Poziom rozwoju społeczno - ekonomicznego regionów a dysproporcje wynagrodzeń kobiet i mężczyzn

M ożliw ości rozw oju poszczególnych regionów są zależne od w ielu czynników. T.

K udłacz jak o kryteria rozw oju regionalnego podaje potencjał dem ograficzny, now oczesność struktury gospodarczej, poziom rozwoju gospodarczego, poziom rozw oju przemysłu, poziom rozwoju rolnictwa, ochronę środow iska, potencjał naukow o - badaw czy (K udłacz, 1999, s.

15). N ie bez znaczenia pozostaje także fakt obecności w regionie dużych miast. M.

D utkowski zauw aża, iż globalizacja oraz gospodarka oparta na wiedzy spraw iają, iż m etropolie stają się lokomotywam i wzrostu regionalnego. D o tego rodzaju aglom eracji m iejskich zaliczyć m ożna W arszawę, K raków, Trójm iasto, Poznań czy W rocław (Szom burg (red.), 2001, s.91).

A nna O rganiściak - K rzykow ska (2005, s. 73-74) przedstaw ia podział czynników decydujących o potencjale rozw oju regionu na cztery grupy. Pierw szą z nich tw o rzą czynniki ekonomiczne, do których zaliczyć m ożna np. w zrost nakładów inw estycyjnych, w zrost dochodów ludności i przedsiębiorstw , w zrost zatrudnienia. D rugą grupę stanow ią czynniki społeczne, takie ja k ludność i jej struktura, poziom wykształcenia, aktyw ność zaw odow a i gospodarcza ludności itp. D o trzeciej zalicza się czynniki techniczne i technologiczne tj.

rozwój zaplecza naukow o - badaw czego i wdrożeniow ego, czy rozwój przem ysłów wysokiej techniki i technologii. O statnią grupę tw orzą czynniki ekologiczne, takie ja k np. zasoby środow iska i sposoby ich wykorzystania, poziom ochrony środowiska.

Czynniki decydujące o poziom ie rozw oju regionów podzielić m ożna także na endogeniczne, egzogeniczne oraz czynniki określające endogeniczną zdolność reagow ania na zmiany w m akrootoczeniu (Strahl (red.), 2006, s. 16). D o pierw szej grupy należą czynniki decydujące o m ożliw ościach rozwoju zasobów regionu w poszczególnych obszarach (np.

zasoby dem ograficzne określane są przez strukturę ludności w edług w ieku i w ykształcenia, kwalifikacje zawodow e, integrację społeczności, infrastrukturę intelektualną, warunki życia, instytucje i usługi społeczne oraz aktyw ność społeczeństw a w działalności sam orządów terytorialnych i organizacjach społecznych). Do czynników egzogenicznych zw iązanych ze

zmianam i w m akrootoczeniu regionu zalicza się procesy globalizacji, procesy integracji europejskiej, zm ieniające się warunki m akroekonom iczne, zm iany ustrojow e, zm ieniającą się koniunkturę gospodarczą, sytuację polityczną, politykę intraregionalną prow adzoną przez państw o, konkurencyjność otaczających regionów . T rzecia grupa czynników obejm uje m.in.

elastyczność struktury gospodarki regionu, w ew nętrzne m ożliw ości kapitałow e, aktyw ność i otw artość polityki regionalnej, kom petencje i kw alifikacje w ładzy regionalnej i lokalnej, aktyw ność społeczną, infrastrukturę i zasoby intelektualne.

Bazując na przedstaw ionych pow yżej klasyfikacjach, w niniejszym opracowaniu, w celu zbadania poziom u rozw oju polskich wojew ództw , przyjęto cztery grupy czynników.

W zorując się na podziale przedstawionym przez A. O rganiściak - Krzykowską, w yszczególniono czynniki ekonomiczne, dem ograficzno - społeczne, techniczne i technologiczne oraz ekologiczne. Do czynników ekonom icznych zaliczono wartość PK B na m ieszkańca regionu, liczbę podm iotów gospodarki narodowej zarejestrow anych w rejestrze REG O N na 10 tys. ludności, w artość brutto środków trw ałych (bieżące ceny ew idencyjne) na 1 m ieszkańca, stopę bezrobocia rejestrow anego, nakłady inw estycyjne (ceny bieżące) n a 1 m ieszkańca, nakłady na działalność badaw czo-rozw ojow ą (B+R) (ceny bieżące) na 1 m ieszkańca. Przyjęte czynniki demograficzno - społeczne to w spółczynnik dzietności teoretycznej, w spółczynnik zaw ierania m ałżeństw w stosunku do liczby osób uprawnionych czynników technicznych i technologicznych w ybrano liczbę linii kolejowych eksploatow anych norm alnotorow ych n a 100 km 2 w km, liczbę dróg publicznych o twardej naw ierzchni n a 100 km 2 w km, liczbę telefonicznych łączy głów nych na 1000 ludności, liczbę sam ochodów osobow ych zarejestrow anych na 1000 ludności. Jako czynnik ekologiczny przyjęto ilość odpadów w ytw orzonych w ciągu roku na 1 km 2 w t.

O bliczono współczynniki korelacji pom iędzy poszczególnym i czynnikam i a nierów nościam i w w ysokości w ynagrodzeń kobiet i m ężczyzn26. N ajsilniej skorelow ane z

26 Szczegółowe wyniki badań dostępne są w Katedrze Statystyki Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, natomiast w niniejszym opracowaniu wskazano jedynie na najsilniejsze zależności.

dysproporcją w w ynagrodzeniach kobiet i m ężczyzn okazały się czynniki techniczne i technologiczne (np. w przypadku linii kolejow ych eksploatow anych norm alnotorow ych na 100 km 2 w km w spółczynniki korelacji w ynosiły w latach 1999, 2002, 2004, 2006 odpowiednio: -0,817, -0,747, -0,567, - 0,743). W ysokim stopniem skorelow ania z analizow anym i nierów nościam i płacow ym i charakteryzują się także czynniki ekologiczne (w przypadku odpadów w ytw orzonych w ciągu roku na 1 km 2 w t w spółczynnik korelacji dla roku 1999 wyniósł aż -0 ,9 2 8 ), a także niektóre czynniki społeczne i demograficzne.

D uża liczba czynników w yw ierających w pływ na poziom rozw oju regionów oraz w ysokie współczynniki korelacji pom iędzy niektórym i z nich a nierów nościam i płacowym i pod względem płci stw arzają m ożliwości dalszej analizy, np. budow ania modeli statystycznych ukazujących zależności pom iędzy rozpatryw anym i zm iennymi. W opracow aniu natom iast, w oparciu o wym ienione powyżej czynniki, na podstaw ie danych statystycznych z 2006 roku, skonstruow ano syntetyczną m iarę rozw oju w ojew ództw - taksonom iczny m iernik rozwoju Z. H ellw iga (Now ak, 1990, s. 86). T aksonom iczny m iernik rozwoju jes t funkcją Z = f ( X ^ X 2,...,X K)p rzekształcającą m acierz X 3 zaw ierającą obserwacje cech diagnostycznych, w w ektor z o wym iarze |W x l] . W wektorze

z, (/' = 1,2,..., A') oznacza taksonom iczny m iernik rozwoju konkretnego obiektu.

Taksonom iczny m iernik rozwoju Z. H ellw iga opiera się na zestandaryzow anych wartościach z ik (k = 1,2,..X , i = 1,2,...,N ) cech diagnostycznych X , , X 2,...,X K . Podstaw ą m iernika je s t pojęcie tzw. w zorca rozwoju, którym jes t obiekt o w spółrzędnych zestandaryzowanych: z 0l,z 02,...,z0K, gdzie z0A, = max{z,,}, jeśli X k je s t stym ulantą, a z 0K = m in{zi;l}, jeśli X k je s t destymulantą. N astępnie ustala się odległości każdego z obiektów badania od ustalonego w zorca rozw oju za pom ocą wzoru:

Zm ienna d i nie je s t unorm owana, w zw iązku z czym konstruuje się w zględny taksonom iczny

1/2

(O

m iernik rozwoju: z, = 1 L , (2)

i = 1 , 2 , gdzie d 0 = d + 2 S d , d = , S d = - d j

J y ¡=i L-W i - i

W celu porów nania poziom ów rozw oju poszczególnych w ojew ództw dokonano ich grupow ania na podstaw ie otrzym anych wartości taksonom icznych m ierników rozw oju za pom ocą kryterium bazującego na średniej arytm etycznej oraz odchyleniu standardowym .

\Taksonomiczny miernik rozwoju

W ykres 2. Terytorialne zróżnicow anie taksonom icznego miernika rozwoju w ojewództw i różnic w ynagrodzeń pod w zględem pici, Polska 2006r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

D o grupy wojew ództw o najw yższym poziom ie rozw oju zaliczyć m ożna w ojew ództw a m azow ieckie i wielkopolskie (w artości odpow iadających im taksonom icznych m ierników rozwoju znajdują się powyżej wartości odpowiadającej średniej arytmetycznej powiększonej o odchylenie standardowe). Do dwóch kolejnych grup (w ojew ództw a, dla których wartości taksonom icznych m ierników rozwoju m ieszczą się w ramach średnia arytm etyczna + / - odchylenie standardow e) zaliczono w ojew ództw a dolnośląskie, łódzkie, m ałopolskie, pom orskie, śląskie oraz w ojew ództw a kujaw sko - pom orskie , lubuskie, opolskie, podlaskie, św iętokrzyskie i zachodniopom orskie. Na najniższym poziom ie rozwoju znalazły się w ojew ództw a lubelskie, podkarpackie i w arm ińsko - m azurskie (wartości odpow iadających im taksonom icznych m ierników rozw oju znajdują się poniżej w artości odpowiadającej średniej arytm etycznej pom niejszonej o odchylenie standardowe).

W kolejnym kroku rozpatrzono zależność pom iędzy różnicam i w wysokości w ynagrodzeń kobiet i m ężczyzn a poziom em ro z b o ju społeczno - ekonomicznego w ojew ództw w Polsce. W wojew ództw ach, w których taksonom iczny m iernik rozwoju przyjm ow ał najniższe w artości, w ystępow ały najm niejsze dysproporcje płacowe. Przykładem są w ojew ództw a podkarpackie i warm ińsko - m azurskie. W przypadku w ojew ództw o najw yższym poziom ie rozw oju nierów ności płacow e były większe, ale nie najw yższe (por.

wyk. 2)27. W spółczynnik korelacji pom iędzy taksonom icznym i m iernikam i rozw oju a nierów nościam i w w ysokości w ynagrodzeń kobiet i m ężczyzn w yniósł -0,73. W skazyw ał on na dość silną zależność pom iędzy poziom em rozw oju regionów a nierów nościam i w wysokości w ynagrodzeń ze w zględu na płeć. Z uwagi na fakt, iż nierów ności płacowe prezentow ane były jak o przeciętne w ynagrodzenia brutto kobiet jak o % w ynagrodzeń mężczyzn m ożna stwierdzić, iż w raz ze zw iększaniem się poziom u rozw oju regionów zw iększały się także nierów ności płacow e ze w zględu na płeć.

Podsumowanie

N ierów ności pom iędzy kobietam i i m ężczyznam i w ystępują zarów no w Polsce ja k i na świecie. Przeprow adzane badania (por. np. Gender G ap Index) w skazują na nierów ne traktow anie przedstaw icieli odm iennych płci. W ystępujące w daw nych czasach zjaw isko dyskryminacji kulturow ej ustąpiło miejsca dyskrym inacji na rynku pracy, która przejaw ia się szczególnie w yraźnie w postaci różnic w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn.

Przeprow adzona analiza wykazała, iż w ynagrodzenia kobiet są niższe od wynagrodzeń m ężczyzn niezależnie od w ieku, poziom u wykształcenia, w ielkości zakładu pracy, zawodu, czy grup sekcji PKD. Z akres zm ienności w ynagrodzeń kobiet w przekroju terytorialnym jest mniejszy niż zakres zmienności wynagrodzeń m ężczyzn. Zaobserw ow ano zależność pom iędzy nierów nościam i w wysokości w ynagrodzeń kobiet i m ężczyzn a poziom em rozwoju społeczno - ekonom icznego regionów . D la w ojew ództw o najniższym poziom ie rozwoju charakterystyczne są najm niejsze dysproporcje płacow e pom iędzy kobietam i i mężczyznami. W przypadku w ojew ództw o w yższym poziom ie rozw oju obserw uje się wyższe różnice płacow e .

Nierówności płacowe pomiędzy kobietami i mężczyznami w niektórych województwach (takich ja k np.

Województwo śląskie, dolnośląskie) m ogą być związane ze strukturą zatrudnienia, co stanowić może przedmiot dalszych badań.

Literatura

Balcerzak - Paradow ska B. (red.), Graniew ska D., Głogosz D., H ebda - Czaplicka I., Kołaczek B., U ścińska G., Praca kobiet w sektorze prywatnym . Szanse i bariery, IPiSS, W arszawa 2003.

D om ański H., Zadow olony niewolnik? Studium o nierównościach m iędzy mężczyznam i a kobietam i w Polsce, IFiS PA N, W arszawa, 1992.

K ot S. M. (red.), A naliza ekonom etryczna kształtowania się p ła c w P olsce w okresie transform acji, PW N , W arszawa, K raków 1999

Kotow ska I.E., Sztanderska U., W óycicka, A ktyw ność zaw odow a i edukacyjna a obowiązki rodzinne w Polsce, W ydawnictw o N aukow e Scholar, W arszaw a 2007.

Kudłacz T., P rogram ow anie rozwoju regionalnego, PW N, W arszaw a 1999.

N ow ak E., M etody taksonom iczne w klasyfikacji obiektów społeczno - gospodarczych, PW E W arszawa 1990.

Opałło M ., M ierniki rozwoju regionów, PW E, W arszaw a 1972.

O rganiściak - Krzykow ska A., Regionalne uw arunkowania bezrobocia, W ydawnictwo Uniw ersytetu W arm ińsko - M azurskiego w Olsztynie, O lsztyn 2005.

R ocznik D em ograficzny, GUS, W arszaw a 2007.

Siem ieńska R. (red.), Wokół problem ów równouprawnienia kobiet i mężczyzn, W ydawnictw o N aukow e Scholar, W arszaw a 1997.

Strahl D. (red.), M etody oceny rozw oju regionalnego, W ydawnictw o A kadem ii Ekonomicznej w e W rocław iu, W rocław 2006.

Struktura w ynagrodzeń według zaw odów w październiku 2006 r., GU S, W arszaw a 2007.

Struktura w ynagrodzeń według zaw odów w październiku 2004 r., GU S, W arszaw a 2005.

Struktura w ynagrodzeń według zaw odów w październiku 2002 r., GU S, W arszawa 2003.

Sytuacja dem ograficzna w Polsce, GUS, W arszaw a 2007.

Szacka B., W prowadzenie do socjologii, Oficyna Naukow a, W arszaw a 2003.

Szom burg J. (red.), Polityka regionalna państw a p o śró d uwikłań instytucjonalno - regulacyjnych, Instytut Badań nad G ospodarką Rynkową, G dańsk 2001.

Zachorow ska - M azurkiew icz A., K obiety i instytucje. K obiety na rynku p ra cy w Stanach Zjednoczonych, Unii E uropejskiej i w P olsce, „Śląsk” Sp. z o.o. Wyd. Naukow e, Katowice 2006.

w w w .w eforum .org.

Sławomir Kurek