4. Wychowanie jako funkcja wpływów środowiskowych
4.1. Socjologiczne i pedagogiczne aspekty badań nad rodzinq
Rodzina stanowi niezwykle skomplikowany przedmiot badań ze wzglę
du na zachodzący w niej konglomerat zjawisk społecznych, ekonomicz
nych, psychospołecznych, pedagogicznych, a jej funkcjonowanie zwią
zane jest z wieloma problemami moralnymi 1 prawnymi. Rodzina| funk
cjonuje bowiem w całokształcie warunków społecznych, ekonomicznych 1 kulturowych danego społeczeństwa. Analiza życia rodzinnego może więc być prowadzona ze względu na problemy wewnętrzne rodziny, a tak
że sposób jej funkcjonowania w określonym społeczeństwie. Dlatego też badania nad rodzinę prowadzone sę w obrębie wielu dyscyplin 1 subdyscyplln naukowych.
Podejmujęc rozważania dotyczęce różnorodnych problemów rodziny w jakiejkolwiek z subdyscyplln 1 dyscyplin naukowych, należy zdać so
bie sprawę, że Jest ona kategorię historycznie zmiennę, że 'każda analiza rodziny musi być prowadzona ze ówladomoóclę zmienności form organizacji i funkcji rodziny, ich zależności od charakteru apołe- czeńetwa, Jego ekonomicznych podstaw, ustroju, kulturalnych epecyfi- cznoéci i tradycji*1
*A. K ł o s к -o w s к ai Rodzina w Polsce Ludowej. W: Przemiany epołeczne w Polsce Ludowej. Red. A. S a r a p a t a. Warszawa 1965, e. 507.
Zainteresowania poznawcze problemami rodziny elęgaję starożytno
ści. Miały one głównie charakter rozważań teoretycznych. Interesują
cy wydaje się Jednak nurt badań empirycznych dotyczących rodziny, w którym wyodrębnić można kilka etapów badawczych. Do końca XIX wieku podejmowano badania historyczne, traktujące rodzinę Jako instytucję, a większość z nich ujmowała zagadnienie w sposób analogiczny i etno
graficzny. Od połowy XIX wieku rozpoczęto badania (ze względu na no
wo wypracowane metody) nad ówcześnie aktualnymi problemami życia ro
dzinnego, zwięzanymi z zaznaczającymi się procesami industrializa
cji i urbanizacji. Etap trzeci to lata 30 XX wieku, gdzie w bada
niach nad rodzinę dominowała problematyka psychologiczna 1 analiza społecznych probiomów Jej funkcjonowania. Badania po II wojnie świa
towej cechuje tendencja do tworzenia socjologicznych teorii rodziny widzianej we wzajemnym powiężeniu ze strukturo społeczeństwa .2
W latach 60 wyodrębniła się w Polsce kolejna subdyecypllna so
cjologii - eocjologla rodziny, "traktująca o społecznych, obiektyw
nych i subiektywnych aspektach rodziny Jako grupy społecznej i In
stytucji społecznej, zajmujęca się zarówno wewnętrzny strukturę ro
dziny, jej wewnętrznymi procesami, jak też jej zwlęzkami z dynamikę mikro- 1 makroatruktury społecznej ujmowanej w kontekście
społeczeń-3 *
stwa globalnego” . Rodzina noże byc zaten badana przez socjologa w trzech płaszczyznach: obiektywnych stosunków, struktur i funkcji społecznych, w płaszczyźnie kulturowej, a także sublektywno-świado-nościowej . Przy czym oba aspekty - subiektywny i obiektywny - winI 4
ny być ujnowane w ich wzajemnych relacjach na tle zwięzków i proce
F . A d a m s k i : Etapy rozwojowe i główne podejścia metodolo
giczne w badaniach nad rodzinę. Wj Metodologiczne problemy' badań nad rodzinę. Red. Z. T y a z к a. Poznań 1980, s. 122-125.
3Z. T y e z к a: Socjologia rodziny. Warszawa 1979, a. 36.
4T e n ż ei Socjologiczny punkt widzenia w badaniach nad rodzi-*
rtf. Wi Metodologiczne problemy..., a. 15.
sów ogólnospołecznych. A zetem szczegółowa socjologiczna problema
tyka badawcza w odniesieniu do rodziny dotyczy: filogenetycznych fez 1 ontogenetycznych faz rozwoju rodziny, stosunków oraz interakcji wewnętrzrodzinnych, typologii fora życia rodzinnego oraz analizy więzi pokrewieństwa, e także relacji: rodzina a Mikrostruktura spo
łeczna, rodzina a makrostruktura społeczna, rodzina a typ społeczeń
stwa globalnego, a także rodziny Jako instytucji 1 grupy apołecznej oraz patologii życia rodzinnego, nowych prognoz odnoazęcych eię do przyszłości rodziny5 .
Rozważajęc powyższe aspekty badań nad współczesne rodzin; w uję
ciu socjologii, należy podkreślić, 2e jeat to dyecypllna systematy
zuj ęca całokształt badań związanych z rodzinę, uzyskanych przez in
ne nauki nlę ..się intereeujęce, e także, że badenla socjologiczne ma
ję charakter wieloaspektowych analiz, co wyznaczaj szeroki zakree przedmiotu. Jakim jest socjologia rodziny. Socjologia ujnuje rodzi
nę w nieodłącznym kontekście alkro- i aekroatruktury społecznej o- raz społeczeństwa globalnego, a procesy wewnętrzna interpretowana sę Jako korelaty zewnętrznych proceeów 1 struktur społecznych.
Specyfikę socjologicznych analiz jest także fakt stosowania okre
ślonych pojęć, np. grupa społeczna, struktura rodziny, śniadoność społeczna ltp. Socjologia stosuje także specyficzne reguły postępo
wania badawczego oraz zaleca konplekBOwe wykorzystanie aetod 1 tech
nik badewczych w odniesieniu do rodziny®. Badania socjologiczne ana
lizuję rodzinę i jej funkcjonowania w określonym społeczeńetwie tak
że poprzez pryzmat funkcji rodziny. 'Badania podejmowane w ranach socjologii rodziny przy uwzględnianiu znlennych pozarodzinnych jako zmiennych zależnych, prowadzę do równorzędnej charakterystyki
wszy-СT e n ż e : Socjologia rodziny..., 9. 30-36.
®T a n ż e: Socjologiczny punkt widzenia..., a. 23.
stkich funkcji rodziny studiowanej Jako fakt społeczny w sensie Durkheima."7 Wyniki badań socjologicznych dotyczęcych rodziny wyko
rzystywane sę nie tylko przez inne dyscypliny naukowe, w tym także pedagogikę, ale również Jako praktyczne rezultaty przez ustawodaw
stwo i różne foray opieki państwa nad rodzinę (np. w ranach polity
ki społecznej).
Problemami rodziny zajmuje się Jednak także socjologia wychowa
nia, która podobnie Jak socjologia rodziny Jest subdyscyplinę socjo
logii. Obie te subdyscypllny sę zwięzane z socjologię w rozwiązywa
niu problemów badawczych poprzez ogólnę teorię i metodologię socjo
logiczne . Socjologia wychowenla wyodrębniona została ze względu no badany rodzaj czynnodoi charakterystycznych dla całego społoczeń-stwa lub nawet wszelkich społeczeństw . W całokształcie problematyQ
ki socjologii wychowania można wyróżnić dwa podstawowe aspekty zwią
zane z wpływem i czynnościami wychowawczymi w środowiskach, grupach i instytucjach oraz efekty owych wpływów i działań na wychowanka. W ujęciu F. Znanieckiego sę to problemy wychowujęcago społeczeństwa oraz uspołecznienia wychowanka .g
Polska socjologia wychowania w okresie powojennym rozwinęła ba
dania dotyczęce problematyki środowiska wychowawczego i Jego kompo
nentów, procesu uspołecznienia dzieci 1 młodzieży oraz Jego zabu
rzeń, doskonalenia systemu oświatowo-wychowawczego oraz Jego funk
cjonowanie w różnych środowiskach1 0 . Z rozważań S. Kowalskiego wy
nika, że w ramach socjologii wychowania nie wyodrębniła się dotych
czas ewoiata, jej właściwa, dziedzina obejmuj-ęca problematykę rodzt
----1---Э. T o b e r a: Relacje między socjologicznym a pedagogicznym punktem widzenia w badaniach nad rodzinę. W: Metodologiczne proble
my.**, a* 173,
OS . K o w a l s k i : Socjologia wychowenla w zarysie. Warszawa 1974, s. 53.
QF. Z n a n i e c k 1: Socjologia wychowania. T. 1 1 2 . Warsza
wa 1973.
10S. K o w a l s k i : Socjologia wychowania..., e. 60.
ny - socjologie wychowania rodziny. Socjologia wychowania, podejmu
jąc problemy dotyczyce rodziny, analizuje jej wychowawcze funkcjo
nowanie w świetle 'gotowych wycinków socjologii ogólnej” , a w szcze
gólności socjologii rodziny, bez wnikania w metodologiczne aspekty tej analizy1 1 .
Socjologia wychowania podejmuje problematykę rodziny Jako kompo
nentu wychowujycego społeczeństwa, ponieważ Jej funkcjonowanie zde
terminowane Jest wpływami wielu płaszczyzn życia społecznego 1 eko
nomicznego. Równocześnie Jednak istnieje determinacja odwrotne. Ana
lizując wychowawcza funkcjonowanie rodziny, spojrzenie socjologii wychowania będzie miało charakter swoistej ogólnosocjologicznej te
orii wychowania. Ola eocjologa wychowanie rodzina stanowi przedmiot badań traktowany Jako środowisko wychowawcze - analizowane ze wzglę
du na proces uspołecznienia dzieci, etrukturę,! styl życia, system zorganizowanych oddziaływań wychowawczych, powiązanych ze środo
wiskiem pozarodzinnym. Socjologia wychortanla analizuje wlę'c wycho
wawcze funkcjonowanie rodziny. Traktując przedmiot badeń Jako pod
stawowy zmienny zależny, można wyróżnić dwa równorzędne, wzajemnie sprzężone ze soby elementy:
- rodzina Jako środowisko wychowawcze bydź przedmiot wychowania, - proces uspołecznienia dzieci, będycy efektem wpływów 1 oddziały
wań tego środowieka.
W zależności od fazy wieku dziecka wśród tych składników S. Kowal
ski wyróżnia: strukturę 1 organizację życia rodzinnego oraz przebie
ga J gcy w jej warunkach proces akulturyzacjl dziecka, świadomie orga
nizowany system działań wychowawczych, który wrazi z wiekiem Jaet berdziej zwiyzany z wpływami instytucjonalnymi, pozarodzinnymi . Ty-12
T e n ż e: Rodzina jako przedmiot socjologii wychowania. W:
Metodologiczne problemy..., s. 53.
pov.'a zatem problematyka badawcza socjologii wychowania zwlęzana z rodzinę dotyczy1^:
- zagadnień związanych ze zmienności; funkcji wychowawczej rodziny i’, historycznym rozwoju społecznym (np. prace F. Znanieckiego, Z.
Chałosińsklego),
- zagadnień wychowawczego funkcjonowanie rodziny w systemie szkol
nictwa i oświaty w społeczeństwach współczesnej cywilizacji, - roli rodziny w systemie wychowania w rozmaitych środowiskach (np.
miasto, wieś),
- wewnętrznego, wychowawczego funkcjonowania rodziny, uwzględniając Jej zróżnicowanie ze względu na typ środowiska kulturowego, społe- czno-przestrzennego, ekonomicznego ltd.
W konsekwencji powyższych rozważań przedstawiających kierunki ba
dań nad problemami rodziny, zwięzane z socjologię pedagogicznych u- jęć interesującej nas problematyki, zwłaszcza że nożna spotkać twier
dzenia, iż pedagodzy maję skłonność do przechodzenia w tym przypad
ku na pozycje socjologii wychowanie1 4 . Wynika to. Jak eię wydaje, głównie z powodu wspólnego dla eocjologll wychowania 1 pedagogiki przedmiotu badań. Jakim Jeet, ogólnie rzecz ujmujęc, proces wycho
wania. Socjologia wychowanie i pedagogika, zwłaszcza społeczna. In
teresuję się rodzinę z uwagi na jej funkcję wychowawczę. Pedagogika społeczna Jest Jednak eubdyecypllno pedagogiki, a w rozwiązywaniu problemów, w tym także dotyczęcych rodziny, opiera się na teorii i metodologii pedagogiki. W literaturze przedmiotu odnajdujemy wiele sugestii wyznaczających zakree zainteresowań pedagogiki społecznej do problematyki rodziny, wysuwanych jednakże w większości przez so
cjologów niż samych pedagogów. Dyskusyjny wydaje się poględ, lż pe
dagogika rodziny nie wyodrębniła się jako subdyscyplina pedagogiki.
1^Tamże, s. 61.
14Tamże i э » 62 •
v» związku z tyn nie interesuje eię ona rodzinę Jako takę1 5 . "Szcze
gólny punkt widzenia tej neukl każe pedagogon epołecznyn zajmujęcym się rodzinę badeć instytucjonalnie stwierdzone za bu rz an o w wydolno
ści wychowawczej rodzin w celu korelacji środowiska życia tych , ro- dżin" . Wynika z tego, że pedagogika interesowałaby się 16 rodzinę, badajęc instytucje oświatowo-wychowawcze, którymi pedagogika społe
czna także eię zajnuje dlatego, iż często przedmiotem badań jest dziecko w rodzinie ze względu np. na rolę ucznia czy też wychowanka donu dziecka. Takie podejście do powyższego zagadnienie wynagałoby eksperymentalnego postępowania badacza, zwięzanego ze sprawdzanie1»
zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań funkcji rodziny z uwzględ
nieniem przemian1 7 . Zgodzić się jednak należy z poględen, iż nazwa
"rodzina" nie wyodrębnia zakresu badań pedagogicznych, lecz wyodręb
nienie dokonane zostaje za względu na próbie*, podobnie zresztę Jak w przypadku socjologii wychowania.
Niektóre propozycje dotyczęce rozdzielenie kompetencji pedagogi
ki i socjologii wychowania wskazuję na możliwość koncentracji peda
gogiki na problemach Jednostkowych, a socjologii wychowania na zbio
rowych, zwlęzanych z wychowawczyń funkcjonowaniem rodziny. "Pedago
gika, skupiajęc swę uwagę na tyn co Jednostkowe, susi uwzględniać także rodzinę w kategoriach środowiska, socjologia z kolei w ra
nach społecznej problenatyki wychowawczej uwzględnia rodzinę nie tylko w kategoriach grupy i instytucji, lecz również Jednostkę w ka
tegoriach socjalizowanej osobowości.”10 Pedagogika społeczna ujmuje wychowanie jako funkcję wpływów środowiskowych w toku życia
jedno-T o b e r at Relacje Między socjologicznym..., e. 173.
16Tamże, s. 174.
17Ta«że, e. 175.
1вM. L e t o e z e k : Socjologiczny eapekt badań nad w vcrowa- nien. W> Metodologiczne probleny..., e. 177.
stkl. W podstawowych opracowaniach - majęcych charakter podręczni
kowy - z zakresu pedagogiki społecznej (np. A. K a m i ń s k i :
"Funkcja pedagogiki apołecznej". PWN Warszawa 1974; R. W r o- c z y ń 9 к i: "Pedagogika społeczna". PWN Warszawa 1974) autorzy, omawiajęc fundamentalne kręgi środowiskowe i ich problematykę spo
łeczno- wychowawczo, sporo miejsca poświęcaj? problemom rodziny.
Pedagodzy w początkowym okresie zainteresowań zagadnieniami ży
cia rodzinnego koncentrowell ewę uwagę głównie na sytuacji dzieci i młodzieży w rodzinie, w której - Jako konsekwencje wielorakich procesów apołecznych - dokonuję alę przeobrażenia. Ostatnio Jednak więcej uwagi zaczynaję poświęcać sprawom życia małżeńskiego oraz pro-biernom oaób starych w rodzinie . OmawiaJęc zainteresowania pedago19 giki apołecznej środowiskiem rodzinnym, nie epoeób pomlnęć jej o- sięgnlęć metodologicznych, zwięzanych z Jakościowym 1 ilościowym pomiarem tego środowiska. Ponieważ w badaniach środowiskowych pierw
szoplanowe znaczenie ma poprawny pomiar środowiska, tzn. należycie diagnostyczny 1 efektywny w praktyce. Istnieje więc potrzeba doboru wyraźnych, łatwo postrzegalnych wskaźników czułych diagnostycznie.
Jednocześnie nielicznych, nie komplikujęcych czasu pomiaru. "Celem pomiaru ma być określenie ezene pomyślności rodziny, wykazanych li
czbowo za pomoco należycie dobranych i odpowiednio 1 wyekalowanych wekaźnlków. Dobór wskaźników będzie uzależniony od ukierunkowania badania."20 W zakresie propozycji pomiarów środowiska rodzinnego pe
dagogika epołeczna ma bogate tradycje, kontynuowane przez wepółcze- anych pedagogów apołecznych.
Odzwierciedlałem wysiłków nad pomiarem środowiska wychowawczego Jeet system pedagogiczny H. RadllńekleJ, a szczególnie bedanla nad
---
Г5---A . K a m i ń s k i : Funkcje pedagogiki społecznej. Warszawa 1980, e. 98.
20Tamże, s. 109.
społecznymi przyczynami powodzeń 1 niepowodzeń szkolnych. Badania te stanowiły punkt zwrotny w metodologii środowiskowych bedań peda
gogicznych, "nie ograniczały eię bowiem tylko do ogólnej, jakościo
wej analizy zjawiska, ale zmierzały do ustalenia wskaźników i mier-ników wpływów środowiskowych* . ’Pedagog podejmujący dziś badania21 terenowe musi przyjęć za punkt wyjśela wskaźniki planowe, normy 1 wzorce według określenia H. Radlińskiej, które etanowlę niezbędny podstawę pomiaru potrzeb, zadań 1 rezultatów działalności wychowaw- czej.* 22 Na uwagę 1 podkreślenie zasługuje również koncepcja iloś
ciowego pomiaru ’środowiska domowego* Э. Pietera złożonego z 31 wskaźników . Wskaźniki środowiskowe dotyczęce warunków życia w ro23 dzinie poszczególnych dzieci stanowiły podstawę do określenia stan
dardów środowiskowych, które z kolei były miernikiem pozwalaJęcym obiektywnie ocenić warunki środowiskowe dziecka. Koncepcje te pozwa
la określić zasady dokonywanie pomiaru oraz ujęć rezultaty badań w postaci nieskomplikowanych wskaźników liczbowych. Pewnę trudność sprawie Jednak duża liczba rozbudowanych składników środowiska wy
chowawczego. Współcześni pedagodzy społeczni, korzystaJęc ze zgro
madzonego dorobku metodologicznego, cięgle wzbogacaj; go o nowe in- teresujęce elementy. Przykładem spośród wielu mogę być bedenla B. Bu- trymowicz, S. Kawuli
We współczesnych naukach społeczno-ekonomicznych ooraz większego znaczenia nableraję koncepcje wychowania Integralnego, obejmującego całokształt wpływów wychowawczych Instytucji 1 grup funkcjonujęcych
21R. W r o c z y ń s k 1: Pedagogika społeczna. Warezewa 1974, s. 126.
22Tamże, s. 133.
233. P 1 s t e r: Poznawanie środowiska wychowawczego. Wrocław - Kraków 1960.
24Zob. B. B u t r y m o w i e z: Wskaźniki zagrożenie pomyślne
go rozwoju rodziny Jako środowiska wychowawczego. ‘Studia Pedagogi
czne* 1970, t. 19 ; S. K a w u l a : Studia z pedagogiki społecznej.
Olsztyn 1983, rozdz. VI.
w społeczeństwie, od których zależę ostateczne efekty wychowania.
Powstaje zaten problen integracji oddziaływań wychowawczych rodzi
ny z pozostałymi elementami systemu wychowawczego zarówno w zakre-eie rzeczowyn, Jak i funkcjonalnym . A zatem wlodęca rola badaw2 5 cza, dotyczęce sposobów i nożliwości integracji konponentów systemu wychowawczego, w tym także rodziny przypadałaby pedagogice, zwłasz
cza społecznej Jako nauce prakseologlcznej. Według S. KaWull nożna wyróżnić kilka odnlen eystenu wychowawczego26
- globalny systen oświatowy społeczeństwa (nakroeysten wychowawczy), - środowiskowy - lokalny - systen wychowawczy (grupy, instytucje po-
zostajęce w bezpośredniej styczności z jednostkę),
- systen wychowawczy określonej instytucji oświatowo-wychowawczej (np. szkoły, dony dziecka, rodziny) - nlkrosysten wychowawczy, - Indywidualny systen wychowania, będęcy wynikien zachodzących znian
w osobowości jednostki Jeko skutek wynienlanych wpływów oraz wła
snej aktywności jednostki.
W zwięzku z tyn nożna wyodrębnić zasady procesu badawczego zjawiek wychowawczych dokonujęcych eię w rodzinie w ujęciu systenowyn :27 - wyodrębnlajęc rodzinę z globalnego eystenu oświatowo-wychowawcze
go nożna dokonać analizy jej wielorakich powięzeń z wszyetklnl elenentanl tego eystenu (np. kultura, gospodarka). Zwlęzki te noż
na rozpatrywać jako: bezpośrednie wpływy stosunków społecznych na rodzinę, wzajenne relacje 1 zwlęzki rodziny ze społeczeństwem, we
wnętrzne funkcjonowanie rodziny Jako podayetenu społecznego;
- rodzina jako środowisko wychowawcze funkcjonujęce w różnych zakre
sach eystenu wychowawczego, tzn. globalnego, lokalnego. Instytu
cjonalnego oraz jako nlkrosysten (ze względu na jej cele wewnętrz
ne))
25S. К a w u 1 ai Rodzina w środowiskowyn ayotenle wychowania.
"Nauczyciel 1 Wychowanie" 1976, nr 2, a. 28.
26T e n ± 6! Studia z pedagogiki apołecznej..., e. lie.
- rodzinę należy traktować, podejmijyc analizy nad jej wychowawczym funkcjonowanie». Jako samodzielny podsystem, dynamiczny zdolny do semoregulacjl, samokontroli, semoorganlzacji;
- mejęc na uwadze powiężenia rodziny z wieloma różnymi zakresami sy- stemu wychowania oraz Jej specyfikę Jako nlkroeyetenu wychowaw
czego należy analizować: wzory działań wewnętrznych o ekutkech we
wnętrznych, wzory działań wewnętrznych o skutkach zewnętrznych, wzory działań zewnętrznych o ekutkech wewnętrznyoh;
- powiężenia rodziny Jako nlkroeyete«u wychowania z wieloma zakre
sami systemu wychowawczego mogę zawierać różny etopień Integracji, a także dezintegracji rzeczowej (uznawane wzory, cele, treści) i funkcjonalnej (metody, eposoby,'| érodki oddziaływań wychowaw
czych).
Realizujęc w badaniach powyższe zasady, pedagogika epołeczna win
ne wskazywać konkretne możliwości 1 sposoby nodyfikujęce funkcję wy
chowawcze rodziny w celu optymalnego, wychowawczego jej| funkcjonowa
nia. Wydeje aię Jednak, że analiza rodziny, którę pedagogika traktu
je Jako grupę apołeczno-wychowawczę w układzie współzależności sy
stemowej, Jest nlewystarczajęce. Pedagoga rodzina interesuje przede wszystkim Jako naturalne środowisko, wychowawcze, kształtujęce pod
stawy osobowości człowieka. Prawidłowa realizecja funkcji wychowaw
czej przez rodzinę polega na zabezpieczeniu wszechstronnego (psy- cho-flzycznego 1 moralno-społecznego) rozwoju osobowości dziecka.
W zwięzku z tym pedagogika społeczha, podejmujęc badania nad rodzi
nę winna skupiać swoje zainteresowania także na warunkach umożll- wlajęcych optymalnę realizację funkcji wychowawczej w rodzinie Jako naturalnym środowisku wychowawczym, na warunkach rozumianych Jako ogół zachowań członków rodziny, tworzęcych sytuacje majęce pozytyw
ny (lub negatywny) wpływ na wychowanie dziecka. Na warunki te skło- daję 6ię następujęce elementy:
- atmosfera życia rodzinnego (tzn. klimat emocjonalny panujęcy mię
dzy członkami rodziny),
- postawy rodzicielskie, które stanowię konsekwencję stosunku emo- cjonalnego rodziców względów dziecka, wyrażającego się określony- ni formami zachowań,
- metody wychowawcze stosowane w rodzinie względem dzieci 1 ich skuteczność,
- wzory osobowe rodziców i Innych osób w rodzinie (zwłaezcze wielo
pokoleniowej) będęce podstawę kształtowanie sylwetki moralnej dzie
cka oraz przygotowanie go do pełnienie ról społecznych,
- aktywizacja zawodowa kobiet 1 jej ekutkl w procesie wychowania rodzinnego,
- rola ojca w rodzinie, znaczenie zmienności tej roli w procesie wychowania,
- struktura rodziny, traktowana nie tylko Jako układ stosunków i więzi łęczęcych Jej członków, ale także Jeko liczba dzieci w ro
dzinie (problem jedynactwe w rodzinie),
- znaczenie wykształcenia rodziców 1 pochodzenia społecznego w two
rzeniu optymalnego środowiska wychowawczego, osobista kultura pe
dagogiczna rodziców, wyrażajęca się w zdolności "do reagowania w sytuacjach wychowawczych zgodnego z potrzebami dzlecke, określona przez wiedzę, eystem wartości, norm 1 eposobów zachowania jednoet- kl С...Ц świadomość celów wychowania i umiejętność działania wy-chowawczego* ,Où
- organizacja pracy 1 czasu wolnego w rodzinie, zwłaszcza badania nad stopniem rozpowszechniania w rodzinie planowego i rytmicznego trybu życia, for* spędzania czaeu wolnego,
- badanie czynników dezorganizujących proces wychowanie w rodzinie, konsekwencje patologii życia społecznego, obserwowane w rodzinie i ich wpływ na dezorganizację funkcji wychowawczej (w tym także rozwody jako patologia rodziny).
20Э. M a c i a s z k o w a t Kultura pedagogiczna rodziców. W: Pe
dagogika Opiekuńcza. Materiały z Krajowej Konferencji Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN. Warszawa 1977, a. 164.
Pedagogika, podejmuj*c powyższe próbie*y badań nad rodzin*, korzysta z dorobku Innych nauk społecznych.
Z przedstawionych dywagacji wynika, że rodzina stanowi wspólny przedmiot badań dla wieku dyscyplin 1 subdyscyplln nauk społecznych współdziałających ze eob* w rozstrzyganiu wielu problemów związa
nych z rodzin*. Konlecźne jeet zatem badanie rodziny w.sposób Inter
dyscyplinarny, uwzględniaJ*cy wleloaspektbwość podejścia do Jej pro
blemów nie tylko ze względu na cel poznawczy, ale także, a może przede wszystkim, prakseologlczny. Pozostaje Jeszcze pytanie, któ
rej z subdyscyplln przypadłaby rolel ńaukl systematyzujęcej cało
kształt rezultatów badawczych dotyczęcych rodziny, uzyskanych przez wszystkie nauki. Jakie się ni* interesuję. Zbigniew Tyszka sugeruje, że rola ta przypaść winna socjologii Jako nauce o charakterze nomo-tetycznym, najbardziej; predestynowanej do wypełniania tego; zada-nie . Socjologia, jako nauka ldlograflczna, wypełniajęc 29 powyższe zadanie, dawałaby podstawę naukom prakseologlcznym, w tym także pe
dagogice, do oceny zjawisk i wyznaczania sposobów skutecznego dzia
łania w aspekcie wychowawczym.
Warto zauważyć, że rodzina etanowi dla pedagoga społecznego wd*ż atrakcyjny 1 nie do końca poznany badawczo przedmiot badań, zwłasz
cza że dostrzega on nieustannie dokonujęce się przeobrażenia rodzi
ny, będęce konsekwencję różnorodnych czynników. 'Maksymalne natęże
nie przeobrażeń rodziny występuje w społeczeństwach najbardziej u- przemysłowionych i zurbanizowanych. Polska znajduje się w pół drogi do nowoczesności, która w pełni kształtuje sytuacje rodzinne rejo
nów uprzemysłowionych i wielkomiejekich naszego kraju, natomiast w innlejszym stopniu przeobraża tradycyjn* strukturę rodzin wiejskich 1 małomiasteczkowych, opartych na rodzinnych warsztatach rolniczych i rzemieślniczych. Należy więc Polska do krajów, w. których
wepół-2QZ.- T y 8 z к a: Socjologiczny punkt w i d z e n i e . э. 2a.
istnieję wlelomodelowe postacie rodzin - od tradycyjnych do nowocze
snych z tendencję ku stopniowemu zanikowi tych pierwszych. * 30
Prowadzone w ezerokia zakresie badania nad rodzinę, zarówno w za
Prowadzone w ezerokia zakresie badania nad rodzinę, zarówno w za