Wstęp
Amerykańska kultura prawna jest zjawiskiem bardzo złożonym, podle-gającym przez lata różnorodnym modyfikacjom, a wypracowana formuła państwowości i jej ewolucja wywierała niejednokrotnie wpływ na kierunki rozwoju prawa federalnego i stanowego. System prawa amerykańskiego oraz innych państw, które w pewnej mierze wyrosły z angielskiej tradycji prawnej z racji kolonizowania przez Brytyjczyków nowych terenów, określa się mia-nem common law w odróżnieniu od systemów prawnych Europy kontynen-talnej1. Podstawowe założenia i zasady common law w początkowej fazie posiadały zatem przede wszystkim angielskie korzenie. Ugruntowały je w Stanach Zjednoczonych Komentarze Williama Blackstone’a, które były podstawowym źródłem wiedzy prawniczej dla amerykańskich prawników2. Wraz z napływającymi do Nowego Świata kolonistami przybywały też zwy-czaje prawne i tradycja w tym zakresie. Równolegle z rozwojem gospodar-czym kolonii zaistniała potrzeba uregulowania stosunków społecznych. Two-rzący się amerykański system prawa pewne zasady recypował z brytyjskiego systemu prawnego, niektóre rozwiązania jednak nie pasowały do nowej rze-czywistości społecznej i gospodarczej, więc uległy odrzuceniu bądź pewnym
1 Zob. szerzej o kierunkach rozwoju amerykańskiego common law: G. Hughes, Common Law Systems, [w:] A. B. Morrison (red.), Fundamentals of American Law, New York 2004, s. 9–25.
2 Więcej o Williamie Blackstonie zob. E. Sokalska, Rediscovering Blackstone: wpływ Williama Blackstone’a na rozwój amerykańskiej nauki prawa w recepcji Alberta W. Alschulera,
„Opolskie Studia Administracyjno-Prawne” 2017, nr 14(3), s. 175–186; o wpływie brytyjskiej tradycji prawnej na rozwój prawa amerykańskiego zob. idem, The Influence of British Law Tradition on the American Legal System, [w:] B. Sitek, J.J. Szczerbowski, A.W. Baukneht (red.), Comparative Law in Eastern and Central Europe, Newcastle 2013, s. 152–165.
2017
zmianom. Federalny charakter państwa i jego zasady ugruntowane przez Konstytucję z 1787 r. w znaczącej mierze wpłynęły na rodzącą się w nowym państwie kulturę prawną. Z pewnością istotną rolę w rozwoju amerykań-skiej tradycji prawnej odegrała wojna o niepodległość, która doprowadziła ostatecznie do krystalizacji amerykańskiego państwa. Stany Zjednoczone do dzisiaj szczycą się pierwszą, a jednocześnie najstarszą na świecie konstytu-cją, uchwaloną 17 września 1787 r. przez zebraną w Filadelfii Konwencję3. Należy więc przyznać, że widoczny zdaje się być tu pewien wypracowany in-dywidualizm w zakresie szeroko pojętej kultury prawnej.
Cztery główne źródła kształtują amerykański system prawny: prawo konstytucyjne (constitutional law), prawo stanowione (statutory law), regu-lacje władz administracyjnych oraz common law. Prawo federalne i stanowe musi być w zgodzie z przepisami konstytucyjnymi. W sytuacji, gdy Sąd Naj-wyższy uzna, iż Kongres wydał akt prawny, który nie jest zgodny z Konsty-tucją, akt ten będzie uchylony4.
Prawo federalne, którego podstawą jest amerykańska Konstytucja, hi-storycznie delegowało rządowi federalnemu specjalne uprawnienia skupiają-ce się na takich obszarach, jak sprawy militarne, sprawy zagraniczne (w tym przede wszystkim zawieranie układów międzynarodowych), poczta, cła czy sprawy monetarne. Wraz z rozwojem uprzemysłowienia oraz zmianami spo-łecznymi i gospodarczymi prawo federalne zaczęło wkraczać w nowe dziedzi-ny, takie jak telekomunikacja, przemysł farmaceutyczdziedzi-ny, postępowanie an-tymonopolowe czy patenty5. Równocześnie w połowie XX wieku pojawiła się potrzeba ujednolicenia prawa stanowego w pewnych kwestiach. Zajęły się tym głównie dwa ośrodki skupiające niekwestionowane autorytety z dziedzi-nie prawa: American Law Institute oraz National Conference of Commissio-ners on Uniform State Laws. Owocem ich pracy stał się m.in. Model Penal Code oraz Uniform Commercial Code. American Law Institute opracowywał również restatements, używane przez prawników i sędziów w celu ujednolice-nia zasad common law. Kierownikiem projektu był Herbert Wechester, któ-rego zadaniem było doprowadzenie do powstania kodeksu w zakresie prawa karnego, który uaktualni i znormalizuje ogólnie przyjęte praktyki i zasady.
Celem podjętych działań było jednocześnie stymulowanie i współdziałanie
3 Literatura amerykańska dotycząca ponadczasowości Konstytucji USA jest bardzo bogata, zob. np. M. Tushnet, Why the Constitution Matters, New Haven – London 2010, passim; jak też recenzję D. Lis-Staranowicz, E. Sokalska, Mark Tushnet, Why the Constitution Matters, Published by Yale University Press, New Haven and London 2010, ss. 187, „Przegląd Sejmowy” 2012, nr 5(112), s. 187–191.
4 Szerzej o amerykańskim systemie prawa zob. np. W. Burnaham, Introduction to the Law and Legal System of the United States, 3rd ed., St. Paul 2002, passim; J.V. Calvi, S. Coleman, American Law and Legal Systems, 6th ed., Upper Saddle River 2009, passim.
5 O historii i rozwoju amerykańskiego prawa patentowego zob. E. Sokalska, The Historical Background of the United States Patent Law, „Law and Forensic Science” 2014, vol. 7, s. 124–139.
z legislaturami stanowymi w kierunku modernizacji prawa karnego w Sta-nach Zjednoczonych. Modal Penal Code ostatecznie powstał w 1962 r. Biorąc pod uwagę rozwój orzecznictwa w poszczególnych stanach, w kodeksie tym zawarto zasady, które American Law Institute uważał za najbardziej pożą-dane w amerykańskim systemie prawa karnego. W 1981 r. zawartość kodek-su została dość znacząco zmodyfikowana6.
Po długotrwałych pracach nad unifikacją prawa handlowego w 1952 r.
doszło do powstania Uniform Commercial Code, który stał się przedmiotem ożywionej dyskusji akademickiej w latach pięćdziesiątych XX w. Właśnie ten dyskurs prawniczy będzie tematem poniższych rozważań. Na wstępie zosta-ną przedstawione działania w kierunku kodyfikacji prawa handlowego, a w dalszej części różne podejścia do zawartości wspomnianego kodeksu z perspektywy amerykańskich jurystów i akademików. Literatura przedmio-tu dotycząca kodyfikacji amerykańskiego prawa handlowego jest dość boga-ta. Można tu wymienić m.in. publikacje, których autorami byli Frederick K. Beutel7, Robert Braucher8, Carl Felsenfeld9 i Grant Gilmore10. Wypada w tym momencie zauważyć, iż nie wszyscy znawcy prawa zgadzali się w kwe-stii konieczności procesu unifikacji prawa handlowego w skali kraju, jak też ewentualnej zawartości przyszłego kodeksu.
Rozwój prac nad kodyfikacją prawa handlowego w USA w połowie XX wieku
Prawo handlowe, będąc jedną z gałęzi prawa prywatnego, wywodzi się z prawa cywilnego. Na skutek potrzeby uregulowania cywilnoprawnego obro-tu profesjonalnego w ustawodawstwach typu kontynentalnego z reguły ujmo-wane jest w odrębne kodeksy, zazwyczaj określane handlowymi. Korzeni pra-wa handlowego można doszukipra-wać się w klasycznym rzymskim prawie zobowiązań. Z czasem w Europie podejmowano próby odrębnego traktowania
6 D. Wolitz, Herbert Wechester, Legal Process and the Jurisprudence Roots of the Model Penal Code, „Tulsa Law Review” 2015, vol. 51, s. 633–687; H. Wechester, The Challenge of a Model Penal Code, „Harvard Law Review” 1952, vol. 65, s. 1097–1133.
7 F.K. Beutel, Interpretation, Construction, and Revision of the Commercial Code: The Pre-sumption of Holding in Due Course, „Washington University Law Quarterly” Dec. 1966, vol. 4;
idem, The Proposed Uniform Commercial Code as a Problem in Codification, „Law and Contem-porary Problems” 1951, vol. 16.
8 R. Braucher, The Uniform Commercial Code – Documents of Title, „University of Pennsyl-vania Law Review” 1954, vol. 102(7); idem, The Legislative History of the Uniform Commercial Code, „American Business Law Journal” May 1964, vol. 2.
9 C. Felsenfeld, But the Proposed Uniform (?) Commercial Code Was Adopted, „Loyola of Los Angeles Law Review” 1992, vol. 26(597).
10 G. Gilmore, The Uniform Commercial Code: A Reply to Professor Beutel, „Yale Law Review” 1952, vol. 61.
tej gałęzi prawa, zaś do jego pełnej emancypacji doszło ostatecznie pod wpły-wem intensywnego rozwoju gospodarczego w XIX wieku. Prawo handlowe jako zespół norm prawa prywatnego reguluje organizację podmiotów stosunków go-spodarczych oraz podejmowanych przez te podmioty czynności handlowych.
Według Ronalda J. Rapsona prawo handlowe w szerszym rozumieniu zawiera regulacje odnoszące się do wszelkich transakcji handlowych i bizne-sowych, włączając w to również normy, które dotyczą ochrony praw konsu-mentów. W nieco węższym rozumieniu prawo handlowe oznacza zbiór, jakim jest Uniform Commercial Code, tj. prawo stanowe mające zastosowanie we wszystkich jednostkach administracyjnych, jakimi są poszczególne stany.
Prawo handlowe rozumiane natomiast w kontekście najszerszym rozciąga się daleko poza Uniform Commercial Code11.
Patrząc z perspektywy historycznej, początkowo źródło prawa handlo-wego stanowiły zasady tworzone przez sędziów – common law. Określane było to w literaturze przedmiotu jako prawo kupieckie (law merchant). Wi-doczne są tu tradycje przejęte z brytyjskiego systemu prawnego, gdzie decy-zje sędziów pełniły rolę precedensów. Prawo handlowe, podobnie jak inne ga-łęzie prawa (torts, contracts), nie było prawem stanowionym i rozwijało się różnie w poszczególnych stanach, co przysparzało wielu nieporozumień i pro-blemów bankom, korporacjom finansowym i rozwijającemu się biznesowi. Stąd zespół przygotowujący kodeks handlowy musiał stawić czoło dwóm podstawo-wym problemom. Po pierwsze, prawo dotyczące transakcji handlowych było niepewne, gdyż stanowiło kompilację decyzji sędziowskich i okazjonalnych sta-tutów, różniąc się w zależności od stanu. Po drugie, dostrzegano, iż w tak szyb-ko zmieniających się warunkach transakcje handlowe w Stanach Zjednoczo-nych nie mogą nadal opierać się na przestarzałych brytyjskich zasadach common law12. Wraz z rozwojem amerykańskiej ekonomii i złożonością trans-akcji handlowych pojawiła się nagląca potrzeba stworzenia holistycznego po-dejścia, którego rezultatem byłoby wprowadzenie w życie nowego prawa w aspekcie federalnym i stanowym. Należało rozwiązać szczegółowe problemy z różnych dziedzin powiązanych z przemysłem, bankowością, zabezpieczeniem kredytów konsumentów czy transportem. Część norm prawnych była
kształto-11 „Consumer transactions are generally those affecting personal, family, or household matters. In narrower but still very broad sense commercial law means the Uniform Commercial Code, which is a state law that is in effect in all the states. Commercial law in the broadest sense extends far beyond the UCC” – D.J Rapson, Commercial Law, [w:] A.B. Morrison (red.), Fundamentals of American Law, New York 2004, s. 365.
12 „First, the law of commercial transactions was an uncertain mixture of case decisions and occasional statutes, and second, commercial law was not uniform from state to state and a more abstract level, there was a growing concern that increasingly fast-paced world of commercial transactions in America could not be longer fettered by the common law and its old English rules of offer/ acceptance, consideration, writing requirements, and the »mailbox rule«” – D.E. Litowitz, Preface, [w:] idem (red.), Perspectives on the Uniform Commercial Code, Durham 2007, s. 13.
wana przez nadzorujące rynek agencje federalne. Stany również wprowadzały regulacje dotyczące wielu sfer13. W połowie XX wieku prawo odnoszące się do transakcji handlowych było fragmentaryczne i niescalone, różne w poszczegól-nych stanach, co odzwierciedlało funkcjonowanie zasad common law w amery-kańskim systemie prawnym i zdawało się być dość anachroniczne.
Uniform Commercial Code był długofalowym projektem realizowanym przez American Law Institute oraz National Conference of Commissioners on Uni-form State Laws. Prace rozpoczęto już w latach czterdziestych XX wieku.
Ostateczna wersja kodeksu została sporządzona na początku lat pięćdziesią-tych, a publikacja miała miejsce w 1952 r. Wśród wiodących amerykańskich naukowców pracujących nad kodeksem znaleźli się m.in. Grant Gilmore, William A. Schnader i Karl N. Llewllyn14. Użyty w nazwie termin code (ko-deks) oznaczał, że był to akt prawny mający w perspektywie regulować cały obszar prawa handlowego, czyli zbiór przepisów zawierający prawa i regula-cje dotyczące handlu, transakcji, umów i porozumień w tym zakresie15.
Uniform Commercial Code został podzielony na dziesięć sekcji określo-nych mianem articles. Pierwsza zawierała przepisy ogólne, definicje oraz za-sady interpretacji. Kolejne sekcje obejmowały główne komponenty działalno-ści handlowej16. W tekście kodeksu podkreślono cel powstania zbioru, którym miało być uproszczenie, ujednolicenie oraz aktualizacja prawa dotyczącego transakcji gospodarczych, zezwolenie na upowszechnienie praktyk z dziedzi-ny gospodarczej poprzez zgodę na nie i używanie ich przez strodziedzi-ny stosunków handlowych. Kodeks miał jednocześnie dokonać ujednolicenia prawa w kon-tekście różnych jurysdykcji stanowych17.
13 Donald J. Rapson stwierdza, iż „as a matter of American constitutional law, a federal statute preempts a state law governing the same subject. Sometimes, however, the federal statute does not deal with a particular question or expressly defers to state law, in which event it is necessary to consult state law, either statutory or common law” – D.J. Rapson, Commercial Law…, s. 366.
14 Więcej na temat wymienionych osób zob. F.R Shapiro, The Most Cite Legal Scholars,
„Journal of Legal Studies” 2000, nr 29(1), s. 409–426.
15 Szerzej na temat historii działalności legislacyjnej związanej z kodeksem zob. R. Braucher, The Legislative History of the Uniform Commercial Code, op.cit., s. 137–154.
16 Art. 2 – sales of goods; art. 3 – commercial paper (promissory notes and drafts); art. 4 – bank deposits and collections (banks and banking, check collection process); art. 5 – documentary letters of credit (transactions involving letters of credit); art. 6 – bulk transfers (auctions and liquidations of assets); art. 7 – warehouse receipts, bills of leading and other documents of title (storage and bailment of goods); art. 8 – investments securities (securities and financial assets;
art. 9 – secured transactions, sales of accounts, contract rights and chattel paper (transactions secured by security interests); art. 10 – effective date and repealer; American Law Institute, Uniform Commercial Code: Official Draft 1952, 1952.
17 Zob. art 1 General Comment of National Conference of Commissioners on Uniform States Laws and the American Law Institute, 1957 Official Text of the Uniform Commercial Code, American Law Institute 1957; więcej na temat zawartości kodeksu zob. E. Sokalska, Historical Background and the Main Ideas of the American Uniform Commercial Code of 1952, „Law and Forensic Science” Nov. 2016(1), vol. 11, s. 103–109.
American Law Institute oraz National Conference of Commissioners on Uniform State Laws utworzyły stały komitet redakcyjny (editorial board), który dokonywał oficjalnych komentarzy i publikował artykuły dotyczące ko-deksu. W istocie Uniform Commercial Code nie był aktem prawnym, lecz za-wierał rekomendowane regulacje i przepisy, które powinny być recypowane przez poszczególne jednostki administracyjne państwa. Jednakże organy stanowe miały możliwość adaptacji przepisów Uniform Commercial Code, a nawet mogły nanosić pewne zmiany. Harmonizacja przepisów prawnych doty-czących sprzedaży i innych transakcji handlowych była celem nadrzędnym. Część stanów przyjęła cały tekst kodeksu, lecz niektóre wprowadzały zmiany w celu do-stosowania alternatywnych form języka technicznego i modyfikacji struktury tre-ści, które lepiej mogły przystawać do lokalnych zwyczajów. Jakkolwiek z pewnymi zmianami pięćdziesiąt legislatur stanowych przyjęło Uniform Commercial Code.
Do czasów współczesnych uznaje się, iż kodeks ten jest jednym z najważniejszych zbiorów amerykańskiego prawa stanowionego18.
The Uniform Commercial Code z 1952 r. w recepcji amerykańskiego środowiska naukowego
W świetle zaprezentowanych powyżej ustaleń dotyczących prac nad kodek-sem należy zauważyć, iż podczas działań zmierzających do powstania jego projek-tu miała miejsce ożywiona dyskusja w środowisku akademickim oraz mediach na temat potrzeby funkcjonowania tego typu zbioru przepisów w amerykańskim sys-temie prawa. Prezentowano różne punkty widzenia, wśród których na szczególną uwagę zasługuje spór pomiędzy profesorem prawa Frederickiem K. Beutelem a zwolennikami powstania kodeksu. Wspomniana debata była wówczas w cen-trum uwagi akademickiego świata prawniczego. Beutel w swoich pracach nauko-wych podchodził krytycznie do zawartości oraz przyjmowania przez poszczególne stany kodeksu ujednolicającego i scalającego prawo handlowe19. Wysuwane oskar-żenia nie dotyczyły jedynie materii przepisów, były wśród nich również zastrzeże-nia natury osobistej. Beutel m.in. twierdził, iż prace nad Uniform Commercial Code to właściwie czas zmarnowany, gdyż osoby skierowane do pracy nad kodek-sem, będąc aktywnymi wykładowcami akademickimi, mogłyby pożyteczniej
spo-18 Szerzej na temat zawartości kodeksu zob. W. Burnaham, op. cit., s. 384–402; J.V. Calvi, S. Coleman, op. cit., s. 274–279.
19 Zob. serię artykułów napisanych przez F.K. Beutela, The Proposed Uniform (?) Commercial Code Should Not Be Adopted, „Yale Law Journal” 1952, vol. 61, s. 334–363; idem, The Proposed Uniform (?) Commercial Code Should Not Be Adopted in Ohio, „Ohio State Law Journal” 1953, vol. 14(1), s. 3–31; idem, The Proposed Uniform Commercial Code as a Problem in Codification,
„Law and Contemporary Problems” 1951, vol. 16, s. 140; idem, Interpretation, Construction, and Revision of the Commercial Code: The Presumption of Holding in Due Course, „Washington University Law Quarterly” Dec. 1966, vol. 4, s. 381–414.
żytkować czas20. Wypada zauważyć, że profesor znał wagę przedsięwzięcia, jakim było zebranie przepisów dotyczących prawa handlowego w jeden spójny zbiór, i uważał je za bardzo ambitne działanie kodyfikacyjne podjęte w XX wieku. Biorąc pod uwagę zakres tego zamierzenia, czas poświęcony na sporządzenie projektu kodeksu (sześć lat) i tak okazał się zbyt krótki, gdyż Uniform Commercial Code został pochopnie przedstawiony jako gotowy przez członków American Law In-stitute oraz National Conference of Commissioners on Uniform State Laws21.
W opinii profesora Beutela błędem było adoptowanie przez poszczególne stany powyższego kodeksu, gdyż jego materia w wystarczający sposób regulowana była przepisami prawa stanowego, a powyższy zbiór był jedynie eksperymentem, który mógł się nie powieść ze względu na szeroki zasięg zagadnień, który obejmował, tym bardziej iż nie rozwiązano w nim ostatecznie problemów związanych ze stoso-waniem prawa handlowego. W szczególności Beutel poddał krytyce art. 4 Uniform Commercial Code dotyczący spraw bankowych. Stwierdził, iż niekonsekwentne używanie języka legislacyjnego wprowadza chaos, który wpływa na brak możliwo-ści zrozumienia kodeksu w sposób odpowiedni. Z kolei art. 9, odnoszący się do za-bezpieczenia transakcji handlowych, jest radykalnym odstępstwem od tradycyj-nych form postępowania22. Twórcy kodeksu najprawdopodobniej nie do końca byli
20 „The code was a spare time occupation. The draftsmen and advisors had full time work elsewhere, most of them as teachers in University Law Schools. Professor Llewellyn, the chief draftsman, during the time the code was in process taught a full time schedule at Columbia and Harvard Law Schools was an Executive Committee as President Elect and President of the Association of American Law schools and carried on numerous other professional activities”
– F.K. Beutel, The Proposed Uniform (?) Commercial Code Should Not Be Adopted..., s. 334.
21 „The American Law Institute and National Conference of Commissioners on Uniform State Laws at their joint meeting in connection with the American Bar Association last fall finally approved the text of the Uniform Commercial Code, in which is an attempt to codify within one unit the heart of the entire commercial law of the united States. The much heralded act is now ready for adoption by various legislatures. As has been indicated elsewhere, measured by the area it seeks to control, this is probably the most ambitious piece of codification undertaken in this country during the century. Although the process of drafting has taken six or seven years, considering the monumental size of the task and preoccupation of the draftsman with other work, a period of twice that time by a full staff would not have been too long. It has been hurriedly drafted and resently pushed through the American Law Institute and the Commission on Uniform Laws with very little real consideration by the members of the bodies involved. Although the Code also carries the prestige of these two great organizations as also indicated elsewhere, it has not had the quality of draftsmanship or diligent consideration with which the American Law Institute Restatements were compiled. There also has been little or no impartial research into the economic needs of the business community which the Code attempts to regulate in detail”
– ibidem.
22 „The subject matter covered by the code is exceedingly broad embracing within its terms the heart of what are now the successful Uniform Commercial Statutes. It is, therefore, too large a project to be dealt with experimentally. The process by which it was created was not one calculated to reach fair or expert balancing of the conflicting interests sought to be resolved by the commercial law. Article 4 on Bank Collections is such a vicious piece of class legislation that discredits the process by which the entire code was created. The peculiar vocabulary and erratic use of language would be certain to cause trouble if this draft were enacted. Because it lacks
dostatecznie wykształceni w sferze ekonomii. Niestety, Uniform Commercial Code nie sprostał potrzebom ekonomicznym społeczności stanowych23. W recepcji Beu-tela terminologia zastosowana w zbiorze była nazbyt „techniczna” i korzystała z nowego aparatu pojęciowego, który nie był do końca zrozumiały, przy czym – jak zauważył – kodeksy europejskie w zakresie prawa handlowego praktycznie nie zawierały definicji. Na koniec Beutel sugerował, iż cały kodeks powinien zostać zwrócony jego twórcom do ponownego przemyślenia i skorygowania podstawo-wych błędów. Podkreślił jednocześnie konieczność dalszych studiów nad rozległą materią stosunków handlowych, uważając, że przyjęcie Uniform Commercial Code w przedłożonej formie będzie olbrzymim błędem i destrukcyjnie wpłynie na
dostatecznie wykształceni w sferze ekonomii. Niestety, Uniform Commercial Code nie sprostał potrzebom ekonomicznym społeczności stanowych23. W recepcji Beu-tela terminologia zastosowana w zbiorze była nazbyt „techniczna” i korzystała z nowego aparatu pojęciowego, który nie był do końca zrozumiały, przy czym – jak zauważył – kodeksy europejskie w zakresie prawa handlowego praktycznie nie zawierały definicji. Na koniec Beutel sugerował, iż cały kodeks powinien zostać zwrócony jego twórcom do ponownego przemyślenia i skorygowania podstawo-wych błędów. Podkreślił jednocześnie konieczność dalszych studiów nad rozległą materią stosunków handlowych, uważając, że przyjęcie Uniform Commercial Code w przedłożonej formie będzie olbrzymim błędem i destrukcyjnie wpłynie na