Probieny wychowanie zaczęły pojawiać się w socjologii na przeło- tale XIX i XX wieku. Dopiero Jednak w latach dwudziestych i trzydzie
stych dzięki taki* uczony*, Jak: E. Durkheim (1850-1917), M. Weber (1864-1920), F . Znaniecki (l882-1950), W. Waller (1899-1945) i K.
Mannheim (1893-194?) socjologia wychowania skrystalizowała swoję problematykę. Ten dział socjologii niały interesować następujęce za
gadnienia: proces wychowania w pewnych instytucjach społecznych, szkoła jako grupa społeczna, wpływ instytucji społecznych na insty
tucje wychowawcze w społeczeństwie1 .
w ty* czasie socjologia wychowanie zaczęła się rozwijać także w Polsce, co niewątpliwie wiqże się z fundamentalnym dziełem Floriana Znanieckiego ‘Socjologia wychowania" (1928-1930^ . F. Znaniecki w swym dwutomowy* dziele wyróżnił dwa kompleksy zagadnień związanych z socjologicznymi problemami wychowanie:
- wychowujęce społeczeństwo, czyli społeczne warunki wychowania (tom i),
- urabianie osobowości wychowanka, czyli społeczny przebieg procesu wychowawczego (tom Ii).
1S. C J ę d r z e j e w s k l : Wybór tekstów z socjologii wycho
wania. Warszawa 1981, s. 5.
2W. W i n c ł a w s k l : Proces rozwoju socjologii wychowania w latach 1916-1939 podzielił na trzy okresy. Zob. W. W i n с ł a w- e к i: Rozwój polskiej socjologii wychowania w świetle recepcji F. Znanieckiego w okresie drugiej Rzeczypospolitej. "Kulturp i Spo
łeczeństwo" 1977, nr 3.
'«Socjologie wychowania» F. Znanieckiego była w polskiej literatu
rze pedagogicznej pierwszy* eystвивtyczny* traktatem socjologicznym ujmujęcym wychowania Jako procee społeczny, wskazujęcyw jugo szero
kie społeczne uwarunkowania 1 podkreślającym, że eukcee wychowawcy Jest zależny nie tylko od umiejętności nauczyciela i wychowawcy, ale od bardzo wielu innych zjawisk społecznych"3 . Poglądy F. Znanie
ckiego dotyczące zagadnień wychowanie wynikały z Jego przemyśleń na temat teorii ogólnoaocJologicznych. w przedmowie do drugiego tomu 'Socjologii wychowania" pisze: "Socjologię dzielę na cztery odrębna częóci, teorię czynów (względnie dężnoścl) społecznych, teorię sto
sunków społecznych, teorię grup i teorię osobników społecznych. Każ
da z tych części «a za zadanie opis analityczny 1 klasyfikację ukła
dów społecznych odpowiedniej kategorii oraz badanie zmian, zacho
dzących w tych układach, w celu wykrycia ich praw przyczynowych. 0- tóż w zjawiskach wychowania znajdujemy wszystkie cztery rodzaje u-kładów. Wychowanie dokonuje się w czynach społecznyph, których
przed-l
■lotem jeet wychowanek 1 która wywołuje reakcje społeczne z Jego strony.*4
Socjologia wychowania była w okresie międzywojennym najbardziej rozwinięte dziedzinę socjologii polskiej jako gotowy.system teorety
czny podany przez F. Znanieckiego, stworzony w opozycji do tradycji pedagogicznej 1 oddzielony od socjologii pedagogicznej, uprawianych zwłaszcza w Stenach Zjednoczonych^. Teoretyczna socjologia wychowa
nia F. Znanieckiego stała się podstawę do prac i badań monograficz
nych nad wychowaniem, a także wzbudzlłe wiele dyskuejl między socjo
logami, pedagogami i psychologami. W efekcie socjolodzy o Innej o- rlentacjl niż Znaniecki podejmować zaczęli badania nad wychowaniem,
30. S z c z e p a ń s k i : Przedmowa. W : F . Z n a n i e c k i : Socjologia wychowania. T. 1. Warszawa 1973, s. VIII.
4 F . Z n a n i e c k i : Socjologia wychowania. T. 2, ..., s. 1.
53. W ł o d a r e k : Socjologia wychowanie w Polsce Ludowej.
"Studia Socjologiczne* 1965, nr 3-4, e. 154.
e badania pedagogiczne 1 psychologiczne zorientowane były w kierun
ku socjologiczny*®. ‘Wraz z rozwojem socjologicznych badań nad wy
chowanie* różnicowała się ich problematyka. Podejmowano między Inny
■i badania nad społeczne funkcje wychowanie (f. Znaniecki, L. Krzy
wicki, S. Czarnowski, 3. Chałasiński), genezę i funkcjonowanie*
szkoły oraz innych lnetytucji wychowania (э. Chałasiński, 3. S. By- stroń), ustroje* szkolny* 1 selekcje*! sz ko l n ^ l (o. Chałasiński, 3. S. Bystroń, s . Rychliński, A. Hertz), epołecznynl warunkami ży
cia i awansu dzieci chłopskich 1 robotniczych (j.Chałasiński, W. Bro
nikowski, F Gross), procesanl samokształcenia (w.0к1пвк1, F. Gross), socjalizacji Szczepański, A. Hertz).*7
Socjologia wychowanie okresu międzywojennego wnloeła poweżny wkład w rozwój polskiej socjologii, a także wywarła duży wpływ na inne nauki zej*ujece się wychowaniem, a szczególnie pedagogikę 1 pedagogikę społeczne. Wincławskl, ujmujec socjologię wychowania w wçsklfi 1 szerokie rozumieniu, włgcza do socjologii wychowania (_1918-193э) prace pedagogiczne 1 psychologiczne0 . W literaturze
przedmiotu spotykamy się Jednak z krytykę takiego ujęcia .a
Na podstawie opublikowanych prac z zakresu socjologii wychowania wyróżnia się cztery chronologiczne okresy jej kształtowania się 1 rozwoju po II wojnie éwietowej1 0 :
i) wznowienie socjologii wychowanie opertej na tradycjach okresu międzywojennego (1945-1949),
^Tamże, s. 155.
7Tamże, s. 155.
0Zob. W. W i n c ł a w s k l : Rozwój polskiej socjologii wycho
wania..., orez t e n ż e : Rozwój poleklch badań nad wychowaniem na wsi. Cz. 2. Warszawę 1982, s. 175.
9Te*że, s. 157.
W ł o d a r e k : Socjologia wychowania w Polsce..., s. 154.
2) rozwój marksistowskiej socjologii wychowania oraz dyskusji (195O-1959),
3) podejmowanie badań empirycznych nad wychowaniem oraz próby ich syntezy (.1960-1970),
4) badania systemu wychowania - szkolnictwo 1 jago funkcjonowa
nie.
O. Chełasińskl spełnił doniosłe rolę we wznowieniu socjologii wy
chowania po II wojnie światowej, kierując badaniami w Instytucie Socjologicznym Uniwersytetu Łódżkiego. Do dalszego rozwoju przyczy
nili się 3an Szczepańekl, Stanisław Kowalski zwięzanl wcześniej z F. Znanieckim, a wywodzęcy się z ośrodka łódzkiego. U progu nowych przeobrażeń p ł e t w a 1 struktury społeczeństwa polskiego na czoło wysunęły się problemy badań nad selekcjami azkolnyml. Systematyczne studia zwięzane z wychowaniem prowadził w Łodzi 1 Poznaniu S. Kowal
ski. Głównie dotyczyły one przemian struktury społecznej rodziny, a także procesu socjalizacji dzieci 1 młodzieży na tle przeobrażeń L i st roj owo- społecznych kraju. Twórczość naukowa J. Chałaslńeklego ob
fitowała w problematykę wychowania. Socjologiczne założenia reformy wychowania zostały zawarte w fundamentalnych tezach dotyczących hi
storycznych oraz materialnych uwarunkowań funkcjonowania systemu wy
chowanie 1 Jego rozwoju w Polsce Ludowej. Okres międzywojenny zwła
szcza myśl naukowa polskiej lewicy, w tym również markeizmu, warun
kował rozwój socjologii wychowania w pierwszych latach po wojnie**.
W latach 1951-1952 system socjologiczny F. Znanieckiego wraz z Jego socjologię wychowania poddany został ostrej krytyce i uznany za reakcyjny i nienaukowy. Wnikliwa analiza socjologii wychowania F. Znanieckiego, według założeń materializmu historycznego, została przeprowadzona przez S. Kowalskiego. W tym czasie podejmowano
llcz-ne badania nad wychowanie* и ośrodku łódzkim, warszawski* i poznań
skie, skupione wokół problemów selekcji szkolnych i zagadnień kształ
cenie inteligencji ludowej. Powstawały prace Э. Chałaslńskiego, 0.
Szczepańskiego na społeczne funkcje uniwereytetu i wyższego wy
kształcenia. W oérodku warszawski* prowadzono badania nad poetewaei światopoglądowymi studentów Warszawy, moralności? młodzieży szkol
nej i robotniczej, wybore* zawodu, hierarchie i prestiżem zawodów, aspiracjami rodziców względe* dzieci (s. Nowak, S. Winderszpil, S.
RychlIńsk i , A. Sarapata). W oérodku poznański*, pod kierunkle* S. Ko
walskiego, prowadzono badania nad wpływe* środowiska rodzinnego dzie
ci i 9trtktury społecznej klasy szkolnej na procesy rozwoju dzieci w warunkach pracy szkolnej, nad zależnoście problematyki wychowaw
czej szkoły od struktury środowiska społecznego, z*ianani wzorów wy
chowawczych w warunkach wiejskich, przeefepczoócie 1 resocjalizacje nieletnich.
Lata 60 charakteryzował dynamiczny rozwój badań socjologicznych 0 charakterze terenowy* . Podejmowano badania nad ргосеэе«1 migra12 cji i osadnictwo na Ziemiach Zachodnich, industrializacje* urbaniza
cje 1 społecznościami lokalnymi. Zajaowano się także podstawowymi dla socjologii wychowanie proble«a*l społecznej funkcji wychowania 1 szkoły Jako instytucji społecznej ( s . Kowalski), szkolnictwa wyż
szego i społeczności lokalnych (o. Szczepański, S. Kowalski). Anali
zowano zwiezki i zależności alędzy strukturę 1 funkcjonowanie*
szkolnictwa a strukturę 1 kulturę apołeczeńatwa (э. Chałasińskl).
Prowadzono również badania nad zawodem nauczyciele (o. woskowski, S. Sadaja) oraz kontynuowano badania nad «łodzieże, e szczególnie młodzieże chłopek? (o. Chałasińskl, S. Gołębiowski), ponadto licz
ne badania wychowawczego funkcjonowania instytucji pozaszkolnych (K. Przecławekl, Э. Koeoroweka).
T5---Ta*że, a. 163.
Badania socjologiczne związane z wychowanie* w latach 70 ekupls- ły elę głównie na zagadnieniach dotyczęcych reforay oświaty. Przy
gotowanie* do refor*y było powołanie Koaltetu Ekspertów do oprecowe- nle raportu o stanie oświaty, 'który* kleroweł 3. SzczepeiSskl. Opub
likowane w ty* czasie praca dotyczyły ni* tylko przygotowywanej re- foray, ale także «lały oharakter bardziej ogólny o podstawowy* zna
czeniu dla socjologii wychowania. Zagadnienia te *ożna podzielić na trzy grupy1 3 .
Teoretyczne problemy socjologii wychowanki
W zekresle teoretycznych problenów wychowania przedstawiono pró
bę opisu i wyjaśnienia probleaów eocjologll wychowania na podstawie prac klasyków nerksizau-lenlnizau 1 wybranych prac ze wapółczeenych badań socjologicznych, peychologloznych 1 pedagogicznych (o. Chała- slńskl), a także próby łączenia 1 wykorzystania w ujęciu «arkslatow- skl* Innych etanowlek teoretycznych (j. Szczepański, S. Kowalski).
‘Spośród Innych proble*ów Metodologicznych socjologii wychowanie przed*iote* szczególnej uwagi było zagadnienie relacji pomiędzy pe
dagogikę, zwłaszcza pedagogikę apołecznę a socjologię wychowania. Za
niedbane eę neto*la9t studia dotyczęce miejsca socjologii wychowa
nia we współczesnej socjologii, a także zwlęzków 1 relacji ponlędzy socjologię wychowania a lnny*l subdyscyplinanl socjologii. Brak też Jest pogłębionych studiów dotyczęcych rozwoju polskiej socjologii wychowania w odniesieniu do rozwoju tej dziedziny nauki w innych krajach, zarówno socjalistycznych, Jak 1 kapitalistycznych.”14
Rozwi-13Te*że, s. 167.
14Ta*że, s. 168, zob. tekże artykuł A. R e d z i e w i c z a - - W l n n l c k l e g o , S. A. W a l k e r a : Poczętki eocjologll wychowenla w Poleca 1 w Anglii. Konfrontacja polsko-brytyjskie W:
Pedagogika a socjologia wychowania. Red. A. R a d z l e w l c z - - W i n n i c k l . Katowice 1986.
Ja się natomiast koncepcja systemowej analizy wychowania, zarówno w odniesieniu do treści socjologicznych. Jak i ogólnej teorii syste
mów ^3. Szczepański, S. Kowalski).
Badania nad funkcjonowaniem systemu wychowania
System wychowania można traktować w dwóch aspektach - Jako wewnę
trzne zróżnicowanie systemu na poszczególne poziomy będż Jako for
my aktualizowania się procesów wychowawczych. W zakresie funkcjono
wania systemu wychowawczego wyróżnię się w socjologii wychowania na-stępujące poziomy i15
- m l k r o s y s t e m , gdzie między wychowawcę a wychowankiem za
c h o d z i interakcja w ramach określonej grupy będż instytucji, - m e z o e y s t e m to układ grup 1 instytucji wychowawczej w
społeczności lokalnej,
- m a k r o - 1 e x o s y s t e m , tzn. wpływy wychowawcze spo
łeczeństwa globalnego.
W systemach tych funkcjonuję różne formy wychowania : naturalne, bezpośrednie i pośrednie, pozaformalne. Prowadzi się rozliczne ba
dania na poziomie makrosystemu, dotyczęce świadomości edukacyjnej społeczeństwa polskiego, dostępności do dóbr kulturalno-oświatowych, stosunku do wykształcenia Jako wartości, postaw 1 aspiracji, bada
nia nad moralności?, postawami i aspiracjami młodego pokolenia. "Wy.
niki tych badań pozostaję Jednakże w znacznym rozproszeniu 1 wie
dza empiryczna w zakresie funkcjonowania systemu wychowawczego na poziomie makro Jest cięgle Jeszcze bardzo fragmentaryczna."16 Bar
T?---О. VI ł o d a r e k: Socjologia wychowania w Polsce..., s. 167.
16Tamże, s. 170.
dziej zaawaneowene badania dotyczę poziomu aezo, a zwlęzane eę z do
robki м badań monograficznych społeczności lokalnej. *U podataw kon
cepcji ayeteau wychowawczego w środowisku lokalny* przyjauJe elę za
łożenia o pośredniczącej roll 1 funkcji epołecznoścl lokalnej alę- dzy aakro- a alkroeyeteaea wychowewczym. Zgodni* z tya założeniea społeczność lokalne etanowi podstawowe płaszczyznę eaplrycznej we
ryfikacji rzeczywistego funkcjonowania eystaau wychowawczego we wezy- atklch jago pozloaach. Metodologiczny* narzędzia* badań 1 analiz funkcjonowania ayeteau wychowawczego w érodowleku Jest według taj koncepcji podejście systeaowe.*17
W anlejezya zakresie podejaowano natoalaat badania nad aktuellzo- wanlaa alę procesów wychowawczych w społecznościach lokalnych. Bra
kuje jednek analiz dotyczących funkcjonowania ayeteau wychowawczego na pozloale alkroeyeteau.
Badania nad selekcjami szkolnymi
Intensywne badania nad selakcjaal szkolnyal rozpoczęto Już na początku lat 70 nie tylko na gruncie eocjologll wychowania, ale tak
że na gruncie pedagogiki 1 psychologii. Poddawano azczegółowej ana
lizie procesy selekcji szkolnej u progu przejścia za szkoły podsta
wowej do szkoły średniej 1 ze średniej do wyższej. Interesując się także selekcjaal wewnętrzszkolnyal wezystklch szczebli ayeteau o- śwlaty. "Niemniej potrzebne wydaja się być podjęcie dalszych stu
diów odnośnie do systeaatyzacjl problemów 1 badań socjologicznych nad wychowaniem. Wymaga to Jednakże uporania elę z szeregiem pytań 1 wętpllwoścl, dotyczących zwłaszcza Istoty i statusu socjologii wy
chowania Jako dziedziny nauki. Jej zwlęzków z innymi dziedzinami so
cjologii, a także z innymi naukami o wychowaniu. Samo Już
określe-^ T e r n i e , szerzej na ten teaat w rozdziale 3.3.
ze
nie grenie interesującej nee dziedziny nie Jest bynajmniej rzecze proste. Nie sposób bowlen włęczyć do socjologii wychowanie wszel
kich badań społecznych nad wychowaniem z Jednej etrony, z drugiej zaé tworzyć ostre dla nich przedziały. Ola celów klasyfikacji kon
kretnych prac i badań przydatne Jest nlewetpllwie rozróżnienie so
cjologii wychowania, socjologii pedagogicznej, pedagogiki eocjologi-cznej czy pedagogiki społeeocjologi-cznej.*18
Warto w tym miejscu zasygnalizować, 12 Wiesław Wlśnlewekl używa terminu ‘socjologia oświaty* zamiast tradycyjnego pojęcia ’socjo
logia wychowania*, wychodząc z założenia, że socjolog winien inte
resować się całym systemem oświaty, a więc nie tylko instytucjonal
nymi formami wychowania, ais wszelkimi formami nauczania i wychowa
nia oraz zagadnieniami zarządzania i ekonomiki oświaty. W zwięzku z tym problemem system oświaty należałoby rozpatrywać w kategoriach gospodarczych, kulturalnych 1 indywidualnych . Uwzględniając zagad19 nienia gospodarcze w centrum uwagi znalazłyby aię problemy ekonomi
ki oświaty, problemy kulturalne uwzględniałyby programy nauczania i wychowania, a indywidualne koncentrowałyby się na problemach, 'któ
re Znaniecki nazwał zaspokojeniem potrzeb z zakresu pogłębiania
u-* 20
mysłu czy rozszerzania horyzontów przez własnę ciekawość" . W. Wi
śniewski wieże to zagadnienie z masowymi badaniami nad rónnośclę startu życiowego. Oeżell chodzi natomiast o aspekt kulturowy, to au
tor wyróżnia trzy podstawowe funkcje w realizacji programu oświato
wego :
- techniczne, w której mieszcz? się zagadnienia skutecznej organi
zacji przekazywania wiedzy w różnych układach instytucjonalnych,
^
1
Tamże, e. 172-173.
19W. W i ś n i e w s k i : Niektóre problemy socjologii oświaty.
"Studia Socjologiczne* 1975, nr 3, s. 154.
20
niezbędnej do pełnienia różnorodnych ról zawodowych, włączając w jej zakres nabywanie określonych umiejętności, sprawności 1 nawy
ków ;
przystosowawczy, prowadzącą do pełnego przystosowania jednostki do układów życia w danym społeczeństwie, co ma bezpośredni zwią
zek z ciągłością kulturową grup 1 społeczeństw, zapewniającą trwa
łość i ciągłość obyczajową;
innowacyjne■ która Jest związana z potrzebami przemian kulturo
wych, a dotyczy konieczności uwzględniania potrzeb grup 1 więk
szych zbiorowości, przewidywania zmian na podstawie prowadzonych badań oraz stymulowania owych zmian w kierunku twórczego dynami
zmu z zachowaniem koniecznych tradycji.
"Taka propozycja analizy podważa dotychczasowy podział na nauczanie i wychowanie, zgodnie z którym produktem nauczania sę wiadomości i umiejętności ucznia - natomiast produktem wychowania - osobowość."21
Podstawowe funkcje systemu oświaty, według W. Wiśniewskiego, sta
nowią Jednocześnie zbiór najbardziej istotnych problemów socjologii oświaty. Funkcja techniczno-kulturowa dotyczy, Jak już wepomniano, skutecznego przekazu wiedzy do pełnienia ról społecznych decydują
cych o realizacji programu rozwoju gospodarczego 1 socjalnego kraju.
Niezbędna zatem wydaje się optymalizacja procesu kształcenia nauczy
cieli. Problem drugi, wynikający z nierównomiernego startu życiowe
go młodzieży wywodzącej się z różnych środowisk, dotyczy modyfika
cji programów nauczania. Zagadnienia te wyznaczają potrzeby naszego systemu oświaty w dwóch kierunkach: integracji badań naukowych psy
chologów i socjologów w zakresie rozwoju nauk o wychowaniu 1 naucza
niu, kształcenia fachowców z zakresu zarządzania systemem oświaty.
77---Tanże, e. 155.
f u n k c j a p r z y s t o s o w a w c z o - k u l t u r o w s Przez przystosowanie się Jednostki do nowego środowiska rozuwie—
my świadome zmienianie się jej pod wpływem wymagań czy oczekiwań ze strony członków zbiorowości, do której Jednostka wchodzi i w której pełnić aa określone role społeczne. Chodzi o zmiany powodujące odpo- wlednlość między tym, czym Jednostka być powinna w nowy* środowisku a tym, czym Jest wchodzęc w nie. Przez przystosowanie rozu«ls*y bo
wiem takie zmiany lub modyfikacje postaw i zachowań, które u*ożll- wiaję Jednostce aktualne rozwiązywanie sytuacji konfliktowych 1 po
wodzenie w pełnieniu nowych ról społecznych. Umożliwia ono resllza- cję nałożonych na Jednostkę w nowej sytuscji zadań 1 własnych jej dężeń czy aspiracji więżących się zarówno z formalnymi, Jak 1 nie
formalnymi wymaganiami roli, 'i to w taki sposób by zachowanie się innych względem niej dawało jej podstawę do trwałego lub co naj
mniej periodycznie powtarzaJęcego się zadowolenia z pełnionej ro-11' . Według wspomnianego autora źródłe* dezintegracji 22 wychowaw
czej nie Jest konflikt pokoleń będź rozpad rodziny, Jek na to wska
zuje liczni socjologowie, lecz rozbieżność między propagowanymi a realizowanymi w praktyce wychowawczej wzorami postępowania . 23 Tak więc rezultaty wymienionej funkcji zależę z Jednej strony od Inte
gracji systemu wychowawczego, dotyczecego systematyczności 1 spójno
ści werbalnego propagowania naczelnych wzorów przez Instytucje wy
chowawcze, z drugiej zaś - od stopnia spójności «iędzy propsgowsny- nl werbalnie wzorcami zachowania a zachowaniami wychowujecych.
F u n k c j a i n n o w a c y j n o - k u l t u r a l n a
W każdej zbiorowości ścleraje się dwa deżenla: skłonność do kon
serwatyzmu, tzn. trwanie w starych zwyczajach 1 dęźnoćć do
tworze-22Ta*że, s. 160.
23Tamże, s. 165.
nie nowych wertoéci. ‘Walne więc dla nas Jeet i będzie - w przysz
łych analizach systemu oświaty - czy instytucje społeczna, powoła
ne do celów wychowania i nauczanie, potrafię stosować proyran zecho- wujęcy odpowiednie proporcje w przyswajaniu wychowanko* tradycji i wpajaniu zdolności do innowacji.'2 д
Socjologia wychowania należy do tych dziadzin socjologii, któ-4rych kryterluw klasyfikacji stanowi określony rodzaj czynności ch»
rakterystycziv/ch dla całego społeczeństwa. Przedmiotem jej bedeń Jest wychowanie 9tanowięce określony rodzaj czynności całego społe
czeństwa, która to działalność noże być planowo zorganizowana lub spontaniczna . Proces wychowania Jest trwale zwlęzany ze 6połeczeiV25 stwem, zmiany cywilizacyjne powoduję Jednak zmiany w sposobach tego zwięzku . Warto więc w tym miejscu skupić uwagę na aktualnych pro26 blemach badawczych polskiej socjologii, której weżne problemy wyzna
czaj! w pewnym zakresie sferę zainteresowań badawczych socjologii wychowanie. Na posiedzeniu Komitetu Nauk Socjologicznych PAN w dniu 8 lutego 1965 roku omówiono potrzeby, perspektywy i priorytety ba
dawcze polskiej socjologii. Istnienie 1 funkcjonowanie socjologii Jako nauki stosowanej wyznaczone Jest zapotrzebowaniem kraju na "u-sługl" badawcze w celu formułowania diagnoz, prognoz i zaleceń dla polityki społecznej 27. Do podstawowych priorytetów badawczych socjo-
* 26
logii zaliczyć należy : badania nad strukturę 1 ruchliwości? spo
łeczeństwa polskiego, nad wartościami, postawami, osobowością, aspi
racjami i dężenianl obywateli oraz zakłóceniami zasady społecznej
4Ta<nże, s. 169.
25S. K o w a l s k i : Socjologia wychowania w zarysie. Warszawa 1974, a. 53.
26Tamże, s. 54-55.
27S. N o w a k: Pożędane priorytety badawcze polskiej socjolo
gii. “Studia Socjologiczne* 1985, nr 3-4, s. 131.
sprawiedliwości. Szczególnie Istotne rolę noże odegrać analiza prze- nian dężeń, potrzeb 1 aspiracji społeczeństwa polskiego oraz sto
pień satysfakcji 1 frustracji z Ich osiągania, będż niemożliwości Ich óslęgnlęcla, badania układu ról organizacji 1 Instytucji ośwla- ty oraz kultury począwszy od układów Instytucjonalnych oéwlaty 1 kultury aż po wypoczynek 1 zabezpieczenie społeczne. Ważne zagadnie
nie badawcze to koóclół Jako Instytucja. Niezbędne sę także badania struktury, funkcjonowania. Jak 1 przemian układów 1 podsystemów 'in
stytucjonalnych. Należałoby również zwrócić uwagę na wzajemnę zależ
ność między systenanl e podsystemami, w szczególności na relację Ich współdziałania. Szczególnie należałoby uwzględnićIpodsystem władzy politycznej 1 określić Jego rolę 1 funkcjonowanie całości Jeko ukła
du. "Oeżell potraktujemy system 1 Jego podeystemy Jako układy wza
jemnie ze eobę powiązanych ról społecznych, to w grę wchodzi prob
lem sposobu pełnienia ról, stylu i efektywności w wykonywaniu tych ról w zależności od cech osobniczych wykonawców ról. W sumie chodzi 0 wpływ cech strukturalnych, społeczno-demogreflcznych oraz wartoś
ci i osobowości osób zatrudnionych w danej instytucji na sprawność 1 styl Jej funkcjonowania. Ta sama sfera spraw nasuwa pytanie o za-leżnoścl odwrotne." 29 Istotnym probienen - z punktu widzenia potrzeb społecznych - Jest badanie przemian 1 zaniku etosu zawodowego w gru
pach majęcych dotychczas taki etoe. Badanie wpływu eyetenu Instytu
cjonalnego na stopień zaspokojenia potrzeb obywateli, tzn. "w Jakim stopniu, oówięc ogólniej, struktura instytucjonalna naszego kraju i jej sposób funkcjonowania aq Instrumentalne do odczuwalnych i uświa
damianych potrzeb obywateli naszego kraju, a w Jakim etopnlu - blo- kujęc zaspokojenie tych potrzeb lub też fruetrujgc Je - przyczynić się mogę do anomizacjl samego ayatemu i do anomizacjl naszego
epołe-2g
czeńetwa*3 0 . Niezbędnym elementem badań winny być pozaekonoalczne rezerwy tkwięce w podsystemach systemu globalnego.
Współczesna socjologie wychowania rozwija się w wielu dziedzi
nach dotyczących: komponentów órodowieka wychowawczego (rodzina, szkoła, grupa rówieśnicza, środowisko lokalne),procesu uspołecznie
nia dzieci i «łodzleży oraz Jego zaburzenia, doskonalenia systemu oświaty, szkolnictwa 1 wychowania w różnych środowiskach3 1 . Nato
miast proces wychowawczy Jako przedmiot badań socjologii wychowa
nia traktowany jest Jako komponent ogólnego rozwoju społecznego, któ
rego główne funkcjo Jest przekazywanie kultury dorastającym pokole
niom oraz przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w postępie epoła- czno-kulturowym. W procesie rozwoju cywilizacji wychowanie różnicu
je się w poszczególnych typach społeczeństw, a także w ramach okre
ślonego ustroju społeczno-politycznego przebiega różnie w poszcze
gólnych warstwach 1 klasach społecznych, rozmaitych społecznościach lokalnych ltp. Różnicuje aię on także w poszczególnych Instytucjach wychowawczych ,32
Najważniejsze problemy badawcze socjologii wychowania skupiaj;
się wokół następujących zagadnień3 3 :
- system oświatowo-wychowawczy na tle przemian społeczno-gospodar
czych 1 kulturowych,
- mechanizm selekcji szkolnych,
- funkcjonowanie inetytucji oświatowo-wychowawczych w środowisku lokalnym,
- struktura 1 funkcjonowanie różnych środowisk, - funkcje wychowawcze rodziny,
- zagadnienia zwięzane z funkcjonowaniem szkoły wyższej.
31S . K o w a l s k i : Socjologia wychowania..., s. 60.
3?Temże, s. 16.
333. O ę d r z e J e w s k i : Wybór tekstów..., a. 6.
- problemy zawodu nauczycielskiego, - procesy socjalizacji 1 resocjalizacji, - problematyka młodzieży.
Literatura podstawowa
£l3 F. Z n a n i e c k i : Socjologia wychowania. T. 1. Warszawa, 1973- 9 . 3-37.
[2^ S. K o w a l s k i : Socjologia wychowania w zarysie. Warszawa 1974, a. 51-64.
[3J S. K o w a l s k i : Udział socjologii w badaniach procesów wy
chowawczych. W: Nauki przyrodnicze i społeczne współdziałające
chowawczych. W: Nauki przyrodnicze i społeczne współdziałające