Wprowadzenie
Zasoby wodne należą do podstawowych zasobów środowiska, niezbęd-nych do funkcjonowania człowieka i rozwoju gospodarczego. Jednakże dzia-łalność ludzi w znacznym stopniu przyczynia się do nadmiernego zanieczysz-czenia zarówno wód powierzchniowych, jak i podziemnych. Dlatego tak istotna jest szczególna ochrona tych zasobów środowiska za pomocą instru-mentów organizacyjnych i prawnych.
Prawna ochrona wód w UE została określona w Ramowej Dyrektywie Wodnej z 2000 r.1, ukierunkowanej na poprawę jakości wód powierzchnio-wych i podziemnych przy zachowaniu trwałej równowagi pomiędzy zjawi-skami naturalnymi a działalnością człowieka – zgodnie z zasadą zrównowa-żonego rozwoju. Za najistotniejszy cel niniejszej dyrektywy uznaje się utrzymanie i poprawę środowiska wodnego poprzez ustanowienie celów śro-dowiskowych, które nakazują dążenie do wzmocnionej ochrony i polepszania środowiska wodnego, a także stopniowej redukcji emisji niebezpiecznych substancji priorytetowych2.
Zasady prawnokarnej ochrony środowiska, w tym i wód, zostały uregulo-wane w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2008/99/WE w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne3. Główną przesłanką powstania niniejszej dyrektywy było zaniepokojenie Wspólnoty wzrostem liczby przestępstw przeciwko środowisku. Ich skutki w coraz większym
stop-1 Dyrektywa Parlamentu Europejskiej i Rady nr 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r.
ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz.U. UE.L. 2000, nr 327, s. 1).
2 J. Ciechanowicz-McLean, Ramowa Dyrektywa Wodna a ochrona środowiska morskiego,
„Prawo Morskie” 2013, t. 29, s. 107–115.
3 Dz.Urz. L 328 z 6 grudnia 2008 r., s. 28–37.
2017
niu wykraczają bowiem poza granice państw, w których przestępstwa te są popełniane, stanowiąc zagrożenie dla środowiska i w związku z tym wyma-gają stosownej reakcji. Niniejsza dyrektywa zobowiązuje państwa członkow-skie do wprowadzenia do ustawodawstwa krajowego sankcji karnych za po-ważne naruszenia przepisów prawa wspólnotowego dotyczących ochrony środowiska, w tym przestępstw przeciwko zasobom wodnym i powodujących znaczne pogorszenie jakości wód4.
Przykładami państw członkowskich UE, które wdrożyły przepisy niniej-szych dyrektyw w zakresie ogólnych zasad ochrony wód oraz sankcjonowania nielegalnych czynów wobec tych zasobów środowiska do swojego prawodaw-stwa, są Rzeczpospolita Polska i Republika Czeska. Celem niniejszego artyku-łu jest wskazanie przepisów karnoprawnych w zakresie ochrony wód w pra-wodawstwie polskim na tle prawa czeskiego, szczególnie w zakresie przestępstw przeciwko środowisku. Analiza aktów prawnych oraz literatury przedmiotu w tym zakresie stanowi materiał badawczy niniejszego opracowania.
Podstawowe zasady ochrony wód w prawie polskim i czeskim
W Polsce prawna ochron wód została uregulowana w ustawie z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (dalej jako u.p.w.)5 w dziale III zatytułowanym
„Ochrona wód”. Ustawodawca w rozdziale 1 określił cele ochrony wód i cele środowiskowe, zaznaczając przy tym, że wody są integralną częścią środowi-ska oraz siedliskiem dla organizmów i dlatego podlegają ochronie niezależ-nie od tego, czyją stanowią własność (art. 50). Zgodniezależ-nie z art. 51 cytowanej ustawy, celem ochrony wód jest osiągnięcie celów środowiskowych dla jedno-litych części wód powierzchniowych, jednojedno-litych części wód podziemnych oraz obszarów chronionych, a także poprawa jakości wód oraz biologicznych stosunków w środowisku wodnym i na terenach podmokłych. Realizacja tych celów powinna być zapewniona w ten sposób, aby wody w zależności od po-trzeb, nadawały się do: (a) zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi; (b) uprawiania sportu, turystyki lub rekreacji; (c) wyko-rzystywania do kąpieli; (d) bytowania ryb i innych organizmów wodnych w warunkach naturalnych, umożliwiających ich migrację. Ochrona tych wód w szczególności polega na unikaniu, eliminowaniu i ograniczaniu ich zanie-czyszczania przez wprowadzanie substancji szczególnie szkodliwych6. Należy
4 Zob. więcej: W. Radecki, Prawo karne środowiska. Część I. Ewolucja polskiego prawa kar-nego środowiska, „Journal of Ecology and Health” 2010, nr 14(5), s. 215–220.
5 Dz.U. z 2017 r., poz. 1566.
6 Zob. także: B. Rakoczy, Prawo ochrony środowiska. Prawo wodne. Ustawa o ochronie przy-rody. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, C.H. Beck, Warszawa 2008.
przy tym zaznaczyć, że zgodnie z art. 52 u.p.w. ochrona wód jest realizowana z uwzględnieniem wyników oceny stanu wód podziemnych oraz powierzch-niowych. Natomiast cele środowiskowe w myśl art. 55 u.p.w. to: osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód podziemnych, w tym dobrego stanu ilościo-wego wód podziemnych i dobrego stanu chemicznego wód podziemnych, do-brego stanu wód powierzchniowych, w tym dodo-brego stanu ekologicznego lub dobrego potencjału ekologicznego oraz dobrego stanu chemicznego wód po-wierzchniowych, lub norm i celów wynikających z przepisów, na podstawie których zostały utworzone obszary chronione, a także zapobieganie ich po-gorszeniu, w szczególności w odniesieniu do ekosystemów wodnych i innych ekosystemów zależnych od wód7. Cele te mogą być osiągane m.in. poprzez ograniczenie odprowadzania ścieków do tych wód.
W Republice Czeskiej prawna ochrona wód została uregulowana zaś w ustawie z 28 czerwca 2001 r. o wodach8, w której – podobnie jak w prawo-dawstwie polskim – szczególnej ochronie podlegają wody powierzchniowe i podziemne. Wyodrębniona natomiast jest ochrona jakościowa i ilościowa tych wód. Ochrona jakości wód polega na ich ochronie przed źródłami zagro-żeń, jakimi są ścieki i szkodliwe substancje. Nieco inaczej zdefiniowano tam ścieki. W prawodawstwie polskim bardzo szeroko ujęto ścieki wraz ze wska-zaniem kategorii wód zużytych do różnych celów będących ściekami9. W
pra-7 O systemie oceny stanu wód powierzchniowych i podziemnych zob. więcej: E. Zębek, Mię-dzynarodowe i krajowe podstawy prawne i bioindykatory (glony) oceny stanu jakości wód po-wierzchniowych, [w:] E. Zębek, M. Hejbudzki (red.), Odpowiedzialność za środowisko w ujęciu normatywnym, Katedra Prawa Międzynarodowego Publicznego Wydziału Prawa UWM, Olsztyn 2017, s. 119–138; A. Napiórkowska-Krzebietke, Ocena jakości/stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych – kryteria i unormowania prawne w Polsce, [w:] ibidem, s. 147–160.
8 Uplne zneni zakona c. 254/2001 Sb. O vodach a o zmene nekterych zakonu c. 98/200, sbirka zakonu CR, s. 5617.
9 Zgodnie z art. 16 pkt 61 u.p.w. ściekami są wprowadzane do wód lub do ziemi: (a) wody zużyte na cele bytowe lub gospodarcze, (b) ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gno-jowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach określonych w przepi-sach działu III rozdziału 4 oraz w przepiprzepi-sach ustawy z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawoże-niu (Dz.U. z 2017 r. poz. 668 i 1566), (c) wody odciekowe ze składowisk odpadów oraz obiektów unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, w których są składowane odpady wydobywcze niebez-pieczne oraz odpady wydobywcze inne niż niebezniebez-pieczne i obojętne, miejsc magazynowania, pro-wadzenia odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, wykorzystane solanki, wody lecznicze i ter-malne, (d) wody pochodzące z obiegów chłodzących elektrowni lub elektrociepłowni, (e) wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyjątkiem wód wtłaczanych do górotworu, je-żeli rodzaje i ilość substancji zawartych w wodzie wtłaczanej do górotworu są tożsame z rodzajami i ilościami substancji zawartych w pobranej wodzie, z wyłączeniem niezanieczyszczonych wód pochodzących z odwodnienia zakładów górniczych, (f) wody wykorzystane, odprowadzane z obiek-tów chowu lub hodowli ryb w obiektach przepływowych, charakteryzujących się poborem zwrot-nym, o ile ilość i rodzaj substancji zawartych w tych wodach przekracza wartości ustalone w wa-runkach wprowadzania ścieków do wód określonych w pozwoleniu wodnoprawnym, (g) wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów chowu lub hodowli ryb albo innych organizmów wod-nych w stawach o wodzie stojącej, o ile produkcja tych ryb lub organizmów rozumiana jako
wie czeskim zaś ściekami są wody zużyte w mieszkalnych, przemysłowych, rolniczych, zdrowotnych i innych budowlach i urządzeniach lub środkach komunikacji, jeżeli po zużyciu mają zmienną jakość, tj. skład lub temperatu-rę, a także inne wody odpływające z tych urządzeń w takich warunkach, że mogą zagrozić jakości wód powierzchniowych lub podziemnych. Ochrona ilo-ści wód polega natomiast na określeniu niezbędnego minimalnego przepły-wu w przypadku wód powierzchniowych oraz minimalnego poziomu wód podziemnych10. Należy przy tym podkreślić, iż istotnym instrumentem prawnoadministracyjnym w ustawodawstwach obu krajów jest pozwolenie wodnoprawne, które reglamentuje ilość pobieranej wody i chroni wodę przed nadmiernym zanieczyszczeniem11.
Ochrona prawnokarna wód w prawie polskim
Karnoprawna ochrona wód w Polsce jest sankcjonowana w postaci kar za nielegalne czyny zakwalifikowane jako wykroczenia lub przestępstwa przeciwko środowisku.
Wykroczenia
W polskim systemie prawnym obowiązuje wiele przepisów udzielających karnoprawnej (sensu largo) ochrony w zakresie środowiska naturalnego. Jed-nakże w większości przypadków przepisy te określają delikty ściśle związane z regulacjami danej szczególnej ustawy i statuują wykroczenia12. Wykrocze-nia za działaWykrocze-nia nielegalne w odniesieniu do zasobów wodnych zostały okre-ślone w Dziale XII prawa wodnego z 2017 r. w art. 473–479. Pierwsza grupa czynów sankcjonowanych z art. 473 u.p.w. polega na uniemożliwianiu lub
średnioroczny przyrost masy tych ryb albo tych organizmów w poszczególnych latach cyklu pro-dukcyjnego przekracza 1500 kg z 1 ha powierzchni użytkowej stawów rybnych tego obiektu w jednym roku danego cyklu.
10 Zob. więcej: M. Roliński, Ochrona wód w prawie administracyjnym Republiki Czeskiej, [w:] M. Górski, J. Bucińska, M. Niedziółka, R. Stec, D. Strus (red.), Administracja publiczna – człowiek a ochrona środowiska. Zagadnienia społeczno-prawne, Oficyna a Wolters Kluwer busi-ness, Warszawa 2011, s. 326–330; W. Radecki, J. Rotko, Podstawowe cechy czeskiego prawa wod-nego z polskiej perspektywy, „Przegląd Prawa Ochrony Środowiska” 2014, nr 1, s. 139–178;
W. Radecki, J. Rotko, Woda w stosunkach prawnych – dzieło autorów czeskich z perspektywy pol-skiej, „Przegląd Prawa Ochrony Środowiska” 2016, nr 1, s. 89–124.
11 Zob. więcej odnośnie prawodawstwa polskiego: E. Zębek, M. Szwejkowska, M. Raczkow-ski, Pozwolenie wodnoprawne jako instrument reglamentacyjno-ochronny w użytkowaniu zasobów wodnych w działalności gospodarczej w kontekście sprawiedliwości ekologicznej, [w:] T. Bojar Fi-jałkowski (red.), Sprawiedliwość ekologiczna w prawie i praktyce, Fundacja Rozwoju Uniwersyte-tu Gdańskiego, Gdańsk 2016, s. 355–363.
12 R. Zawłocki, Karnoprawna ochrona środowiska naturalnego, „Przegląd Prawa Karnego”
2014, nr 1, s. 127–146.
utrudnianiu korzystania z wód do zwalczania poważnych awarii, klęsk ży-wiołowych, pożarów lub innych miejscowych zagrożeń lub do zapobieżenia poważnemu i nagłemu niebezpieczeństwu grożącemu życiu lub zdrowiu osób, lub mieniu znacznej wartości, którego w inny sposób nie można uniknąć.
W tym przypadku naruszeniu podlegają przepisy art. 31 ust. 1 dotyczące ww.
czynności i czyny takie podlegają grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Jeśli następstwem takich czynów jest śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka lub znaczna szkoda w mieniu, to sprawca podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności do lat 5. Kolejne sankcjonowane działania z art. 474 u.p.w. dotyczą wykonywania w pobliżu urządzeń wodnych lub pomiarowych robót lub czynności zagrażających tym urządzeniom, o czym stanowią przepisy art. 176 ust. 1, art. 192 ust. 1 pkt 3 lub art. 382 ust. 2 pkt 2. W myśl art. 176 ust. 1 zabronione są wszelkie dzia-łania, które mogą wpływać na szczelność lub stabilność wałów przeciwpowo-dziowych, np. przejeżdżanie przez te wały pojazdami lub konno, uprawianie gruntu w odległości mniejszej niż 3 m od stopy wału, prowadzenie przez oso-by nieuprawnione robót lub czynności ingerujących w konstrukcję wałów przeciwpowodziowych czy lokalizowanie cmentarzy w odległości mniejszej niż 50 m od stopy wału. Zgodnie zaś z art. 192 ust. 1 pkt 3 u.p.w., zakazuje się wykonywania w pobliżu urządzeń wodnych robót oraz innych czynności, które mogą powodować np. niedopuszczalne osiadanie urządzeń wodnych lub ich części, pojawienie się szczelin, rys lub pęknięć, uszkodzenie budowli regulacyj-nych czy pogorszenie lub utratę funkcji urządzeń umożliwiających migrację ryb. Natomiast przepis art. 382 ust. 2 pkt 2 u.p.w. zakazuje przemieszczania urządzeń pomiarowych służb państwowych przez osoby nieupoważnione oraz wykonywania w pobliżu urządzeń pomiarowych służb państwowych czynności powodujących ich zniszczenie, uszkodzenie, zakłócenie prawidłowego funkcjo-nowania lub zmianę warunków obserwacji. Czyny te podlegają karze grzywny, ograniczenia albo pozbawienia wolności do roku, a jeśli następstwem tego czy-nu jest znaczna szkoda – karze grzywy i pozbawienia wolności do lat 2.
Kolejna grupa sankcjonowanych czynów z art. 475 u.p.w. jest związana z niszczeniem lub uszkadzaniem brzegów śródlądowych wód powierzchnio-wych, morskich, budowli, w tym murów, niebędących urządzeniami wodny-mi, tworzących brzeg lub grunty pokryte śródlądowymi wodami powierzch-niowymi. Czyny te są zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Następnie, zgodnie z art. 476 u.p.w., karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny podlega każdy, kto bez wymaga-nego pozwolenia wodnoprawwymaga-nego albo z przekroczeniem warunków określo-nych w pozwoleniu wodnoprawnym korzysta z wody lub wykonuje urządzenia wodne albo inne czynności wymagające pozwolenia wodnoprawnego. Takiej samej karze podlega ten, kto nie wykonuje obowiązków określonych w decy-zji stwierdzającej wygaśnięcie lub cofnięcie pozwolenia wodnoprawnego.
Czyny sankcjonowane z art. 477 u.p.w. dotyczą niewypełnienia obowiąz-ku kontroli i monitoringu stanu użytkowanych wód oraz innych nielegalnych działań w następującym zakresie:
a) badania jakości wody w miejscu okazjonalnie wykorzystywanym do kąpieli (art. 42 ust. 1);
b) obowiązku przekazania właściwemu państwowemu powiatowemu lub państwowemu granicznemu inspektorowi sanitarnemu wyników badań jakości wody w miejscu okazjonalnie wykorzystywanym do kąpieli (art. 42 ust. 3);
c) oznakowania kąpieliska lub miejsca okazjonalnie wykorzystywanego do kąpieli (art. 45 ust. 1);
d) prowadzenia pomiarów ilości pobranej wody lub ilości i jakości ście-ków (art. 101 ust. 1);
e) prowadzenia pomiarów ilości pobieranej wody (art. 101 ust. 3);
f) utrzymywania urządzeń wodnych (art. 188 ust. 1);
g) niszczenia lub uszkadzania urządzeń wodnych (art. 192 ust. 1 pkt 1);
h) utrudniania przepływu wody w związku z wykonywaniem lub utrzy-mywaniem urządzeń wodnych (art. 192 ust. 1 pkt 2);
i) uniemożliwiania wejścia na grunt (art. 208);
j) uniemożliwiania dostępu do wód na potrzeby wykonywania robót związanych z utrzymywaniem wód lub dla ustawiania znaków żeglugowych lub hydrologiczno-meteorologicznych urządzeń pomiarowych (art. 233 ust. 1);
k) zapewniania dostępu do wody w sposób umożliwiający powszechne korzystanie z wód (art. 233 ust. 2);
l) przekazywania wyników prowadzonych pomiarów ilości pobieranych wód podziemnych i wód powierzchniowych lub ilości i jakości ścieków wpro-wadzanych do wód lub do ziemi lub nieterminowo przekazywania tych wyni-ków (art. 304);
m) prowadzenia kontroli wewnętrznej (art. 344 ust. 4).
Wszystkie ww. czyny podlegają karze grzywny.
Ostatnia grupa nielegalnych czynów z art. 478 u.p.w. jest związana z następującymi działaniami:
1) zmianą kierunku i natężenia odpływu znajdujących się na gruncie właściciela wód opadowych lub roztopowych lub kierunku odpływu wód ze źródeł, lub odprowadzaniem wody, lub wprowadzaniem ścieków na grunty sąsiednim wbrew przepisowi z art. 234 ust. 1;
2) grodzeniem nieruchomości przyległych do publicznych śródlądowych wód powierzchniowych lub do brzegu wód morskich lub morza terytorialne-go, w odległości mniejszej niż 1,5 m od linii brzegu, lub zakazywaniem lub uniemożliwianiem przechodzenie przez ten obszar wbrew przepisowi z art.
232 ust. 1;
3) nieprzekazywaniem danych wchodzących w zakres informacji groma-dzonych w systemie informacyjnym gospodarowania wodami wbrew przepi-sowi z art. 331 ust. 2;
4) niezapewnianiem dostępu do nieruchomości w zakresie niezbędnym do wyposażenia w przyrządy pomiarowe przez właściciela gruntu, któremu przysługuje prawo do zwykłego korzystania z wód w zakresie określonym w art. 33, czyli poboru wód lub wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi (art. 36 ust. 6) wbrew przepisowi art. 36 ust. 7;
5) wprowadzaniem ścieków do wód lub do ziemi wbrew przepisom art. 75;
6) działaniami naruszającymi przepisy z art. 77 ust. 1, polegające na:
a) wprowadzaniu do wód odpadów lub ciekłych odchodów zwierzęcych;
b) spławianiu do wód śniegu wywożonego z terenów zanieczyszczonych, w szczególności z centrów miast, terenów przemysłowych, terenów składo-wych, baz transportoskłado-wych, dróg o dużym natężeniu ruchu wraz z parkinga-mi, lub składowaniu go na terenach położonych między wałem przeciwpowo-dziowym a linią brzegu wody lub w odległości mniejszej niż 50 m od linii brzegu wody;
c) gromadzeniu ścieków, odchodów zwierzęcych, środków chemicznych lub innych substancji lub materiałów mogących zanieczyścić wody, prowa-dzeniu odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, zwłaszcza poprzez ich skła-dowanie lub lokalizowaniu nowych cmentarzy na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią;
d) myciu pojazdów w wodach powierzchniowych lub nad brzegami tych wód;
e) pobieraniu z wód powierzchniowych wody bezpośrednio do opryski-waczy rolniczych lub myciu opryskiopryski-waczy rolniczych w tych wodach;
f) używaniu farb produkowanych na bazie związków organiczno-cyno-wych (TBT) do konserwacji technicznych konstrukcji podwodnych;
g) poruszaniu się pojazdami w wodach powierzchniowych lub po grun-tach pokrytych wodami;
7) niezapewnianiem ochrony wód przed zanieczyszczeniem wbrew prze-pisom art. 83;
8) niewprowadzaniem czasowego zakazu poruszania się po wałach prze-ciwpowodziowych przez właściciela lub zarządcę wału przeciwpowodziowego wbrew przepisowi art. 177;
9) rozcieńczaniem ścieków w celu uzyskania ich stanu, składu lub mini-malnego procentu redukcji substancji zanieczyszczających zgodnego z prze-pisami wydanymi na podstawie art. 99 ust. 1 pkt 2 wbrew przepisowi art. 79;
10) rolniczym wykorzystaniem ścieków wbrew przepisowi art. 84 ust. 4, 11) nieusuwaniem ścieków ze statku do urządzenia odbiorczego na lą-dzie wbrew przepisowi art. 83 ust. 5;
12) nieoznaczaniem granic terenu ochrony pośredniej lub ochrony bez-pośredniej wbrew przepisowi art. 125 ust. 1 lub art. 129 ust. 1;
13) niestosowaniem się do zakazów, nakazów lub ograniczeń obowiązu-jących w strefie ochronnej, na obszarze ochronnym lub w strefie ochronnej urządzeń pomiarowych służb państwowych;
14) niszczeniem, uszkadzaniem lub przemieszczaniem tablic zawierają-cych informacje o ustanowieniu strefy ochronnej lub stałe znaki stojące lub pływające, lub tablic zawierających informacje o ustanowieniu strefy ochron-nej i zakazie wstępu osób nieupoważnionych wbrew przepisom art. 125 ust.
2 lub art. 129 ust. 3;
15) przemieszczaniem urządzeń pomiarowych służb państwowych bez upoważnienia wbrew przepisowi art. 382 ust. 2 pkt 1;
16) niewykonywaniem określonego w pozwoleniu wodnoprawnym obo-wiązku wykonania urządzeń zapobiegających szkodom lub zmniejszających negatywne skutki wykonywania tego pozwolenia wbrew przepisowi art. 403 ust. 1 pkt 2.
Powyższe czyny podlegają karze grzywny. Ponadto należy tutaj nadmie-nić, iż orzekanie w sprawach o czyny z art. 476–478 u.p.w. następuje na za-sadach i w trybie przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykrocze-nia z 2001 r.13
Przestępstwa
W prawodawstwie polskim przestępstwa przeciwko środowisku zostały uregulowane w kodeksie karnym z 1997 r.14 w Rozdziale XXII w art. 181–188.
W zamiarze prawodawcy przepisy tego rozdziału mają charakter generalny i kompleksowy, tzn. odnoszą się do wszystkich najpoważniejszych rodzajów karygodnych zachowań wobec środowiska naturalnego15, w tym do wód.
Przestępstwa związane z zagrożeniem i zanieczyszczeniem zasobów wod-nych w kodeksie karnym dotyczą przestępstw powodujących zanieczyszcze-nie zasobów środowiska, wśród których obok powietrza i powierzchni ziemi zostały uwzględnione wody. Zasoby te są zanieczyszczane głównie przez przemysł, rolnictwo, gospodarkę komunalną, a także przez niewłaściwe i niezgodne z prawem postępowanie z substancjami i odpadami niebezpiecz-nymi i promieniotwórczymi. Należy tutaj podkreślić, iż w kodeksie karnym ochrona środowiska przed zanieczyszczeniami została ujęta kompleksowo, ponieważ uwzględnia sankcje karne za działania skutkujące nie tylko
zagro-13 Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r., poz. 1713 z późn. zm.).
14 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r., poz. 1137, 2138 z późn. zm.).
15 R. Zawłocki, op. cit., s. 136.
żeniem życia lub zdrowia człowieka lub spowodowaniem zniszczeń w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach, ale także istotnym obni-żeniem jakości wody16 – będących przedmiotem analizy niniejszego opraco-wania i innych uprzednio wymienionych elementów środowiska. Pierwszym przestępstwem, które można odnieść do zasobów wodnych, jest czyn stypizo-wany w art. 182 k.k., na podstawie którego odpowiedzialność karną ponosi ten, kto zanieczyszcza wodę (powietrze lub powierzchnię ziemi) substancją albo promieniowaniem jonizującym w takiej ilości lub w takiej postaci, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniże-nie jakości wody oraz innych elementów środowiska, w tym przyrodniczego w znacznych rozmiarach. Do wypełnienia znamion przestępstwa wystarczy zagrożenie życia lub zdrowia jednej osoby, a samodzielną przesłanką odpo-wiedzialności karnej stała się możliwość istotnego obniżenia jakości wody i innych składników środowiska17. Należy tutaj zaznaczyć, iż samo przekro-czenie dopuszczalnych norm ilości substancji lub promieniowania wprowa-dzanych m.in. do wody nie stanowi przestępstwa z art. 182 k.k., jeżeli nie wywołało określonych ww. skutków. Czyn ten podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, a jeśli sprawca tego czynu działał nieumyślnie – karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Natomiast jeżeli czyn ten został popełniony w związku z eksploatacją insta-lacji działającej w ramach zakładu, w zakresie korzystania ze środowiska, na które wymagane jest pozwolenie, sprawca podlega karze pozbawienia wolno-ści od 6 miesięcy do lat 8, a w przypadku działania nieumyślnego – karze pozbawienia wolności do lat 3.
Kolejne przestępstwo wobec środowiska, a szczególnie zasobów wod-nych, zostało określone w art. 183 k.k. Obok zagrożenia życia lub zdrowia człowieka, spowodowania obniżenia jakości powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenia w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach, dotyczy ono także istotnego obniżenia jakości wody wskutek nielegalnego składowania, usuwania, przetwarzania, dokonywania odzysku, unieszkodli-wiania albo transportu odpadów lub substancji. Czyn ten podlega karze pozba-wienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, a w przypadku działania nieumyślnego – karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Natomiast art. 184 k.k. dotyczy niewłaściwego postępowania z materia-łami jądrowymi albo innym źródłem promieniowania jonizującego, polegają-cego na przewożeniu, gromadzeniu, składowaniu, porzucaniu lub pozosta-wianiu bez zabezpieczenia takich materiałów, czego konsekwencją może być m.in. istotne obniżenie jakości wody. W tym przypadku czyn ten jest
sankcjo-16 W. Radecki, Wdrożenie dyrektywy unijnej o ochronie środowiska, „Biuletyn Parków Krajo-brazowych Wielkopolski” 2011, nr 17(19), s. 5–19.
17 Ibidem.
nowany karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, a przy działaniu
nowany karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, a przy działaniu