ZAŁOŻENIA I REALIZACJA POLITYKI HISTORYCZNEJ W ASPEKCIE MIĘDZYNARODOWYM

P

OLITYKA HISTORYCZNA W ASPEKCIE zewnętrznym obejmowała przede wszystkim dwa rodzaje działań. Po pierwsze – działania na rzecz przywrócenia rodakom świa-domości polskiej historii i jej znaczenia w Europie oraz po drugie – przeciwstawianie próbom podważania odpowiedzialności Niemiec za II wojnę światową. W programie partii z 2005 r. czytamy: „Polska odegrała wyjątkową rolę w XX-wiecznej historii zmagań ze zbrodniczymi systemami totalitarnymi. Tymczasem obecnie mamy do czynienia z próbami relatywizacji odpowiedzialności za wywołanie II wojny światowej i zbrodnie popełnione w czasie jej trwania”²⁹. Kaczyńscy nie zgadzali się z propago-waną przez liberalnych publicystów tezą, iż polityka historyczna w służbie polityki zagranicznej była dodatkowym, niepotrzebnym źródłem napięć i konfl iktów³⁰.

W ocenie polityków PiS prowadzenie polityki historycznej było szczególnie potrzebne, zwłaszcza w kontekście stosunków polsko-niemieckich. Zwracano uwagę, że w stosunkach bilateralnych z Niemcami³¹ istnieją przeszkody natury „historycz-nej” w postaci rozbieżności poglądów na temat interpretacji II wojny światowej³²,

28 J. Kaczyński, Powróćcie do swojego etosu, rozm. J. Lichocka, I. Janke „Rzeczpospolita” 2007, nr 110, s. A8–A9; P. Machcewicz, Jak polityka zaszkodziła polityce historycznej, „Gazeta Wyborcza” 2007, nr 215, s. 23–24.

29 „IV Rzeczpospolita. Sprawiedliwość dla wszystkich…”, http://www.pis.org.pl/dokumenty.

php?s=partia&iddoc=3, 13.10.2007.

30 Po co polityka historyczna, D. Gawin, J. A. Majcherek, T. Merta, T. Łubieński; rozm. M. Jędrysik,

„Gazeta Wyborcza” 2005, nr 229, s. 14–15.

31 Poseł PiS Paweł Zalewski w wystąpieniu sejmowym powiedział, że: „Ważne zadania w dziedzinie przezwyciężenia nieporozumień ma polityka historyczna państwa, która powinna przyczynić się do zwiększenia wydań obiektywnych publikacji na rynku niemieckim dotyczących dziejów naszego kraju i wzajemnych stosunków”. „Wystąpienie P. Zalewskiego z 15 lutego 2006 r.”, http://orka.sejm.gov.pl/Ar-chAll2.nsf/5RP/440, 21.10.2007.

32 Kaczyńscy wielokrotnie występowali przeciw relatywizowaniu odpowiedzialności za zbrodnie II wojny światowej i próbom rozciągnięcia winy za holocaust na inne narody, w tym naród polski.

A. Fotyga zapowiedziała „ostre” stanowisko polskiego rządu wobec prób relatywizowania win za II wojnę światową: „(…) Polska, jako kraj wyjątkowo dotknięty przez barbarzyństwo II wojny światowej i wyjątkowo zasłużony w międzynarodowej walce z niemieckim nazizmem, sprzeciwiać się będzie wszelkim jaskrawym naruszeniom elementarnej prawdy historycznej. Nie będziemy pozwalać na na-zywanie niemieckich, hitlerowskich obozów zagłady »polskimi obozami koncentracyjnymi« oraz na oskarżanie Polski o współpracę z reżimem hitlerowskim. Na brak świadomości odpowiadać będziemy

62 Joanna Sanecka

działalności Powiernictwa Pruskiego, czy planów budowy niemieckiego Centrum przeciw Wypędzeniom. Na roszczenia Powiernictwa Pruskiego politycy PiS odpo-wiadali w sposób jednolity i konsekwentny, że należy od początku przyjąć jasne i stanowcze negatywne stanowisko wobec niemieckich żądań, tak aby „nie dopuścić do sytuacji, w których Polacy będą zmuszeni zapłacić”. Zdaniem Anny Fotygi, minister spraw zagranicznych w rządzie J. Kaczyńskiego, wysuwane przez Niemców roszczenia wobec polskiego majątku i terytorium stanowiły próbę „przekłamywania historii, zaburzenia pewnej równowagi w porozumieniu i postrzeganiu tego, kto jest ofi arą, a kto jest katem”³³.

W podobnym tonie politycy PiS wypowiadali się na temat planowanej budowy Centrum przeciw Wypędzeniom. K. Marcinkiewicz odwołał wizytę w Berlinie na znak protestu przeciw zorganizowanej przez Erikę Steinbach, szefową Związku Wypędzonych, wystawie pod tytułem „Wymuszone drogi. Ucieczka i wypędzenia w XX wieku”. Określił ją jako niesprawiedliwą i raniącą uczucia wielu Polaków³⁴. Za niezwykle niepokojące uznano wsparcie działań Steinbach przez część niemieckich mediów oraz wielu polityków niemieckich³⁵.

Jarosław Kaczyński i Anna Fotyga z jednej strony ostro wypowiadali się na temat roszczeń niemieckich, z drugiej zaś podkreślali fakt nawiązania dialogu na poziomie politycznym w tej sprawie i chęć dalszych rozmów w celu rozwiązania problemu.

Zostało to zapowiedziane przez J. Kaczyńskiego podczas spotkania z Angelą Merkel w Berlinie we wrześniu 2006 r.³⁶ Gotowość defi nitywnego „zamknięcia” spraw związanych z II wojną światową i jej skutkami zgłosił również prezydent Kaczyński podczas rozmów z kanclerz Merkel w marcu tego samego roku. Należy przy tym zauważyć, że mimo tych zapowiedzi PiS zahamowało inicjatywę „Pamięć i Solidar-ność”³⁷, która miała rozpocząć działalność pod koniec 2005 r. Miała być alternatywą dla negowanego m.in. w Polsce i Czechach projektu Centrum przeciw Wypędzeniom

cierpliwym wyjaśnianiem, na ewidentnie złą wolę – stanowczością”. „Wypowiedź Minister Spraw Zagranicznych Anny Fotygi z 11 maja 2007 r.”, http://ks.sejm.gov.pl:8009/search97cgi/vtopic, 23.10.2007.

33 „Wypowiedź Minister Spraw Zagranicznych Anny Fotygi z 14 grudnia 2006 r.”, http://ks.sejm.

gov.pl:8009/search97cgi/vtopic, 23. 10. 2007.

34 K. Marcinkiewicz, ,,Trudno mówić, że nie ma problemu”, http://kmarcinkiewicz.blog.onet.pl/

2,ID123056005,index.html, 11.08.2007.

35 „Wypowiedź Minister Spraw Zagranicznych Anny Fotygi z 25 stycznia 2007 r. w debacie na temat realizacji traktatu polsko-niemieckiego o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 17 VI 1991 r.”, http://ks.sejm.gov.pl:8009/search97cgi/vtopic, 23. 10. 2007.

36 „Jarosław Kaczyński spotkał się z Angelą Merkel”, http://www.pis.org.pl/article.php?id=5448, 20.10.2006.

37 Inicjatywa sieci placówek rozsianych po Europie, informujących o deportacjach ludności w czasie II wojny światowej oraz zbrodniach nazistowskich i komunistycznych – „Pamięć i solidarność” powstała w 2005 r. Inicjatorami sieci byli prezydenci Polski i Niemiec Aleksander Kwaśniewski i Johanes Rau.

63 Polityka historyczna partii Prawo i Sprawiedliwość: założenia i realizacja

Eriki Steinbach. Słuszna wydaje się opinia Pawła Machcewicza, historyka, iż „rezyg-nowanie nawet z próby dialogu i konfrontacji różnych spojrzeń na historię, zastępo-wanie ich bojowymi artykułami pełnomocnika rządu ds. współpracy polsko-nie-mieckiej, nie jest dobrym sposobem obrony interesu narodowego, rozumianego także jako obecność Polski w stale żywych w Europie sporach o interpretację prze-szłości”³⁸.

Prowadzenie aktywnej polityki historycznej było niemniej ważne w stosunkach polsko-rosyjskich. Kaczyńscy uważali, że spór z Rosją jest obiektywnie nieunikniony.

Oprócz zasadniczego powodu, tj. dążenia Rosji do odzyskania obszaru postkomu-nistycznych państw Europy Środkowej i Wschodniej jako własnej strefy wpływów, wskazywano również na obciążenie relacji między obu państwami odmiennym odczytywaniem historii (m.in. sprawa zbrodni katyńskiej).

Wśród istotnych zaniedbań strony rosyjskiej, kładących się cieniem na stosunki polsko-rosyjskie wymieniano: 1) ukrywanie prawdy historycznej³⁹, 2) niechęć do przekazania dokumentów dotyczących mordu katyńskiego polskiemu rządowi oraz 3) nieuznanie zbrodni katyńskiej za akt ludobójstwa. W kwietniu 2005 r. PiS i litew-scy konserwatyści podpisali deklarację wzywającą Rosję do przedstawiania prawdy o powojennej historii regionu i potępienie zbrodni tego okresu, których symbolem jest Katyń. Sygnatariusze dokumentu przeciwstawiali się „próbom manipulowania historią naszego regionu i zakłamywaniu jej dla bieżących celów politycznych”.

Podkreślili, że „nie ma pojednania bez prawdy”. Ta prawda według sygnatariuszy to fakt, że „Związek Sowiecki był najlepszym sojusznikiem Hitlera, zaś podstawą sowieckiej polityki był agresywny traktat rozbiorowy – pakt Ribbentrop–Mołotow, nigdy nie potępiony przez ZSRR”⁴⁰. Zdaniem polityków partii, w interesie bezpie-czeństwa narodowego Polski było mówienie o faktach historycznych, dlatego PiS był przeciwny obecności prezydenta RP na obchodach rocznicy zakończenia wojny w Moskwie⁴¹.

Podobnie jak w stosunkach z Niemcami, tak i z Rosją rząd J. Kaczyńskiego wyra-ził konieczność i gotowość strony polskiej do kontynuowania dialogu. W tym celu

B. T. Wieliński, „Czy Polska ożywi Pamięć i Solidarność?”, http://serwisy.gazeta.pl/swiat/1,34239,4648813.

html, 10.11.2007.

38 P. Machcewicz, Jak polityka…, s. 23.

39 „Odpowiedzialność ZSRR za mord w Katyniu nie jest oczywista” – napisała rządowa Rossijskaja Gazieta. Po prezentacji w Moskwie fi lmu Andrzeja Wajdy „Katyń” w październiku 2007 r. strona ro-syjska podważyła ilość ofi ar. „Agata Szostakiewicz: O prawdzie i sprawiedliwości w Katyniu (komen-tarz)”, http://www.psz.pl/content/view/5986/, 20. 10. 2007.

40 „PiS i litewscy konserwatyści wspólnie przeciw fałszowaniu historii”, http://kaczynski.org.pl/ar-ticle.php?id=257, 20.04.2006.

41 „Konferencja: Pamięć i polityka zagraniczna. Warszawa 28 czerwca 2005 r.”, http://www.batory.

org.pl/mnarod/pamiec.htm, 23.09.2007.

64 Joanna Sanecka

uaktywniona została Grupa do Spraw Trudnych⁴², która według zapowiedzi A.

Fotygi zająć się miała problemami natury historycznej, w tym kwestią zbrodni katyńskiej. L. Kaczyński dążenie do dialogu na temat wspólnej przeszłości obu narodów i wyjaśnieniu kwestii spornych tłumaczył tym, że PiS jest partią silnie podkreślającą przywiązanie do historii polskiego narodu, nie będąc jednocześnie

„partią rusofobów”⁴³.

Prowadzenie polityki historycznej dla PiS było ważne również w kontekście pol-skiego członkostwa w Unii Europejskiej. Według Kaczyńskich, Polska musi jej sprostać, aby skutecznie brać udział w kształtowaniu wspólnej europejskiej tożsa-mości – nie tylko być konsumentem. A. Fotyga podkreślała, że „Ministerstwo Spraw Zagranicznych przywiązuje wielką wagę do kształtowania pozytywnego wizerunku naszego kraju w Europie jako państwa demokratycznego i stabilnego, jako atrakcyj-nego partnera we współpracy”. Jej zdaniem ważne jest upowszechnienie wiedzy dotyczącej: 1) historycznych zasług Polski w procesie tworzenia cywilizacji europej-skiej oraz 2) Polski współczesnej jako rzecznika przemian demokratycznych i praw człowieka, kraju rozwijającego się dynamicznie pod każdym względem⁴⁴. Wyżej wymienione stanowisko znalazło odzwierciedlenie w „Deklaracji Krakowskiej” – manifeście wyborczym kandydatów na posłów do Parlamentu Europejskiego z ra-mienia PiS. Za jeden z głównych celów w Unii Europejskiej uznali oni „ochronę prawdy historycznej i przypominanie roli naszego Narodu w historii Europy”⁴⁵.

Wiele kontrowersji wywołała argumentacja polskiej delegacji na forum Unii Europejskiej za korzystnym dla Polski liczeniem głosów w Radzie Unii Europejskiej (według mechanizmu z Joaniny). Jednym z argumentów było przypomnienie sześ-ciomilionowych strat wśród polskiej ludności w czasie II wojny światowej. Raz jeszcze potwierdziło się dążenie polityków partii do wyraźnego przypomnienia, kto jest sprawcą, a kto ofi arą II wojny światowej.

42 Polsko-rosyjska grupa robocza do spraw trudnych została powołana do życia w 2002 r. „Wypo-wiedź Minister Spraw Zagranicznych Anny Fotygi z 11 maja 2006 r.”, http://ks.sejm.gov.pl:8009/sear-ch97cgi/vtopic, 23.10.2007; „Wypowiedź ministra W. Cimoszewicza dla »Rzeczypospolitej«”, http://www.

msz.gov.pl/11,stycznia,2003r.,-,Wypowiedz,Ministra,SZ,Wlodzimierza,Cimoszewicza,dla, Rzeczpospolitej,,,Gosc,Rzeczpospolitej%E2%80%9D,1298.html, 21.10.2007.

43 L. Kaczyński, „Spór o Polskę. Rzeczpospolita Lecha Kaczyńskiego”, http://www.centraleurope-anreview.pl/numer41/2.htm, 12.09.2007.

44 „Wypowiedź Minister Spraw Zagranicznych Anny Fotygi z 11 maja 2006 r.”, http://ks.sejm.gov.

pl:8009/search97cgi/vtopic, 23.10.2007.

45 „Deklaracja Krakowska”, http://www.michalkaminski.pl/manifest.htm, 12.06.2007.

65 Polityka historyczna partii Prawo i Sprawiedliwość: założenia i realizacja

W dokumencie Political Science ATHENAEUM (Stron 61-65)