadto relacja staje się interaktywna – eksplikacja celów jednej strony wpływa istotnie na kształt dekla-rowanych celów strony drugiej34.

Inną jakościowo kategorię stanowi zachowanie. Nie jest lub nie musi być ono bezpośrednio powiązane z interesami czy celami, jednak w skrajnych przy-padkach może zdominować konflikt, odrywając jego istotę od interesów i istotnie modyfikując cele. Nierzadka jest również sytuacja, w której to właśnie akcje po-dejmowane przez strony stają się podstawowym „paliwem” konfliktu, układając

się w łańcuch wzajemnych akcji i reakcji35. Wówczas pokusić się można o uwagę,

że pierwotne interesy przestają odgrywać widoczną rolę, a cele generowane są nie w oparciu o subiektywizowany obraz interesów, lecz potrzebę reakcji na zacho-wanie strony przeciwnej. Zatem jednym z istotnych elementów staje się refleksja nad relacją pomiędzy celami i zachowaniami. W pewnym uproszczeniu można je przedstawić w schemacie uwzględniającym krzyżowanie się ich w konflikcie, które dla uproszczenia pogrupowano w kategoriach: kompatybilne/niekompaty-bilne.

Narzucającym się wnioskiem jest stwierdzenie, iż kolejną podstawową dla analizy konfliktu kategorię stanowią zachowania stron. W przypadku zachowań rywalizacyjnych konflikt właściwie jest nie do uniknięcia – zmienia się

wy-łącznie jego klasyfikacja i charakter36. Jedynie zachowania oparte na

nierywa-lizacyjnych postawach, obliczonych na współpracę, dają szansę na uniknięcie konfliktu37.

32 Warto zwrócić uwagę na nieprzypadkowe podobieństwo z „trójcą wojny” Clausewitza – por. C. Fuchs, Internet and Society: Social Theory in the Information Age, New York 2008, s. 251–254. Autor wskazuje zresztą, że takie postrzeganie konfliktu przez Galtunga prowadzi bezpośrednio do wniosku o potencjale przemocy w konflikcie, co rzeczywiście zbliża pogląd do problematyki wojny.

33 J. Galtung, Theories of Conflict…, s. 78–90. 34 Ibidem, s. 95–96.

35 Ibidem, s. 98.

36 O. Ramsbotham, H. Miall, T. Woodhouse, Contemporary Conflict Resolution, Cambridge 2011, s. 30–31.

Rysunek 12. Typy konfliktu według krzyżowania się celów i zachowań Źródło: opracowanie własne na podstawie S. Fisher et alia, Working with Conflict…

Powyżej użyte zostały dwa określenia – „interes” i „cel”, które często trakto-wane są jako synonimy, jednak ich zawartość pojęciowa jest zdecydowanie różna. Różnica ta ma istotny wpływ na formułowanie strategii, a tym samym na naturę i intensywność konfliktu (lub jego brak). Dość powszechnie pojawiają się nieco intuicyjne rozgraniczenia, których efektem jest przekonanie o niezmienności (sta-łości) interesów i doraźnym charakterze celów38. W innym ujęciu takie klasyfikacje można by ująć w twierdzeniach, iż interesy posiadają naturę obiektywną, podczas

gdy cele są subiektywne39. Jakkolwiek uznając częściową słuszność takiego

sta-nowiska, trzeba poczynić zastrzeżenie, iż interesy klasyfikują się raczej w sferze motywacji długo- i średnioterminowych, implikowanych stałymi uwarunkowania-mi (np. geograficznyuwarunkowania-mi, geopolitycznyuwarunkowania-mi, kulturowyuwarunkowania-mi40 itd.) oraz takich, które są konsekwencją wcześniej dokonanych wyborów (np. efekt funkcjonowania sojuszy,

związków ponadpaństwowych)41. W takim rozumieniu istotnie interesy posiadają

38 J. Galtung, Theories of Conflict…, s. 23 i dalej; A.C.T. Smith, F.M. Graetz, Philosophies of Organizational Change, Cheltenham 2011, s. 84–85; I.M. Young, Inclusion and Democracy, Oxford 2000, s. 17–21; J. Mansbridge, Using power/fighting power: The polity, [w:] Democracy and Dif-ference, eds S. Benhabib, Princeton 1996, s. 49–56; P. Ekman, Emotions Revealed, New York 2007, s. 21; R. Fisher, D. Shapiro, Beyond Reason, New York 2005, s. 74–79.

39 A. Stark, Mirror images: Conflict of interests in politics and psychology, [w:] Ethics in Pub-lic Management, eds H.G. Frederickson, R.K. Ghere, New York 2013, s. 185–189.

40 P-J. Jost, U. Weitzel, Strategic Conflict Management: A Game Theoretical Introduction, Cheltenham 2007, s. 3–4. Tu należy poczynić zastrzeżenie, iż zarówno czynniki geopolityczne, jak i kulturowe podlegają zmianie w okresach znacznie krótszych aniżeli uwarunkowania geograficzne, jednak nadal są to długie okresy. Ich stabilność może zresztą ulegać modyfikacjom o charakterze rewolucyjnym w wyniku np. gwałtownych zmian technologicznych, określanych nieco poetycko jako „skoki cywilizacyjne”. Technologia bowiem jest w stanie modyfikować pojmowanie, ale też znaczenie w rzeczywistości głównych czynników geopolitycznych: czasu i przestrzeni.

41 H. Tajfel, J. Turner, An integrative theory of intergroup conflict, [w:] Intergroup Relations: Essential Readings, eds M. Hogg, D. Abrams, Ann Arbor 2001, s. 107–108. W wymiarze „jednost-W wymiarze

„jednost-62

zdecydowanie bardziej obiektywny wymiar i są bądź niemodyfikowalne w wyniku decyzji, bądź ich modyfikacja nie jest łatwa i szybka. Interesy można zatem określić jako zbiór (zestaw) elementów, jakich utrzymanie bądź pozyskanie gwarantować

będzie optymalne funkcjonowanie organizmu, którego dotyczą42. Stanisław Bieleń

uznaje interes za „pewną relację między potrzebami jakiegoś podmiotu a stanem rzeczy, w którym owe potrzeby mogą zostać zaspokojone. Jest to dążenie, którego realizacja w określonych warunkach czasowo-przestrzennych sprzyja zaspokojeniu

maksymalnej ilości potrzeb”43. Autor uznaje jednak interesy międzynarodowe za

zjawisko częściowo zakorzenione w świadomości zbiorowej, nazywając je „uświa-damianymi preferencjami państw, które powstają jako rezultat zarówno

wewnętrz-nych warunków materialwewnętrz-nych, jak i potrzeb funkcjonalwewnętrz-nych”44.

Takie podejście, podnoszące subiektywną w części naturę interesu, prowa-dzi do innej kategorii – celów. Ich zasadniczą cechą jest subiektywny charakter

i świadomy (choć nie zawsze racjonalny) model formułowania45. Idealną sytuacją

z punktu widzenia strategii podmiotu jest tożsamość interesów i celów (nazwijmy ją „momentem optymalnym”), jednak z pewnością dość często formułowane cele są mocno odległe od rzeczywistych interesów. Po części takie sytuacje można wyjaśniać właśnie subiektywną naturą celów oraz procesu ich formułowania. Sy-tuację tę komplikuje fakt, iż realizacja właściwie przyjętych celów lub porażka, wynikająca z błędów, mogą znacząco zmienić rzeczywistą pozycję uczestnika w systemie, w sposób bezpośredni modyfikując jego rzeczywiste interesy.

Właściwie interesy należałoby traktować w kategorii „stanu” rzeczy, podczas gdy cel posiada charakter zdecydowanie bardziej dynamiczny. Jak pisano wyżej, optymalną z perspektywy podmiotu jest sytuacja tożsamości interesu oraz celu i celów cząstkowych. W przypadku znacznego niedoszacowania celu w stosunku do realnych interesów naturalną konsekwencją jest rosnąca frustracja, wynikają-ca z oczywistego braku możliwości realizacji rzeczywistych potrzeb. Przeszaco-wanie celu w stosunku do interesu może prowadzić do (w konsekwencji równie

frustrującej sytuacji) marnotrawienia sił i środków46. Oczywiście nie można tu

pominąć jeszcze jednej zmiennej, jaką są możliwości. Przy racjonalnym formu-łowaniu celów stanowią one do pewnego stopnia element planowania. Trudno

kowym” takimi uwarunkowaniami mogą być w grupie pierwszej: płeć i cechy osobnicze, miej-sce zamieszkania, narodowość; w grupie drugiej wykonywany zawód, małżeństwo itd. Patrz też: H. Tajfel, J. Turner, The social identity theory of intergroup behavior, [w:] Political Psychology: Key Readings, eds J.T. Jost, J. Sidanius, New York 2004, s. 276 i dalsze.

42 D.P. Johnson, Contemporary Sociological Theory: An Integrated Multi-Level Approach, New York 2008, s. 380–382.

43 St. Bieleń, Negocjacje w stosunkach międzynarodowych, Warszawa 2013, s. 225. 44 Ibidem, s. 228.

45 D.P. Johnson, Contemporary Sociological Theory…, s. 385.

46 O. Ramsbotham, Radical disagreement and systemic conflict transformation, [w:] The Non-Linearity of Peace Processes – Theory and Practice of Systemic Conflict Transformation, eds D. Körppen, N. Ropers, H. J. Giessmann, Opladen-Farmington Hills 2011, s. 59–61.

63 bowiem odpowiedzialnie wyznaczać zadania etapowe i ostateczne w oderwaniu od zdolności ich osiągnięcia47. Do tego wątku przyjdzie jeszcze nie raz powrócić.

Rysunek 13. Moment optymalny jako funkcja interesu i celu Źródło: opracowanie własne.

2.3. „System” i obszary konfliktu

W swojej definicji konfliktu, określanego jako „społeczny system

uczestni-ków z zaznaczonymi sprzecznościami pomiędzy zbiorami ich celów”48, Johan

Galtung oprócz silnego zaznaczenia dominacji „celów” nad „interesami” w isto-cie konfliktu proponuje klasyfikację „elementów konfliktu”.

1. Uczestnicy – aktorzy. W skład tej kategorii mogą wchodzić podmioty o różnych charakterze, pozostające ze sobą w stosunku statusu, charakteryzują-cego się symetrią bądź jej brakiem. Ponieważ w obszarze konfliktu pozostają ze sobą w ścisłej relacji i wzajemnym oddziaływaniu, Galtung uznaje, że tworzą oni „system aktorów” (system of actors)49;

2. Cele, które uczestnicy chcą osiągnąć. Ich zbiór tworzy „system celów” (sys-tem of goals)50. Nie należy przypuszczać, iż wszyscy uczestnicy konfliktu mają identyczne cele do osiągnięcia, ale poszczególne cele uczestników ze swoim we-wnętrznym zhierarchizowaniem, tworzą złożoną konstrukcję, której elementy istot-nie na siebie wpływają wzajemistot-nie. Tu właściwą porównaistot-niem jest metafora Jose-pha Nye’a jr. o symultanicznie rozgrywanych przy wielu stolikach partii pokera51.

47 M. Deutsch, Cooperation and competition, [w:] The Handbook of Conflict Resolution: The-ory and Practice, eds M. Deutsch, P. Coleman, San Francisco 2000, s. 28–29.

48 J. Galtung, Peace by Peaceful Means…, s. 45.

W dokumencie Wojna w świecie współczesnym. Uczestnicy ‒ cele ‒ modele ‒ teorie (Stron 56-69)