POLITYCZNYCH
193 Problemy badawcze socjologii międzynarodowych stosunków politycznych
stanowi pewną obiektywną tendencję rozwoju porządku międzynarodowego i społeczności międzynarodowej i współcześnie rozwija się ona bardzo szybko;
wszystkie kraje i społeczności tworzą coraz większą jedność społeczno – ekono-miczną. Sfera badań obejmująca „stosunki międzynarodowe” wyrosła w ramach rozwoju nauki o polityce oraz w ścisłym powiązaniu z przemianami międzynarodo-wymi w XX w.3, dlatego też największy wpływ na rozwój studiów i badań empirycz-nych w zakresie stosunków międzynarodowych wywarli politolodzy, a teoria stosun-ków międzynarodowych w dalszym ciągu pozostaje w dużym stopniu dyscypliną politologiczną4. Powoduje to, iż uznaje się, iż stosunki międzynarodowe jest to jedynie pole badawcze w zakresie politologii.
We współczesnej nauce zachodzą ważne zmiany jakościowe związane z rozwojem nowoczesnej „teorii stosunków międzynarodowych”. W ciągu ostatnich dziesięcioleci nastąpił niezwykle szybki wzrost współzależności międzynarodowej, uważanej za najbardziej ogólną prawidłowość rozwoju życia międzynarodowego. Rezultatem rosnących współzależności jest internacjonalizacja różnych aspektów rozwoju społecznego, a więc stałe rozszerzanie się stosunków międzynarodowych na coraz większą liczbę sfer życia społecznego. Nastąpiło więc rozszerzenie stosunków mię-dzynarodowych w wymiarze przestrzennym, podmiotowym i przedmiotowym5. Powoduje to, iż stosunki międzynarodowe obejmują coraz więcej sfer życia społecz-nego i powstaje dzięki temu coraz więcej analiz, prac i książek poświęconych zjawi-skom i procesom związanym ze sferą międzynarodową. Nastąpił dzięki temu dynamiczny i żywiołowy rozwój tej dyscypliny, która uzyskuje coraz większą auto-nomię i samodzielność w ramach badań politologicznych stając się w coraz większym stopniu samodzielną dyscypliną badawczą, której nie da się zredukować do granic jednej dyscypliny. Bodźcem do rozwoju nauczania i badań naukowych w dziedzinie stosunków międzynarodowych stała się przede wszystkim rosnąca współzależność międzynarodowa i znaczenie stosunków międzynarodowych w życiu politycznym każdego kraju czy też regionu6.
Rosnące współzależności w skali całego globu powodują, iż we współczesnym rozwoju nauk politycznych problematyka stosunków międzynarodowych obejmuje już nie tylko stosunki ofi cjalne między rządami państw, lecz również stosunki gospodarcze i kulturalne między podmiotami polityki międzynarodowej, zagadnie-nia specyfi ki funkcjonowazagadnie-nia organizacji międzynarodowych rządowych i pozarzą-dowych, a także wpływy polityki wewnętrznej na politykę zagraniczną. Rośnie także podmiotowość i złożoność elementów składowych stosunków międzynarodowych.
3 J. Kukułka, Teoria stosunków międzynarodowych, Warszawa 2000, s. 70.
4 T. Paleczny, Socjologia stosunków międzynarodowych, Kraków 2004, s. 41.
5 J. Kukułka, Wstęp do nauki o stosunkach międzynarodowych, Warszawa 2003, s. 20.
6 R. Bierzanek, Współczesne stosunki międzynarodowe, Warszawa 1980, s. 16.
194 Jakub Potulski
Oprócz instytucji państwowych coraz większą rolę zaczęły odgrywać inne zbioro-wości i grupy (etniczne, imigracyjne, mniejszości narodowe, grupy wyznaniowe).
Podmiotem i aktywnym uczestnikiem kształtowania się relacji międzynarodowych stały się nie tylko grupy społeczne, ale także ruchy, organizacje, przedsiębiorstwa, systemy ideologiczne rozpowszechniane przez mass media7. Obecnie stosunki międzynarodowe stanowią jedną z dziedzin stosunków społecznych. Zachodzą one pomiędzy reprezentacjami różnych zorganizowanych grup społecznych (od plemion, narodów, klas i państw po fi rmy, banki, związki, koncerny i stowarzyszenia), które są podmiotami rozwijającymi wzajemne kontakty o różnym charakterze8. Ogólnie mówiąc, przedmiotem nauki o stosunkach międzynarodowych są działania i oddzia-ływania uczestników stosunków międzynarodowych w środowisku międzynarodo-wym oraz ich następstwa dla systemu międzynarodowego9.
Współczesna specyfi ka stosunków międzynarodowych odróżniająca je od innych dziedzin stosunków społecznych wynika z trzech cech: 1) większym zasięgiem podmiotowym, przedmiotowym i przestrzennym; 2) większą złożonością uwarun-kowań i mechanizmów realizacji celów, interesów i wartości poszczególnych pod-miotów; 3) policentryczną i poliarchiczną strukturą zabezpieczenia maksymalizacji interesów i wartości tychże podmiotów w realizacji życia międzynarodowego10.
Z uwagi na dynamikę przejawiania się, różnorodność form organizacyjnych oraz ich zasięg, stosunki międzynarodowe są jednym z najbardziej skomplikowanych fenomenów ludzkości w jej rozwoju11. Powoduje to, iż sfera stosunków międzyna-rodowych znajduje się w polu zainteresowania różnorodnych dyscyplin badawczych z zakresu nauk humanistycznych: politologii, socjologii, socjologii polityki, ekono-mii, prawa, historii, fi lozofi i, religioznawstwa, kulturoznawstwa, a także takich dyscyplin przedmiotowych, jak: amerykanistyka, europeistyka, rosjoznawstwo itp.12 Z uwagi na wieloznaczność podmiotową i przedmiotową, a także nieostre granice pomiędzy naukami społecznymi, stosunki międzynarodowe należą do dyscypliny nie dającej się ująć w sztywne ramy czy też poddającej się łatwym defi nicjom i uogólnieniom. Jako zjawisko społeczne i przedmiot analizy naukowej mają one wiele wymiarów; teoria stosunków międzynarodowych jest więc dziedziną interdy-scyplinarną i obiektem zainteresowania ze strony wielu nauk społecznych, które rozpatrują ją kierując się różnorodnymi kryteriami przyjętymi przez daną dyscyplinę.
Uznaje się, iż stosunki międzynarodowe są dyscypliną „pogranicza” innych nauk
7 T. Paleczny, op.cit., s. 18.
8 J. Kukułka, Teoria…, s. 133.
9 T. Łoś-Nowak, Stosunki międzynarodowe. Teorie – systemy – uczestnicy, Wrocław 2000, s. 33.
10 J. Kukułka, op.cit., s. 133.
11 T. Łoś-Nowak, op.cit., s. 11
12 T. Paleczny, op.cit., s. 40.
195 Problemy badawcze socjologii międzynarodowych stosunków politycznych
społecznych, a ich specyfi ka wyraża się m.in. w tym, iż skupiają one wokół siebie problemy obecne w badaniach naukowych innych dyscyplin, różnych płaszczyzn badawczych i różnych sposobów myślenia13.
Stosunki międzynarodowe są dziś najszerszą i najbardziej skomplikowaną dzie-dziną stosunków społecznych, dlatego też analizując zjawiska zachodzące w tej sferze możemy zastosować różnorodne podejścia teoretyczne i metodologiczne w zależności od zainteresowań badawczych i sposobu zaprezentowania problemu.
Istnieje wiele metod badawczych, a wybór którejś z nich zależy od celu badania i tego, jakie aspekty zachowań mają być przedmiotem analizy. Wybór lepszej proce-dury i modelu analitycznego zależy od tego, co badacz spodziewa się odkryć. Nauka o stosunkach międzynarodowych jest nauką interdyscyplinarną, dlatego też w jej ramach rozwinęło się wiele podejść analitycznych. Można wymienić podejście historyczne, prawne, ekonomiczne, socjologiczne, a także politologiczne.
Jednym z ważnych elementów współczesnej teorii stosunków międzynarodowych staje się socjologiczna refl eksja w zakresie stosunków międzynarodowych. W litera-turze przedmiotu podkreśla się, iż unikając jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o to, czym jest lub czym mogłaby być socjologia stosunków międzynarodowych, należy ustalić co oznacza „socjologiczna refl eksja w zakresie stosunków międzyna-rodowych” tzn. w jakim stopniu i jak socjologia wnosić może swój wkład w analizę sfery polityki międzynarodowej, na czym polega socjologiczne ujęcie tej problema-tyki, a także na ile badanie stosunków międzynarodowych może stanowić potencjal-nie ważny kierunek rozwoju teorii socjologicznej14.
Podejście to jest związane z poszukiwaniem powiązań i zależności między syste-mem politycznym, a systesyste-mem kulturowym, czyli analizą na „styku” dwóch dyscy-plin politologii i socjologii. Podejście to można określić jako socjologię międzyna-rodowych stosunków politycznych. Można uznać, iż socjologiczne podejście do interpretacji stosunków międzynarodowych stanowi jeden z elementów socjologii polityki. Gdyż socjologia polityki jest to dyscyplina badawcza powstała na „styku”
socjologii i politologii, badająca społeczne przyczyny i efekty działań politycznych.
Zakres badań socjologii polityki obejmuje także relacje zachodzące w ramach sto-sunków międzynarodowych. Dlatego też wskazuje się, iż socjologia międzynarodo-wych stosunków politycznych stanowi część szczegółową socjologii polityki15. Pytaniem, na które należy poszukiwać odpowiedzi jest problem, jaki aspekt relacji międzynarodowych wchodziłby w zakres socjologii stosunków międzynarodo-wych.
13 T. Łoś-Nowak, op.cit., s. 29–30.
14 J.J. Wiatr, Socjologia polityki, Warszawa 1999, s. 302.
15 Ibidem, s. 19–20, J.J. Wiatr, A sociological perspective in the study of international relations, [w:]
“International Social Science Journal” 1974, vol. 26, nr 1, s. 109–110.
196 Jakub Potulski
Przyjmuje się, iż socjologiczna interpretacja stosunków międzynarodowych powinna polegać na łącznym stosowaniu ujęć podmiotowo – przedmiotowych.
Podmiotami, czyli aktywnymi uczestnikami stosunków międzynarodowych są zarówno pojedynczy ludzie, jak i grupy (narody, państwa, religie i kościoły, organi-zacje międzynarodowe, cywiliorgani-zacje). Po stronie przedmiotowej sytuują się interakcje, struktury, procesy i megatrendy, stanowiące układy stałych i powtarzalnych relacji między podmiotami stosunków międzynarodowych. Analiza podmiotowa polega na uwzględnianiu w opisie i wyjaśnianiu przede wszystkim cech elementów składo-wych stosunków międzynarodoskłado-wych. W ujęciu przedmiotowym analizowane powinny być postawy, motywacje, wzory interakcji oraz zachodzące procesy16.
Wydaje się, iż tym elementem, który socjologia może wnieść do analizy polityki międzynarodowej jest po pierwsze socjologiczna interpretacja interakcji i zachowa-nia się podmiotów (zarówno w mikro, jak i w makro skali) w środowisku między-narodowym a po drugie badanie sfery kultury. Obydwa te elementy są ze sobą ściśle powiązane, gdyż skoncentrowanie badań na problematyce kultury i czynników świadomościowych wynika przede wszystkim ze specyfi cznego rozumienia procesów rządzących aktywnością aktorów społecznych.
W pierwszym przypadku można uznać, iż zachowanie się podmiotów w sferze międzynarodowej podlega tym samym prawidłowościom co zachowania innych aktorów społecznych (jednostek, grup) i tym samym zastosować socjologiczną analizę zachowań aktorów społecznych do badania polityki zagranicznej poszcze-gólnych podmiotów.
Społeczeństwo to zbiorowość powiązanych ze sobą w „przestrzeni międzyludzkiej”
jednostek, podmiotów, czy też podmiotów społecznych. Przestrzeń ta „żyje”, nie-ustannie się zmienia i przekształca. Powodem tej dynamiki jest aktywność podmio-tów i podejmowane przez nie działania. Nauki społeczne jako bezpośrednie źródło aktywności jednostki w otaczającym ją świecie wskazują na tzw. potrzeby i interesy.
Potrzeby stanowią podstawę aktywności człowieka, a aktywność ludzka tworzy społeczeństwo. Podobnie w teorii stosunków międzynarodowych wskazuje się, iż ogólnym celem polityki zagranicznej jest świadome i systematyczne działanie oraz dążenie podmiotu do zaspokojenia swoich potrzeb i interesów w specyfi cznym środowisku międzynarodowym17. Działające podmioty (państwa, narody, regiony, organizacje międzynarodowe) są ze sobą powiązane w „przestrzeni międzynarodo-wej”, która „staje się” i przekształca dzięki podejmowanej aktywności.
Tak więc są to zachowania do siebie podobne, dzięki czemu możemy je porównać i można wnioskować, iż kierują nimi te same uwarunkowania. Tak jak rzeczywistość
16 T. Paleczny, op.cit., s. 22–27.
17 Por R. Zenderowski, Stosunki międzynarodowe. Vademecum, Wrocław 2006, s. 460–464.
197 Problemy badawcze socjologii międzynarodowych stosunków politycznych
społeczna staje się w toku interakcji i wzajemnego oddziaływania na siebie aktorów społecznych, tak rzeczywistość międzynarodowa „staje się” w toku wzajemnych interakcji między podmiotami stosunków międzynarodowych. Dlatego też można przenieść na obszar stosunków międzynarodowych pojęcie interakcji społecznej i prawidłowości, które kierują tym procesem. Można zatem uznać, że system stosun-ków międzyludzkich – również w wymiarze międzynarodowym – posiada charakter interakcyjny.
Wprowadzenie problematyki interakcji społecznych do socjologii wiąże się z nazwiskiem Georga Simmla. Dla Simmla makrostruktury (klasy, państwo, rodzina, religia) i procesy zachodzące w ich ramach były w ostatecznym rachunku odbiciem określonych interakcji pomiędzy ludźmi. Chociaż interakcje te wywołują powstawa-nie nowych, lepiej rozwiniętych struktur i zjawisk społecznych, to istotny wgląd w te ostatnie można osiągnąć poprzez zrozumienie podstawowych procesów interakcji, które najpierw powołały je do życia, a następnie je podtrzymywały18. Simmel pisał, iż „wszystkie te wielkie systemy i ponadindywidualne organizacje, które zazwyczaj mamy na myśli używając pojęcia „społeczeństwo”, wyrażają tylko bezpośrednie wzajemne stosunki między jednostkami (…). Społeczeństwo oznacza tylko pewien kra jednostek, które wskutek tak realizujących się wzajemnie oddziaływań są ze sobą związane i które dlatego określa się jako jednolitą całość, podobnie jako całość traktuje się system ciał fi zycznych w pewnej masie, które poprzez wzajemne oddzia-ływania determinują swoje zachowanie”19.
Interakcje między aktorami społecznymi często traktuje się w socjologii jako centralny fenomen życia społecznego. Interakcja jest takim działaniem, które wynika z orientowania się na innych i jest odpowiedzią na ich zachowania o działania. Jest więc wzajemnym procesem oddziaływania co najmniej dwóch podmiotów20. Inter-akcjonistyczna koncepcja społeczeństwa kształtowała jednocześnie przekonanie, że wszelkie systemy i instytucje społeczne, wszelkie elementy struktury społecznej należy ujmować i wyjaśniać w kategoriach układów skierowanych na siebie działań.
Interakcje są przy tym czymś więcej niż wzajemnym dostosowaniem zachowań, pojętym jako proste następstwo bodźców i reakcji. Uczestniczące w nich jednostki są świadomymi podmiotami odnoszącymi się do działań partnerów i starającymi się na nie wpływać nie przez odruchy czy instynkty, ale przez dokonywanie inter-pretacji i przypisywania znaczeń21.
Interakcjonizm opiera się na założeniach indywidualistycznych, tzn. przyjmuje, iż wszelka całość społeczna stanowi sumę jednostek, a jej badanie polega na analizie
18 J.Turner, Struktura teorii socjologicznej, Warszawa 2004, s. 408.
19 G. Simmel, Socjologia, Warszawa 2005, s. 8–9.
20 B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003, s. 122.
21 Interakcja, [w:] Encyklopedia socjologii, t.1, Warszawa 1998, s. 350.
198 Jakub Potulski
działań jednostek i to zwłaszcza jednostek aktywnie odnoszących się do swoich działań i sytuacji, w jakich się one dokonują22. Podobnie indywidualistyczny charak-ter ma politologiczna analiza decyzyjna, która powstała właśnie w ramach nauki o stosunkach międzynarodowych. Jej celem była analiza zachowań tych osób, których działania stają się działaniami państwa, a więc decydentów politycznych23.
Przyjmując założenie, iż interakcja stanowi istotę życia społecznego to podstawo-wym pytaniem badawczym jest pytanie o reguły rządzące procesami interakcji.
Najważniejsze orientacje teoretyczne, w których ramach próbowano zrozumieć prawidłowości rządzące procesem interakcji to teorii behawioralne, teoria wymiany, teoria gier, teoria racjonalnego wyboru oraz tzw. interakcjonizm symboliczny24.
Postrzeganie stosunków międzynarodowych poprzez pryzmat pojęcia interakcji nie jest niczym nowym w rozważaniach nad środowiskiem międzynarodowym.
Znaczącą rolę w rozpowszechnieniu podejścia interakcyjnego do badania stosunków międzynarodowych odegrał Herbert Kelman, który przyjmował założenie, iż należy badać społeczne czynniki wpływające na aktywność podmiotu w przestrzenni międzynarodowej, sferę tę postrzegać przede wszystkim jako proces interakcji pomiędzy narodami25. Herbert Kelman, który podjął próbę stworzenia podstaw dla rozwoju nowej dyscypliny „psychologii stosunków międzynarodowych” będącej elementem psychologii społecznej, koncentrował się w swoich analizach przede wszystkim na problemach konfl iktów i negocjacji powstających w wyniku interakcji w środowisku międzynarodowym26. Wielce nośną kategorią socjologiczną wykorzy-stywaną do analizy stosunków międzynarodowych stała się również kategoria roli społecznej, która została wykorzystana dla stworzenia teorii ról międzynarodo-wych27.
Z uwagi na główne współczesne tendencje rozwojowe nauk społecznych i huma-nistycznych, do których zalicza się m.in.: odwrót od statycznych modeli systemowych i akcent na dynamiczny, procesowy charakter życia społecznego pozostającego
22 Socjologia ogólna wybrane problemy, pod red. J. Polakowskiej-Kujawy, Warszawa 2005, s. 26.
23 Z.J. Pietraś, Decydowanie polityczne, Warszawa 2000, s. 16.
24 Por. P. Sztompka, Socjologia, Kraków 2002, s. 73–79, B. Szacka, op.cit., s. 124–127.
25 H.C. Kelman, Societal, attitudinal and structure factors in international relations, „Journal of Social Issues” 1955, vol. 11, nr 1, s. 42–56.
26 Por. International behaviour: A social-psychological analysis, de. H.C. Kelman, Nowy Jork 1965, ss. 626, H. Kelman, Interactive problem solving as a metaphor for international confl ict resolution: lessons for the policy process, „Peace and Confl ict: Journal of Peace Psychology” 1999, vol. 5, nr 3, s. 201-218, H. Kelman, Changing attitudes through international activities, „Journal of Social Issues”, vol. 18, nr 2, 1962, s. 68–87.
27 Por. S. Walker, Role theory and the international system: A postscript to Waltz’s theory of interna-tional politics, [w:] Role theory and foreign policy analysis, ed. S. Walker, Durham 1987, s. 77–79, K.J.
Holsti, National role conceptions in the study of foreign policy, „International Studies Quarterly” 1970, vol. 14, nr 3, s. 233–309.
199 Problemy badawcze socjologii międzynarodowych stosunków politycznych
w nieustannym toku „stawania się”; zmniejszenie zainteresowania „twardą” matyką instytucji, organizacji społecznej czy struktury, na rzecz „miękkiej” proble-matyki kultury: systemów wartości, znaczeń, norm i reguł, form dyskursu, mental-ności zbiorowej itp.; coraz większe znaczenie metod jakościowych, interpretacyjnych, hermeneutycznych28; wydaje się, iż najbardziej wartościowym współcześnie podej-ściem będzie nawiązanie w rozważaniach dotyczących zachowania się podmiotów w środowisku międzynarodowym do interakcjonizmu symbolicznego, gdyż wydaje się, iż właśnie ta interpretacja rzeczywistości społecznej otwiera największe pole badawcze dla socjologicznej interpretacji międzynarodowych stosunków politycz-nych.
Interakcjonizm symboliczny jest jednym z nurtów teoretycznych rozwijanych w ramach tzw. socjologii humanistycznej (rozumiejącej), która przyjmuje założenie, iż świat społeczny człowieka nie jest gotowy, dany i zewnętrzny wobec niego. Jest natomiast czyś nieustannie tworzonym w procesie interakcji podmiotów obdarzo-nych świadomością, które kierując się swoim rozumieniem świata i systemami wartości, podejmują celowe działania i interpretują zachowania innych29. Działania jednostek (interakcje) są tu podstawowym przedmiotem analizy. Uznaje się, iż w toku swojego działania jednostka interpretuje sytuację, w jakiej działanie się odbywa, rozważa możliwe sposoby reakcji na bodźce pochodzące ze środowiska (w tym od innych jednostek), dostosowując je do osobistych, spontanicznych decyzji mających oparcie w znaczeniu (defi nicji), jakie jednostka nadaje sytuacji30.
Dlatego też zakłada się, iż nauki społeczne, aby zrozumieć dynamikę świata społecznego powinny skoncentrować się na problemie, jak aktorzy społeczni postrze-gają i interpretują świat, gdyż znaczenia przypisywane przez ludzi otoczeniu prowa-dzą do określonych zachowań. Sposób w jaki ludzie defi niują sytuację, wpływa na ich wzajemne interakcje. W socjologii humanistycznej zakłada się, że całkowite zrozumienie jakiegokolwiek procesu społecznego nie jest możliwe bez odwołania się do zjawisk świadomości społecznej. Główne założenie metodologiczne wypra-cowane przez twórców szkoły humanistycznej, przyjmuje „korelaty” świadomości za właściwy przedmiot badania31.
Teoria interakcjonizmu symbolicznego zakłada, iż rzeczywistość społeczna powstaje w wyniku interakcji – oddziaływań wzajemnych miedzy jednostkami i zbiorowościami. Głównym założeniem tego podejścia jest to, że ludzie nie reagują bezpośrednio na otaczający ich świat, a raczej przypisują znaczenie aspektom
ota-28 Por. Nauka w Polsce w perspektywie XXI wieku, Warszawa 1996, s. 306.
29 B. Szacka, op.cit., s. 34.
30 Socjologia ogólna…, s. 26.
31 J. Sulimski, Humanistyczna interpretacja działań racjonalnych a zaspokajanie potrzeb, „Kultura i społeczeństwo” 1982, nr 3–4, 1982, s. 263.
200 Jakub Potulski
czającego ich środowiska, a następnie oddziałują na nie w świetle przypisanego znaczenia. Aktorzy społeczni działają więc odpowiednio do tego, jak postrzegają rzeczywistość.
W świetle teorii interakcjonizmu symbolicznego ludzie nie reagują, lecz interpre-tują. Jednostka jest traktowana jako podmiot działający, jest świadoma, aktywna, wolna – posiada jaźń, tzn. określony sposób, w jaki opisuje ona samą siebie i swój związek z innymi w procesie społecznym. Jest to więc niedeterministyczna koncep-cja, która zakłada, że jednostka stale bada, ocenia i interpretuje środowiska, w tym własne przyszłe zachowania. Działanie nie jest powodowane przez zewnętrzne przyczyny czy też bodźce, ale jest przede wszystkim racjonalnym zachowaniem kształtowanym na bazie znaczeń, jakie ludzie przypisują obiektom32.
Zakładając, iż kategorie wykorzystywane przez socjologię można wykorzystać do badania sfery polityki, to szukając wyjaśnień dla zachowań podmiotów polityki lub motywów ich działań, wówczas możemy wykorzystać elementy teorii interakcjoni-zmu symbolicznego33. Przenosząc założenia tej teorii na poziom stosunków między-narodowych możemy stwierdzić, iż sfera stosunków międzymiędzy-narodowych jest kształtowana przez działające, aktywne podmioty, które podejmując działania zmierzające do zaspokojenia swoich potrzeb wchodzą w interakcje z innymi, inter-pretują na swój własny sposób otoczenie zewnętrze i dostosowują do tego swoje działania. Swoiste dla każdego podmiotu postrzeganie i interpretacja świata zewnętrznego stanowią podstawę dla wszelkiej aktywności i podejmowanych działań.
Zatem aby rozumieć i wyjaśnić motywy i zachowania podmiotów w środowisku międzynarodowym, należy poddać analizie specyfi czne „postrzeganie” świata przez badany podmiot rozumiany albo jako złożony agregat jednostek, lub też jako decy-dentów podejmujących w jego imieniu decyzje.
Spostrzeganie jest terminem wykorzystywanym w naukach społecznych, a rozpo-wszechnionym głownie w psychologii. Dla psychologii percepcja – postrzeganie jest aktem interpretacji bodźca zarejestrowanego w mózgu przez jeden lub więcej mecha-nizmów zmysłowych34. Badania nad percepcją dzieli się w psychologii na trzy obszerne kategorie, zgodnie z zasadniczym przedmiotem zainteresowania badaczy:
a) nacisk na bodźcowe wyznaczniki percepcji, b) nacisk na aparat fi zyczny służący wykrywaniu sygnałów, i c) nacisk na inne czynniki związane z daną osobą a
a) nacisk na bodźcowe wyznaczniki percepcji, b) nacisk na aparat fi zyczny służący wykrywaniu sygnałów, i c) nacisk na inne czynniki związane z daną osobą a