ZAŁOŻENIA I REALIZACJA POLITYKI HISTORYCZNEJ W ASPEKCIE WEWNĄTRZPAŃSTWOWYM

P

ROWADZENIE AKTYWNEJ POLITYKI historycznej zapowiadali w swoich exposé obydwaj premierzy PiS. Kazimierz Marcinkiewicz „za bardzo istotne” uznał „pro-wadzenie polityki prezentującej w nowoczesnych formach zasługi historyczne Polski i nasz wkład w dzieje Europy i świata”⁷. Jarosław Kaczyński podkreślił, że ważna dla rządu ma być polityka historyczna i budowanie dumy Polaków. „Trzeba konsolido-wać polską świadomość narodową, trzeba budokonsolido-wać dumę Polaków. Czynią to inne narody, także takie, które mają się z czego w historii tłumaczyć. Szkoła ma przeka-zywać młodym Polakom pewien korpus wiedzy, który pozwoli odnajdować się w narodowej wspólnocie, rozumieć polskie symbole, polskie odniesienia historyczne

5 Zgodnie z opinią Ostolskiego „efektem tego było ustalenie podziału postkomunistycznego – róż-nicy między spadkobiercami PRL a spadkobiercami pierwszej Solidarności – jako zasadniczego podziału w polskiej polityce”. „Ostolski: Dmowski i polityka”, http://www.krytykapolityczna.pl/Komentarze/

Ostolski-Dmowski-i-polityka-lewicy.html, 10.10.2007.

6 „Zamierzamy także prowadzić aktywną politykę historyczną. Ma ona w nowoczesny sposób przedstawiać wolnościowe zasługi Polski w walce z nazistowskim i komunistycznym totalitaryzmem.

(…) Będziemy prowadzić przemyślaną, skuteczną politykę historyczną zarówno wewnętrzną, jak i ze-wnętrzną”. „IV Rzeczpospolita. Sprawiedliwość dla wszystkich. Program Prawa i Sprawiedliwości 2005”, http://www.pis.org.pl/dokumenty.php?s=partia&iddoc=3, 13.10.1007.

7 „Exposé Prezesa Rady Ministrów Kazimierza Marcinkiewicza z 10 listopada 2005 r.”, http://orka.

sejm.gov.pl/ArchAll2.nsf/Glowny5kad, 30. 05. 2007.

57 Polityka historyczna partii Prawo i Sprawiedliwość: założenia i realizacja

i literackie” – powiedział⁸. Wśród głównych orędowników polityki historycznej należy również wymienić: Lecha Kaczyńskiego⁹, Kazimierza M. Ujazdowskiego, Pawła Kowala oraz Marka Jurka¹⁰.

Dokumenty programowe PiS i wypowiedzi jej liderów pozwalają stwierdzić, że wewnętrzną politykę historyczną rozumiano jako: 1) „troskę o jakość edukacji historycznej w szkołach i mediach, a także nieustanne podejmowanie wysiłków, by nie tylko upamiętnić dzieje naszego państwa i narodu, ale także podtrzymywać ich żywą obecność w świadomości Obywateli”¹¹, 2) element odbudowujący wspólnotę narodową oraz 3) czynnik wzmacniający państwo poprzez osadzenie go na trwałym fundamencie, jakim według Lecha i Jarosława Kaczyńskich była tradycja narodowa¹². W tym celu za niezbędne uznano „wspieranie programów badawczych i projektów edukacyjnych upowszechniających wiedzę na temat przeszłości, a także instytucji dokumentujących i popularyzujących historię”¹³.

W wymiarze konkretnym z inicjatywy polityków PiS w ramach polityki historycz-nej zrealizowano kilka projektów. Po pierwsze – budowa Muzeum Powstania War-szawskiego¹⁴. Zaangażowanie prezydenta Warszawy Lecha Kaczyńskiego w organi-zację obchodów sześćdziesiątej rocznicy Powstania Warszawskiego, których elementem było otwarcie Muzeum, oceniono pozytywnie w mediach, tak polskich jak i zagranicznych. L. Kaczyński, dla którego budowa Muzeum była poniekąd sprawą osobistą (w Powstaniu walczył jego ojciec), tak ocenił to przedsięwzięcie:

„Naszym sukcesem jednak było to, że ludzie na świecie w ogóle dowiedzieli się, iż było coś takiego jak Powstanie Warszawskie. Nie wyobrażałem sobie, że to przedsię-wzięcie odbije się aż takim echem, ale z tego płynie jedna nauka: możemy naszą historią zainteresować świat! Nie kryliśmy, że będziemy próbować przełamywać

8 „Jarosław Kaczyński wygłosił w Sejmie exposé”, http://www.pis.org.pl/article.php?id=4585, 21. 10.

2006; „Exposé Prezesa Rady Ministrów Jarosława Kaczyńskiego z 19 lipca 2006 r.”, http://orka.sejm.gov.

pl/ArchAll2.nsf/Glowny5kad, 12. 05. 2007.

9 Kandydat na prezydenta L. Kaczyński w jednym z wywiadów powiedział: „Nie ma żadnej sprzecz-ności między tym, że chcemy mieć pewną politykę historyczną, która jakby zakorzenia państwo, umacnia jego strukturę wewnętrzną, inaczej jest zbudowane niejako na piaskach, a patrzeniem w przyszłość”. „Wywiad z kandydatem na Prezydenta RP prof. Lechem Kaczyńskim w Sygnałach dnia 21 lipca 2005 r.”, http://www.pis.org.pl/article.php?id=133, 30. 07. 2007.

10 O ile, w źródłach myśli politycznej PiS odnaleźć można elementy określające cele i elementy po-lityki historycznej, o tyle politycy tej partii nie nakreślili jej wyraźnej defi nicji.

11 „IV Rzeczpospolita. Sprawiedliwość dla wszystkich…, http://www.pis.org.pl/dokumenty.

php?s=partia&iddoc=3, 13.10.2007.

12 „Wywiad z kandydatem PiS na Prezydenta RP prof. Lechem Kaczyńskim w Sygnałach dnia 21 lipca 2005 r.”, http://www.pis.org.pl/article.php?id=133, 30. 07. 2007.

13 Ibidem.

14 L. Kaczyński, Na fali, rozm. I. Kraj, M. Rosalak, „Rzeczpospolita. Dodatek specjalny” 2004, nr 208, s. 24.

58 Joanna Sanecka

dotychczasowe zobojętnienie. Sześćdziesiąta rocznica powstania była do tego ostat-nią okazją, bo kolejnej okrągłej powstańcy mogą już nie doczekać. Dla mnie Powsta-nie Warszawskie jest przede wszystkim ważnym wydarzePowsta-niem w historii mojego narodu. Aktem wielkiego bohaterstwa ze strony walczących, głównie młodych ludzi”¹⁵.

Po drugie – 15 marca 2006 r. z Instytutu im. Adama Mickiewicza minister kultury i dziedzictwa narodowego Kazimierz M. Ujazdowski wyodrębnił Narodowe Centrum Kultury. W tym miejscu przypomnieć warto, że IAM w swoim założeniu powstał jako instytucja mająca popularyzować za granicą wiedzę o polskiej kulturze, historii, polskim dziedzictwie narodowym i języku poprzez przygotowywanie projektów imprez kulturalnych i materiałów promocyjnych. Celem NCK w zamierzeniu jego twórców było wypełnianie podobnych zadań w kraju, czyli: 1) popularyzowanie tradycji narodowej i państwowej, 2) promowanie polskiego dziedzictwa narodowego, 3) kreowanie zainteresowania kulturą i sztuką oraz 4) prowadzenie prac badawczych i eksperckich w zakresie kultury i dziedzictwa narodowego we współpracy z samo-rządami terytorialnymi.

Działalność Centrum obejmowała programy operacyjne, stypendia, staże oraz szkolenia dla instytucji i ludzi z zakresu pozyskiwania funduszy unijnych. Jednym z programów operacyjnych NCK był „Patriotyzm jutra”¹⁶, dzięki któremu na wspar-cie państwa mogły liczyć instytucje, prowadzące aktywnie i w nowoczesny sposób edukację historyczną i patriotyczną, propagując tym samym postawy obywatelskie¹⁷. W ramach aktywnej polityki historycznej NCK zainicjowało wiele innych ważnych przedsięwzięć m.in.: otwarcie Muzeum Wolności i Solidarności¹⁸ w Bydgoszczy we wrześniu 2006 r., obchody pięćdziesiątej rocznicy „Poznańskiego Czerwca”, program

„Świadkowie Historii” (celem jest zbieranie i multimedialne archiwizowanie świa-dectw „zapomnianych bohaterów” XX wieku), konkursy na pracę doktorską w

za-15 Muzeum Powstania Warszawskiego uzyskało prestiżową nagrodę Th e Cepif & International Herald Tribune Cee Property Awards – 1989-2006 Th e Best Of Th e Best (w kategorii Najlepszych Obiektów Użyteczności Publicznej zbudowanych w latach 1989 – 2006), „Muzeum Powstania War-szawskiego – „Th e best of the best”, http://kaczynski.org.pl/article.php?id=4089, 21.10.2007.

16 W 2006 r. w ramach programu operacyjnego „Patriotyzm jutra” wspartych zostało 148 projektów na łączną sumę 6 mln zł.

17 M. Mutor, K. Noworyta, F. Memches, „Historia polityki historycznej”, http://www.nck.pl/index.

php?felieton/podglad/3, 26. 08. 2007, „O Narodowym Centrum Kultury”, http://www.nck.pl/index.

php?onck, 18.10.2007.

18 „W ramach polskiej polityki historycznej utworzymy Muzeum Wolności – nowoczesną instytucję muzealno-edukacyjną, ukazującą dzieje Polski przez pryzmat zawsze ważnej dla Polaków idei wolności”.

„IV Rzeczpospolita. Sprawiedliwość dla wszystkich…”, http://www.pis.org.pl/dokumenty.

php?s=partia&iddoc=3, 13.10.2007.

59 Polityka historyczna partii Prawo i Sprawiedliwość: założenia i realizacja

kresie historii i nauk pokrewnych oraz kampania społeczno-edukacyjna „Pamiętam.

Katyń 1940”¹⁹.

Po trzecie – powołanie 2 maja 2006 r. Muzeum Historii Polski. W założeniach swoich twórców miało podwójny wymiar: jako instytucja kultury miało za zadanie:

1) wzbudzać zainteresowanie historią i szacunek dla tradycji narodowej, 2) przyczy-niać się do pogłębiania wiedzy historycznej i zrozumienia korzeni współczesności”

poprzez pracę nad projektami edukacyjnymi, 3) prowadzić działalność naukową, popularyzatorską oraz 4) wdrażać projekty związane z promocją wiedzy o dziejach Polski za granicą. Jako miejsce ekspozycji²⁰ – ukazywać „najważniejsze wątki z dziejów Polski, w tym historię polityczną, historię ustroju, kultury, życia społecz-nego i obyczajów”²¹.

Po czwarte – realizacja „polityki orderowej” przez prezydenta L. Kaczyńskiego, mającej na celu uhonorowanie wielu bohaterów pomijanych przez władze państwowe po 1989 roku. Odznaczeni zostali m.in.: uczestnicy wydarzeń poznańskich 1956 r., założyciele, członkowie i współpracownicy KOR (m.in. Henryk Wujec, Jan Józef Lipski – pośmiertnie) oraz działacze opozycji antykomunistycznej, w tym Andrzej Gwiazda i Anna Walentynowicz. Korzystając z ustawowych uprawnień, prezydent pozbawił orderów osoby, które represjonowały antykomunistyczne podziemie w latach 40. i 50.²² Po uroczystości wręczenia orderów i odznaczeń w 25. rocznicę powstania „Tygodnika Solidarność” prezydent L. Kaczyński powiedział: „W polityce orderowej III RP dominował postkomunizm. Dzisiaj w sposób zasadniczy zmieniamy tę politykę”²³.

W tym kontekście słuszne wydaje się stwierdzenie Dariusza Gawina, że polityka historyczna realizowana przez PiS była m.in. próbą zwrócenia uwagi na zaniechania i błędy popełnione w latach 90.²⁴ Rację mieli Kaczyńscy twierdząc, że po 1989 r.

kwestie związane z historią polskiego narodu zostały zepchnięte na margines polityki państwa. Konstatację taką zawarł na łamach „Gazety Wyborczej” także K.

M. Ujazdowski: „(…) Ogromna część elit uznała prymat gospodarki nad innymi dziedzinami. Miała miejsce »ekonomizacja polityki«. Traktowano kwestie kultury, dziedzictwa narodowego jako balast”²⁵. Zdaniem Ujazdowskiego po 1989 r.

domi-19 „Pamiętam Katyń 1940”, http://www.pamietamkatyn1940.pl/, 23.10.2007.

20 Otwarcie muzeum planowane jest na lata 2008–2010, jego siedziba ma mieścić się w odbudowa-nym Pałacu Saskim przy placu Piłsudskiego w Warszawie. Muzeum ma mieć charakter interaktywny, posługujący się nowoczesnymi technikami multimedialnymi.

21 „O muzeum”, http://www.muzhp.pl/index.php?art_id=142, 21.10.2007.

22 Dane ze strony internetowej Prezydenta RP, http://www.prezydent.pl, 20.10.2007.

23 „Prezydent i ludzie Łysola”, http://www.tygodniksolidarnosc.com/, 21.10.2007.

24 D. Gawin, Wspólnota przeszłości: polityka historyczna, „Rzeczpospolita” 2006, nr 235, s. A12–A14.

25 K.M. Ujazdowski, Powrót do historii, rozm. P. Wroński, „Gazeta Wyborcza” 2005, nr 157, s. 21.

60 Joanna Sanecka

nowało przekonanie, że historia ma znaczenie tylko dla narodów zniewolonych.

Dla Polski jako państwa wkraczającego na drogę demokracji parlamentarnej i wolnego rynku, przystępującego do zachodnich struktur militarnych, politycznych i gospodarczych, patriotyzm i pamięć o historii narodu stały się przeszkodą w dą-żeniu do nowoczesności. Za taki stan rzeczy trafnie Ujazdowski obwinił lewicę i środowiska liberalne z „Gazetą Wyborczą na czele”²⁶. W jego ocenie, w III Rzeczy-pospolitej upowszechniło się nieprawdziwe przekonanie, że: 1) patriotyzm jest anachronizmem, stojącym na przeszkodzie europeizacji i demokratyzacji społe-czeństwa, 2) przypomnienie o II wojnie światowej naraża na zadrażnienia w sto-sunkach międzynarodowych i może doprowadzić do powstania wśród Polaków nacjonalizmu, niechęci do innych narodów, a 3) badanie komunistycznej przeszło-ści hamuje proces pojednania. Politycy PiS byli zgodni co do koniecznoprzeszło-ści obalenia istniejących w III RP mitów i stereotypów. Służyć temu miała polityka historyczna realizowana poprzez organizację świąt państwowych, ceremonii rocznicowych, muzeów, miejsc pamięci, pomników, przyznawanie orderów i odznaczeń państwo-wych bohaterom walk o niepodległość Polski oraz kreowanie szkolnych programów nauczania.

Realizacja polityki historycznej PiS miała dwa oblicza: po pierwsze – populary-zowanie dziejów Polski w kraju i poza jego granicami, po drugie – instrumentalne wykorzystywanie historii dla bieżącej walki politycznej. Politycy PiS wykorzystali politykę historyczną jako narzędzie do mobilizacji zwolenników (w podwójnej kampanii wyborczej PiS w 2005 r.²⁷). Wykorzystywanie negatywnych w skutkach dla Polaków wydarzeń z historii odróżniło PiS od politycznych przeciwników i podzie-liło wyborców. Za przełomowy moment w kampanii prezydenckiej 2005 r. wielu polityków i publicystów uważało oskarżenie Donalda Tuska o przemilczenie infor-macji o dziadku służącym w Wehrmachcie. Historia stała się również elementem agresywnego stylu polityki, piętnującego politycznych oponentów. Przykładem były słowa J. Kaczyńskiego wypowiedziane w Stoczni Gdańskiej, kiedy porównał opozy-cję do ZOMO. Podobny charakter miał wywiad udzielony „Rzeczpospolitej”. J. Ka-czyński określił swoją partię jako kontynuatorkę etosu Armii Krajowej, a krytyków jako spadkobierców „tradycji KPP, radykalnej lewicy (…), tradycji tych, którzy potem przynajmniej jakiś czas akceptowali PRL, także w najbardziej brutalnym jego

okre-26 R. Kostro, K. M. Ujazdowski, Odzyskać pamięć, [w:] Pamięć i odpowiedzialność, red. R. Kostro, T. Merta, Kraków, Wrocław 2005, s. 44.

27 W kampanii wyborczej 2007 r. istniała pokusa wykorzystania obchodów rocznicy zbrodni ka-tyńskiej. Prezydent L. Kaczyński pod naciskiem mediów i apelu Rodzin Katyńskich przesunął je na późniejszy termin.

61 Polityka historyczna partii Prawo i Sprawiedliwość: założenia i realizacja

sie”²⁸. Powyższe przykłady pokazują sprzeczność między z jednej strony ideowymi założeniami polityki historycznej PiS, a z drugiej strony niektórymi działaniami politycznymi.

3. ZAŁOŻENIA I REALIZACJA POLITYKI HISTORYCZNEJ

W dokumencie Political Science ATHENAEUM (Stron 56-61)