5. Zjawisko przestępczości w przestrzeni wielkich miast
5.1. Poziom przestępczości w Polsce i w miastach wojewódzkich
Polska jest państwem, które charakteryzuje się relatywnie niskim poziomem przestępczości zarejestrowanej przez policję (jedna z niższych wartości wśród wybranych państw europejskich), o czym świadczy stosunkowo niewielka liczba przestępstw9. W porównaniu do wybranych państw10, Polska zajmuje 14. miejsce, pod względem liczby zdarzeń przypadających na 10 000 mieszkańców (208 przestępstw). Mniejszym zagrożeniem wystąpieniem zjawiska charakteryzują się takie kraje jak Węgry, Grecja, Estonia, Portugalia, Czechy, Hiszpania, Łotwa, Litwa, Bułgaria, Chorwacja, Słowacja, Cypr, Rumunia11 (Ryc. 30). Największe
„zagrożenie” zjawiskiem występuje natomiast w Szwecji, Danii i Holandii, gdzie na 10 000 mieszkańców przypada ponad 700 przestępstw12.
9 Należy zaznaczyć, że poniższe wnioski sformułowane zostały dość ostrożnie, co wynika przede wszystkim z kompletności danych statystycznych publikowanych przez Eurostat.
10 Pod uwagę wzięto państwa europejskie, dla których dane udostępniane są przez Eurostat.
11 Przy czym należy mieć tu na uwadze wiarygodność źródeł, jak stwierdza N. Sypion-Dutkowska (2014, s. 58), że kraje spoza UE bardzo często charakteryzują się stosunkowo niskimi wskaźnikami przestępczości, co nie do końca jest prawdziwe.
12 Przy analizach tego rodzaju należy jednak pamiętać, że w związku z różnymi systemami karnymi oraz zróżnicowanym ustawodawstwem w poszczególnych państwach, porównania międzynarodowe są bardzo trudne, a ponadto bez znajomości zasad panujących w jednostkach podlegających analizie wnioski końcowe mogą być delikatnie zafałszowane. W związku z tym możliwe jest jedynie stwierdzenie wielkości zjawiska w wybranych państwach oraz analiza porównawcza wskazująca na ogólne tendencje.
162
Ryc. 30 Przestępczość zarejestrowana przez policję w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców w wybranych państwach europejskich (średnia wartość w latach 2006-2015). Źródło: opracowanie własne na
podstawie http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitView TableAction.do (data dostępu:
30.10.2018r.)
Pod uwagę należy wziąć także dynamikę zjawiska, która pośrednio świadczyć może o skuteczności działania organów ścigania, co z kolei wpływa na zwiększenie poczucia bezpieczeństwa mieszkańców. W badanym okresie, tj. w dziesięcioleciu 2006-2015 zaobserwowano spadek przestępczości we wszystkich wybranych państwach europejskich (Tab. 9), co wskazuje na lepszą wykrywalność zjawisk negatywnych przez wyspecjalizowane w tym zakresie służby. Największy spadek odnotowany został w Hiszpanii, gdzie przestępczość w 2015 r. zmniejszyła się o 72% w stosunku do 2006 r. W znacznej liczbie prezentowanych państw europejskich odnotowano spadek zjawiska o co najmniej połowę (poza już wymienionymi, także: Słowacja, Estonia, Niemcy, Belgia, Portugalia, Słowenia, Wielka Brytania, Finlandia, Węgry, Islandia, Austria oraz Czechy). Najniższy spadek charakteryzował Szwajcarię – jedynie o 8%, a także Luksemburg, Danię (spadek o 17%) oraz Rumunię (20%) i Irlandię (22%).
0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000
Szwecja Dania Holandia Belgia Wielkie Brytania Norwegia Finlandia Szwajcaria Luksemburg Francja Austria Irlandia Niemcy Włochy Islandia Malta Słowenia Polska Węgry Grecja Estonia Portugalia Czechy Hiszpania Łotwa Litwa Bułgaria Chorwacja Słowacja Cypr Rumunia
średnia liczba przestępstw
163
Tab. 9 Dynamika przestępczości zarejestrowanej przez policję w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców w wybranych państwach europejskich
źródło: opracowanie własne na podstawie http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitView TableAction.do oraz
http://statystyka.policja.pl/st/przestepstwa-ogolem/121940,Przestepstwa-ogolem.html (data dostępu: 30.10.2018r.)
państwo liczba przestępstw na 10 000 mieszkańców w latach: dynamika (2006=100)
2006 2015
Austria 713 338 47
Belgia 973 424 44
Bułgaria 178 96 54
Chorwacja 182 96 53
Cypr 103 56 54
Czechy 328 158 48
Dania 782 648 83
Estonia 386 149 39
Finlandia 790 352 44
Francja 610 405 66
Grecja 417 214 51
Hiszpania 509 140 28
Holandia 803 569 71
Irlandia 528 410 78
Islandia 446 199 45
Litwa 223 120 54
Luksemburg 562 467 83
Łotwa 273 138 51
Malta 408 273 67
Niemcy 765 315 41
Norwegia 595 336 56
Polska 338 208 62
Portugalia 377 165 44
Rumunia 108 87 80
Słowacja 214 74 35
Słowenia 450 198 44
Szwajcaria 445 409 92
Szwecja 1349 714 53
Węgry 423 189 45
Wielkie Brytania 966 426 44
Włochy 471 287 61
Polska wpisuje się w ogólnoeuropejski trend spadku wielkości zjawiska przestępczości, o czym świadczą powyższe wartości. Ponadto należy zauważyć, że liczba przestępstw systematycznie spadała w latach 2006-2015, osiągając
164
208 przestępstw na 10 000 mieszkańców w 2015 r., co w odniesieniu do początku analizowanego okresu, gdzie było to 338 przestępstw w przeliczeniu na 10 000 osób, jest bardzo korzystnym wynikiem. Największy spadek nastąpił w 2007 r. (z 338 do 302 przestępstw na 10 000 mieszkańców), następnie w 2008 r. do 284. W kolejnych latach nastąpił niewielki wzrost poziomu przestępczości osiągając maksymalnie liczbę 301 przestępstw na 10 000 mieszkańców (2011 r.). Od 2012 r. notowany jest ciągły spadek (3% w stosunku do 2011), kolejno o 5% w 2013, 18% w 2014 r. (w stosunku do roku poprzedniego odpowiednio), osiągając 208 przestępstw w 2015 r. (Ryc. 31)
Ryc. 31. Liczba przestępstw w Polsce w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców w latach 2006-2015.
Źródło: opracowanie własne na podstawie http://statystyka.policja.pl/st/przestepstwa-ogolem/121940,Przestepstwa-ogolem.html (data dostępu: 30.10.2018r.)
Wielkość zjawiska przestępczości wpływa w znaczny sposób na poczucie bezpieczeństwa wśród mieszkańców. Badania prowadzone przez CBOS (w 2015 r.) wykazały, że opinia Polaków, co do poczucia bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania, czy w ogóle w kraju zmieniła się diametralnie od lat 90. XX w.
W 2015 r. około 66% respondentów odpowiedziało, że Polska jest krajem bezpiecznym, przy czym odmienne zdanie zgłaszali mieszkańcy mniejszych miejscowości. Stwierdzono także, że ocena ta uzależniona była od sytuacji materialnej badanych (45% określających swoją sytuację jako złą wskazało niski poziom bezpieczeństwa w kraju) oraz od wykształcenia (osoby o wyższym wykształceniu wskazywały Polskę jako kraj bezpieczny) (Komunikat z badań CBOS, nr 65/2015). W kolejnych latach, tj. 2016 i 2017 r. odnotowano bardzo wysokie wskaźniki poczucia bezpieczeństwa, które w najnowszych badaniach (2018 r.) uległy nieznacznemu pogorszeniu. Zmniejszająca się liczba przestępstw sprzyja zwiększeniu
100 150 200 250 300 350
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
liczba przestępstw
165
wśród mieszkańców poczucia, że Polska jest krajem relatywnie bezpiecznym.
Większość Polaków uważa także, że miejsce, w którym mieszkają – dzielnica, osiedle czy wieś, to miejsca stosunkowo bezpieczne. Mieszkańcy raczej nie czują się zagrożeni przestępczością, połowa respondentów bardziej obawia się o członków własnej rodziny. Znaczna większość (około 90% respondentów) uznała swoje miejsce zamieszkania (najbliższą okolicę) za relatywnie bezpieczne, przy czym mieszkańcy wsi częściej udzielają takich odpowiedzi (Komunikat z badań CBOS, nr 61/2018).
Osoby mieszkające w miastach czują się natomiast mniej bezpiecznie, co jednocześnie podkreśla istotność prowadzenia badań na obszarze tych jednostek.
Poziom przestępczości w miastach wojewódzkich w Polsce jest dość zróżnicowany. W analizowanym okresie, tj. w latach 2006-2015 najbardziej niebezpiecznym miastem były Katowice z niemal dwukrotną przewagą nad kolejnymi jednostkami w zestawieniu (Tab. 10). Niemal co drugi mieszkaniec tego miasta był zagrożony zjawiskiem przestępczości. W pozostałych miastach średnia liczba przestępstw w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców była niższa od 2000. Najniższym poziomem zjawiska charakteryzowała się w badanym okresie Warszawa (średnio 546 przestępstw w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców), mniej niż 1000 przestępstw na 10 000 mieszkańców wystąpiło w takich miastach, jak Białystok, Łódź i Kraków.
Tab. 10 Średni poziom przestępczości w miastach wojewódzkich w latach 2006-2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych
http://statystyka.policja.pl/st/przestepstwa-ogolem/121940,Przestepstwa-ogolem.html (data dostępu: 4.11.2018r.)
miasto
średnia liczba przestępstw na 10 000 mieszkańców
Katowice 4337
Gorzów Wielkopolski 2450
Olsztyn 2003
Rzeszów 1988
Opole 1987
Wrocław 1419
Bydgoszcz 1384
Gdańsk 1381
Lublin 1364
Poznań 1353
Szczecin 1177
Kielce 1149
Kraków 944
Łódź 877
Białystok 775
Warszawa 546
We wszystkich miastach wojewódzkich odnotowano zmniejszenie liczby przestępstw w stosunku do roku stanowiącego początek badanego okresu (Tab. 11).
166
O połowę spadło zagrożenie przestępczością w Lublinie, znaczny spadek odnotowano także w Katowicach (w zasadniczo najniebezpieczniejszym mieście w badanym okresie) oraz Kielcach, Rzeszowie i Szczecinie, gdzie przestępczość zmniejszyła się o ponad 30%. Poziom przestępczości zmalał o jedną czwartą w Gdańsku, Wrocławiu i Poznaniu, najniższy spadek został odnotowany natomiast w Opolu (przestępczość tam zmniejszyła się jedynie o 22%).
Tab. 11 Dynamika przestępczości w miastach wojewódzkich
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych http://statystyka.policja.pl/st/przestepstwa-ogolem/121940,Przestepstwa-ogolem.html (data dostępu 4.11.2018r.)
miasto
liczba przestępstw w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców w latach:
dynamika (2006 = 100)
2006 2015
Lublin 1631 789 48
Katowice 5378 3356 62
Kielce 1439 900 63
Rzeszów 2420 1538 64
Szczecin 1374 887 65
Kraków 1151 780 68
Białystok 907 617 68
Bydgoszcz 1621 1116 69
Łódź 1042 724 69
Gorzów Wielkopolski 2789 1944 70
Warszawa 706 498 71
Olsztyn 2437 1749 72
Gdańsk 1651 1232 75
Wrocław 1620 1211 75
Poznań 1545 1159 75
Opole 2140 1670 78
We wszystkich miastach wojewódzkich odnotowano spadek poziomu przestępczości, co wpisuje się w ogólny trend spadku wielkości zjawiska dla całego kraju. Mimo podobieństwa jednostek pod względem pełnionych przez nie funkcji administracyjnych, a zatem ich pozycji na tle pozostałych w poszczególnych regionach, zagrożenie przestępczością jest dość zróżnicowane. Stąd też istotne stają się wszelkie opracowania obejmujące swoim zakresem analizę więcej niż jednego miasta tej samej kategorii.
5.2. Przestrzenna analiza występowania zjawiska przestępczości we