Społeczne uwarunkowania zachowań dewiacyjnych wśród młodzieży

Analiza literatury przedmiotu wskazuje, lż zjawiska patologii epołecznej, Jeko określone formy epołecznle nieakceptowanych zacho­

wań, zwięzane sę z różnymi procesami rozwoju społeczeństwa1 . Dewia­

cja to sposób zachowania się lub etany rzeczy nie spełniające ste­

reotypowych I oczekiwań społeczeństwa w sensie negatywnym lub pozy- tywnym . W lltereturze socjologicznej spotykany wiele lnteresuję- cych koncepcji dewiacji jako reakcji na zmianę społecznę3 :

- ewolucyjna teorie zmian społecznych, które zekłada, że wszelkie kryzysy społeczno-ekonomiczne, także pozytywne wywołuję pewnę przejściowę zmianę społecznę, a zatem zarówno regres. Jak 1 gwał­

towny postęp mogę rodzić enomlę społecznę:

- koncepcje tzw. zapóżnlenia kulturowego wlęże się z twierdzeniem, lż istnieje stełe zepóżnlenle w procesie kulturowego przyetoeowenie społeczeństwa w stosunku do ekonomicznych przemian epołecznycht

1M. Ł o ś : Rola dewiacji w procesech zmiany społecznej. Wi Za­

gadnienie patologii epołecznej. Red. A. P o d g ó r e c k l . Warsza­

wa 1976, s. 21} zob. także t e n ż e : Teorie epołeczeńetwa a kon­

cepcje dewiacji. Tamże, s. 121.

2T e n ż e: Role dewiacji..., s. 23.

3Temże, s. 23-27.

- teoria zvleny*społecznej opartej ne dyżenlu do równowegi społecz­

nej zakłada, że zniana pewnych elenentów eyetenu społecznego wy­

wołuje eutonatycznie postępujyee procesy przystosowanie do pozo­

stałych elenentów eyetenu;

- koncepcja dewlecjl Jako czynnika zapobiegającego zalano* społecz­

ny» zakłada, że dewiacyjne lany w .choweniach jednostek 1 grup ey czynnikami stabllizujycynl życie społecznej

- koncepcje dewlecjl jako «otoru znian apołecznych zekłeda, że brak dewlecjl społecznych powoduje stabilizację społeczny,

A zetea w dewiantach doszukuje się siły postępu społecznego. "V/ ra­

nach dyscypliny naukowej zajnujycej się zjawiskami epołecznynl, któ­

rych istotne elenenty sy oceniane negatywnie, nożna wymienić cztery podstawowe kierunki rozwoju" :4

1) petologia społeczna, 2) dezorganizacja epołeczne,

3) dewiacja, ^

4) naznaczenie epołeczna.

PATOLOGIA SPOŁECZNA - tarnin ten powetał w końcu XIX wieku Jako określenie działań ludzkich aprzeclwiaJycych się wiejskie 1 nałomie- etoczkowy® ldeałon (stabilizacji, oszczędności, własności, dyscy­

pliny woli itp.). W ciygu lat definicja patologii społecznej przy­

bierała różne forny. Według A. Podgórskiego petologia społeczna to

"ten rodzaj zachowania, ten typ Instytucji, ten typ funkcjonowania Jakiegoś eystenu społecznego, który pozostaje w zasadniczej, nie de- Jycej się pogodzić - sprzeczności z światopoglądowymi wartościami,któ­

re w danej społeczności ey akceptowane"5 . Ogólnie nożna więc

powie-4 K. С y g i e 1 a к a: Przeględ teorii. Ws Zagadnienia patolo­

gii..., s. 83.

5A. P o d g ó г e с к 1* Patologia życia społecznego. Werezawa 1969; zob. np. 3. W ó d z; Zjawiska patologii społecznej a sankcje społeczne 1 prawne. Wrocław 1973, s. 13-20.

n e

dziać, 2a patologia epołeczna to takla zachowania ludzi, które po­

zostaje w konflikcie z powszechnie uznawanymi normami, wartoóclaml 1 wzorami w epołeczeństwie na denym etapie rozwoju6 . Patologia spo­

łeczna Jest zbiorem różnorodnych typów społecznych dewiacji.

DEZORGANIZACJA SPOŁECZNA oznacza 'stan zakłócenia porządku społe­

cznego, społecznej równowagi. Obejmuje ona takie zjawlaka, jak * zala­

na społeczna, nierównomierny rozwój kultury, nieprzystosowanie, dys- harmonia, konflikt*7 . Warto dodać, że teorii dezintagrecjl społecz­

nej jest wiele, wskazuję ona na pewna cechy 1 przyczyny tego zjawi­

ska. Wszelkie Jednak przyczyny dezorganizacji społecznej więżę się z procesaal zalany społecznej. Nesllenle różnorakich procesów spo­

łecznych aoże powodować Istotne rozstrojenie innych elementów pro­

cesu społecznego, e wiród ludzi wywoływać stresy, alkoholiza, choro- by psychiczne itp. . Jakiekolwiek sę źródła dezintegracji społecz­

nej, oznacza ona, że nawet wtedy, gdy ludzie właściwie realizuję swo­

je role społeczne w systemie to cele działania krzyżuję się 1 powo-duję, ża wynik działania Jest niezgodny z Ich oczekiwaniami . Dezor­Q

ganizacja więc odnosi się do błędów 1 nieudolności tkwięcych w sy­

stemie społecznym wzajemnie zależnych od eleble statusów 1 ról spo­

łecznych, a cale zbiorowa 1 indywidualne eę niedoskonała1 0 .

DEWIACJA- 'odnosi alę do zachowania, które zależy w znacznym stopniu od norm ustanowionych dla ludzi z określonymi społecznymi statusami*1 1 . Każdy za4 status społeczny ma okreélony zestaw

norma-Z o b . R . D y o n i z l e k , J. M i k u ł o w e k i - P o m o p s k l , Z. P u c e k : Współczesne społeczeństwo polskie. Wstęp do socjologii. Warszawa 1978, a. 229.

7K. C y g l e l s k a i Przeględ teorii..., a. 89.

fi

Tamże, e. 95.

9Tamże, s. 111.

10Tamże, s. 110.

tywnych zachowań. Zachowanie zależnie od statusu danej обоЬу noże być traktowane Jako przejaw dewiacji lub konformizmu.

NAZNACZANIE SPOŁECZNE (piętnowanie, stygmatyzacJa) Jeet podstawę twierdzenia, że dewiacja Jeet wynikiem reakcji społecznej, która

o-* 12

kreéla częstotliwość i charakter dewiacji . Niektórzy autorzy su­

geruję, że to grupa społeczna tworzy dewiacje, narzucajęc Jednost­

kom normy 1 reguły postępowania 1 etosujęc sankcje wobec oeób, któ­

re ich nie przestrzegaję, dewiant zatem Jest osobę, której tekę ety­

kietę przyklejono, e dewiacja to zachowania, które ludzie tak na­

zwali13 .

Cały zespół czynników warunkuje przebieg procesu socjalizacji dzieci 1 młodzieży. Analizujgc źródła 1 przyczyny zachowań dewiacyj­

nych młodzieży, należy wymienić trzy podstawowe grupy czynników1 4 : - zmienne makrospołeczne, dotyczęce zespołu czynników ekonomiczno-

-społecznych,

- zmienne mikrostrukturalne, zwięzane z oddziaływaniem grup pierwot­

nych na Jednostkę (rodzina, grupa rówleónicza ltp.),

- zmienne psychospołeczne, dotyczęce zespołu dyspozycji paychlcznych kształtujęcych osobowość 1 zachowania Jednostki.

Należy podkreślić, że każda Jednostka Jest odmiennę oeobowośclę, a- le każda należy równocześnie do mikro- 1 makrostruktur społecznych.

Należy zatem wyjaśnić funkcjonowanie mikrostruktur poprzez makro- struktury oraz weryfikować 1 konkretyzować wiedzę o roakroetruktu­

rach za pomocę analizy mikrostruktur. Twierdzenie to Jest dyrektywę metodologiczne, zakładajęcę prowadzenie badań na różnym stopniu

12Tamże, s. 112-113.

13Tamże, e. 1 1 4 j zob. także: A. S 1 e m a s z'к o : Teoria zróż­

nicowanych powlęzań a teoria naznaczenia społecznego - konkurencyjne czy komplementarne. "Studia Krymlnologlczne, Kryminalistyczne 1 Pe­

nitencjarne" 1978, nr 9.

14M. З а r o s z* Problemy dezintegracji rodziny. Warszawa 1979, s. 22.

ogólności z zastoaowanlea wielu aetod we wzajeanya powiąza­

niu15.

"Na zły socjalizację 1 demoralizację wpływaj9 przed* ws zy st ki m trudne sytuacja rodzinna ałodzleży, czynniki kaztałtujęce etan zdro­

wia psychicznego, nledoatateczna efektywność działalności szkół 1 Innych lnetytucjl wychowawczych oraz organizacji Młodzieżowych Jako środowiska wychowawczego, kształtującego postawy, dgżenla 1 charak­

ter. Proces wykolejenia społecznego pojętego Jako keztałtowanle cech osobowości, w który* doiiinuje uczenie elę wzorów zachowania antago- nistyczno-de6truktywnego, noże być apowodowany zarówno czynnlkanl ze efary biologicznej. Jak 1 czynnlkanl ze efery socjalnej, zwlęza- nej z otoczeniea. * 16 Badania naukowe wakazuję, Ze Jednya z podsta­

wowych czynników etiologicznych patologii społecznej nłodzleży eę zalany epołeczno-ekononlczne. Zwlęzane to Jeat z ubocznynl ekutkani azybkiago rozwoju alast wpływających na aaeowe ruchy Migracyjne z terenów wlejekich do alast, gdzie anoniaowość Zycie, osłabienie kon­

troli społecznej wpływa na zachowania dewiacyjne ałodzleZy ze wzglę­

du na ogranlczonę kontrolę apołecznę1 7 .

Wspólnę cechę zjawiek patologii epołecznej, która obejauje okre­

ślone typy dewiacji JednoetkowyCh 1 grupowych Jeet to, że eę one względnie trwałe, wyetępujęce z różnya nasilenie*, w różnych okre- aech 1 różnych epołeczeńetwach. Przeaiany epołeczno-ekonoalczne w Poleca alały 1 aaję określone znaczenie dla teraźniejszości 1 przy­

szłości kraju. Wraz z pozytywnyal proceeaal rozwojowyal występuje

53. D a n e с к li Uwagi o etanie socjologii aikroetruktur. “Stu­

dia Socjologiczne" 1971, nr 4, e. 48.

M. L i p к a: Zjawiake patologii społecznej wśród Młodzieży.!

Warszawa 1977, e. 64.

1 7Tanże, s. 6 8; zob. także M. 3 a r o a z: Probleny dezintegra­

cji..., a. 22-48; M. M a l e w s k a ; V. P e y r e : Przestępczość nieletnich. Uwarunkowania epołeczno-ekononlczne. Warszawa 1973.

margines niekorzystnych przemian mających wpływ na kształtowanie niekorzystnych postaw społecznych, stanowiących niebezpieczeństwo dla całego społeczeństwa . Należy zwróclc uwagę, że procesy uprze­18 mysłowienia Polski zwlęzane były z rozwojem mlaet. Procesy migra­

cyjne ze v/3i do miast stwarzały problemy adaptacji ludzi do nowych środowisk, osłabienie kontroli' społecznej. ‘Sprawowanie kontroli społecznej dokonuje się poprzez system Instytucji formalnych 1 nie­

formalnych, tv których zwłaszcza te ostatnie (rodzina, grupy rówieś­

nicze, koleżeńskie, egsiedzkie) odgrywaję największą rolę w proce­

sie socjalizacji 1 skutecznej ingerencji w zachowania Jednostek. Wię­

zi nieformalne wypierane sę jednak coraz częściej przez więzi for­

malno, rzeczowe, charakterystyczne dial współczesnych społeczeństw industrialnych."19

"Zjawiska społecznie ujemne 1 niepożądane są więc wynikiem z jed­

nej strony - rozkładu więzi 1 zahamowania równowagi w funkcjonowaniu instytucji Istniejących uprzednio, upadku tradycyjnych autorytetów, uniemożliwienia funkcjonowania dawnych norm 1 nleedekwatnoóel wzo­

rów zachowoń w nowych warunkach. Z drugiej zaś strony napływ ludno­

ści przynoszącej wzory zachowania, nowe systemy wartości 1 kryteria ocen, nowe zasady uznania 1 prestiżu spotęgowanego wpływem środków masowego działania kulturalnego, powoduje konflikty 1 ułatwia

agre-20 ^

sywne formy zachowania się." Społeczeństwa rozwijające się charak­

teryzuje zwiększanie się ruchliwości społecznej pionowej (przecho­

dzenie Jednostki z pozycji niższej na wyższe lub odwrotnie), pozio­

mej (przenoszenie się z grupy do grupy bez zmiany pozycji oraz prze­

strzennej (np. 20 wsi do miasta) powoduje u pewnych grup osób nega­

M. J a r o s z : Problemy dezintegracji..., s. 41-42.

19Tamże, e. 43.

2Q3. S z c z e p a ń s k i : Zmiany społeczeństwa polskiego w pro­

cesie uprzemysłowienia. Warszawa 1973, s. 92.

tywne konsekwencje21 . Trudności zwięzane z pełnienie» nowych ról społecznych w nowy* środowisku, obawa przed utratę pozycji epołecz­

nej jest u wielu źródłem frustracji, nerwic 1 w konsekwencji podło­

żeń zachowań dewiacyjnych. Celem perspektywicznym w naszym ; kraju jest stwarzanie równych ezane życiowych dla wszystkich młodych lu­

dzi, zwłaezcze w zakresie możliwości realizacji aspiracji edukacyj­

nych. Należy Jednak podkreślić, że reallzecje szans życiowych, aspi­

racji i dężeń Jeet w znaczny* stopniu wyznaczane czynnikami Indywi­

dualnymi, kulturowymi 1 materialnymi Jednoetki. Zmniejszanie dyspo­

zycji szans życiowych młodzieży z różnych środowisk etanowi zadanie o szczególnej ważności 1 wyznaczę kierunek dzlałart polityki epołeoz- nej2 2 .

Do najbardziej niepokojących zjawisk patologii epołecznej wśród młodzieży m l e ż ę : alkoholizm, tokeykomanie, przestępczość, samobój­

stwa, prostytucja.

ALKOHOLIZM to ‘wazelkl sposób picie, który wykrecza poza miarę tradycyjnego 1 zwyczajowego epożycla albo pozę remy obyczajowego, przyjętego w całej społeczności picia towarzyskiego bez względu ne czynniki etiologiczne, które do takiego zachowanie prowadzę" - Jest to definicje śwletowej Organizacji Zdrowia. “Alkoholicy eę to osoby pijęce nadmiernie, u których zeleżność od alkoholu Jest taka, że wy­

kazuję będź wyraźne zeburzenia psychiczne, będź też objawy zakłóca-Jęce Ich zdrowie fizyczne 1 psychiczne, ich etosunkl -z osobami dru-glmi i ich zachowania eg socjalne 1 ekonomiczne.”23

---- ż i '

М. O e r o e z: Problemy dezlntegrecjl..., e. 45.

22Tamże, e. 46-48.

23Alkohol i alkoholizm. Serie Sprawozdań Komitetu Ekspertów Zdro­

wia Psychicznego światowej Organizacji Zdrowia. Warszawę 1967.

Rozpatrując problematykę alkoholizmu, należy wskazać na trzy podsta-wowe Jego aspekty i24

- rozmiary spożycia napojów alkoholowych, ' - strukturę spożycia alkoholu,

- wzory spożycia alkoholu akceptowane przez społeczeństwo.

Rozmiary spożycia napojów alkoholowych naje * Polsce tendencje wzro­

stowe, "wielkość spożycia alkoholu na głowę ludności wzrosła w po­

równaniu z okresem przedwojennym pięciokrotnie, w clęgu ostatniego dwudziestolecia - dwukrotnie" . Badania młodzieży wskazuje na spo­25 życie dużych ilości napojów alkoholowych przez niewielką liczbę o-eób . Nie sposób przecenie strat w różnych sferach życia 26 społe­

cznego,; spowodowanych przez nadużywanie alkoholu. Szczególnie latot- ne znaczenie ma absencja w zakładachj pracy, obniżenie wydajności pracy, wypadki drogowe, zaburzenia życia rodzinnego, pogarszanie się stosunków międzyludzkich. Podkreślić należy, lż alkohol Jest Jednym z bardzo Istotnych czynników kryminogennych . Wiele przestępstw po­27 pełnianych Jest przez osoby znajdujęce się w etanie upojenia alko­

holowego. Nadużywanie napojów alkoholowych przez młodzież Jest szcze­

gólnie niepokojęce, zwłaszcza że granica wieku pierwszego kontaktu z alkoholem stale się obniża . Wychowanie młodzieży w trzeźwości 28 winno etać eię troskę rodziny, szkoły i całego społeczeństwa. O spo­

łecznej szkodliwości spożycia napojów alkoholowych decyduję nie

tyl-Zagadnienia patologii..., s. 348.

25M. J a r o s z : Problemy dezintegracji..., s. 50.

^®S. Ś w i ę c i c k i : Niektóre problemy alkoholizmu wśród mło­

dzieży. W: Wybrane zagadnienia patologii społecznej. Red. M. 3 a- r o s z. Warszawa 1975.

27S. S z e l h a u s : Znaczenie alkoholizmu i nadużywania alko­

holu w genezie przestępczości recydywistów. W: Zagadnienie prze­

stępczości w Polsce. Red. 0. J a s i ń s k i . Warszawa 1975.

26Zagadnienia patologii..., s. 349.

ko rozeiary picia, lie Jego struktura. Polska należy do krajów о najwyższy* w śniecie spożyciu napojów spirytusowych . Problee-pole­29 ga na tym. że udział napojów nisko- 1 érednloprocentowych w ogólnej ilości spożycie alkoholu wykazuje tendencje zmnlejezajęce się także wóród młodzieży3®.

Charakterystyczne cechę akceptowanego spożycia nepojów alkoholo­

wych Jest nadmierne spożycie Jednorezowe. Przyjęty przez większość społeczeństwa 'tradycyjny wzór picia" powoduje wysoki stopień zatru­

cia organizm. Wzór ten rozpowszechnia się także w érodowlakaeh mło­

dzieżowych31 .

TOKSYKOMANÏA Jest "to stałe lub okresowe przyjmowanie takich sub­

stancji wywołujących Istotne zmiany w stanach psychiki, których dłuż­

sze używanie prowadzi do zależności, chociażby tylko

psychlcz-NARKOMANIA to naJcięższa|postać toksykomanii, polegająca na skłon­

ności do nadużywania narkotyków (np. haszysz, marihuana). Narkoma­

nię charakteryzuje niezwalczalny przymus stałego zażywanie środków odurzajçcych33 1 zdobywanie go wszelkimi sposobami,.dgżenie do zwięk­

szenia dawek powoduje zależność psychiczne i fizyczng, skutki zaży­

wani a sę szkodliwe dla Jednostki i społeczeństwa.

terminanty 1 skutki spożycia alkoholu. W: Zagadnienia nieprzystoso­

wanie społecznego 1 przestępczości w Polsce. Red. 0. D a s i r i s k i. kryminologiczno-kryminallstyczne. Warszawa 1976, a. 72.

33"środkiem odurzającym może być każda substancja zarówno natu­

ralna, Jak i syntetyczna, która wywołuje pożędane przez Jednostkę zmiany w stanie Jej psychiki, prowadzi w wyniku dłuższego zażywania do zależności chociażby tylko psychicznej, często poleczonej z pod­

wyższeniem tolerancji oeobnlczej na tę substancję.” Tamże, 9. 74.

L e k o m a n l e Jeet postacie toksykomanli polegającą na skłon­

ności do nadużywania leków, wywołuj gс etan zależności psychicznej lub fizycznej, albo obu razem, występujgcej w wyniku systematyczne­

go lub okresowego przyjmowania leków. Najlżejszy postaciy toksykoma- nli Jest skłonność do nadużywania używek szkodliwych dla zdrowia.

Stałe przyjmowanie używek wytwarza zależność psychiczny, rzadziej zaś fizyczng3 4 . W wyniku kontrowersji definicyjnych w literaturze przedmiotu, tótyczęcych narkomanii, lekomanii 1 toksykonanil w więk­

szości krajów używa się pojęcia "uzależnienie lekowe" lub "letozeleż- ność" ("drug dependency").

Przez l o k o z a l e ż n o ś ć rozumie się 9tan psychiczny, czasami fizyczny, wynikajgey z interakcji między żywym organizmem a lekiem, charakteryzujący się zmianami w zachowaniu i innymi reak­

cjami połączonymi z tondencjy lub pożądaniem zażywania stale lub o- kreoowo danego loku (środka odurzającego) w celu doznanie określo­

nych Jego efektów peychofarmakologicznych lub w celu uniknięcia do­

znań nieprzyjemnych, spowodowanych Jego brakiem3 ^.

Wyróżnia się trzy rodzaje uzależnienie: fizyczne, psychiczne i społeczne3 6 . Uzależnienie fizyczne (tkankowe) występuje w przypadku systematycznego zażywanie określonego środka, który wpływa ne proce­

sy metaboliczne, stajyc się niezbędny do zachowania warunków home­

ostazy biologicznej organizmu. Zależność psychiczna Jest silnie u- trwalonym stereotypem odruchowowarunkowym. Przymus psychiczny zwiy- zany z wprowadzaniem do ustroju określonego środka zaspokajajycego określone potrzeby emocjonalne. Psychologiczna potrzeba nasila się

34Tamże, s. 64-65.

35Definicja ta oparta jest na ustaleniach światowej Organizacji Zdrowia. Patrz Л. D a n y s z , H. S z a f r a n o w a : Farmakolo­

giczne i toksykologiczne aspekty lekozależności. "Bromatologla 1 Che­

mia Toksykologiczna” 1972, t. 5, s. 374.

36Z. T h l l e , L. Z g i r s k l : Toksykomanie. Zagadnienia społeczne i kliniczne. Warszawo 1976, s. 16-17.

pod wpływem działania tego środka na centralny układ nerwowy oraz silnych bodźców psychicznych zwłaszcza stresów. Uzależnienie społe­

czne Jest następstwem społecznych Interakcji młodego człowieka ży­

jącego w tzw. subkulturze środków uzależniajecych, tj.' grupie lu­

dzi uzależnionych. Przyneleżność do tego typu grupy wlgże eię nie tylko ze wspólnym zeżywanlen środków odurzających, ale nakłeda na członków grupy konieczność stosowania się do jej obyczajów 1 rytua­

łów.

Socjologowie uznajoc wpływ osobowości na zachowania dewiacyjne zwracajo uwagę. Jak Już wspomniano, na sytuację społeczno 1 jej wpływ na powstawanie tych zachowań. A przyczyn poszukujo w specyfi­

cznych cechach sytuacji społecznej tekże w relacji kultura a społe­

czeństwo. R. K. Merton, socjolog aaerykańekl, analizował eytuacje społeczne sprzyjejęce występowaniu narkomanii3 7 . Liczba zachowań de­

wiacyjnych zwiększa się, gdy Istnieje rozbieżność między aspiracja^

ni ludzi a społecznymi możliwościami Ich realizacji. W tej sytuacji Jednostka wybiera różne sposoby przystosowania:

- konformizm - akceptuje cele wyznaczone kulturo społeczeństwa oraz netody ich realizacji,

- innowacja - akceptuje cele lecz nie akceptuje społecznie wyzna­

czonych metod ich oslognlęcia,

- rytualizm - rezygnuje ze ewolch aspiracji lub je alniaallzuje, nie odrzucajoc aetod ich realizacji,

- bunt - następuje odrzucenie wartości kulturowych społeczeństwa, od­

rzucenie aetod ich realizacji zaetępuje nowyal wartościami,

- wycofanie - odrzuca wszelkie aspiracje i środki ich realizacji,co stanowi źródło zachowań dewiacyjnych (alkoholiza, narkomania, psy­

chozy).

^ R . K. M e r t o n: Teorie socjologiczne a struktura społecz­

na. Warszawa 1982.

Wycofanie jest charakterystyczne dla osób, które przyswoiły eobie celo kulturowe społeczeństwa oraz syctem społecznie aprobowanych norm postępowania, ale dostępne lm środki nie prowadzę do sukcesu.

Narkomania w Polsce me zdecydowanie młodzieżowy charakter, obni­

ża się wiek rozpoczęcia inicjacji narkotycznej. Przeważajęcy odse­

tek uzależnionych to mieszkańcy niast, przeważająca większość to o-soby z podstawowym i zasadniczym zawodowym wykształceniem70

PRZESTĘPCZOŚĆ, w rozumieniu prawa karnego, to Jeet takie społecz­

nie niebezpieczne zachowanie, "które Jest zabronione pod groźbę ka­

ry kryminalnej, będęcym szczególnym rodzajem społecznej reakcji ne zachowanie sprzeczne z normami społecznymi" . Wynika z tego, że nie39 każdy rodzaj zachowania społecznie niebezpiecznego Jeet przeetępst-werc. Mogę istnieć czyny społecznie niebezpieczne, lecz nie zakazane przez ustawę karnę oraz takie, które eę zebronlone pod groźbę ka-ry, lecz nie sę niebezpieczne społecznie . Powstaje zatem pytanie:40 Oakl Jest stosunek pojęciowy przestępczości: do pojęcia patologii społecznej? "Każde przestępstwo Jeet przejawom patologii społecz-nej lecz nie każdy przejaw patologii Jest przestępstwem." 41 Kryte­

ria określające przestępczość i patologię społecznę sę następują­

ce4 2 :

- przestępczość oraz zachowanie społeczne patologiczne powoduję za­

grożenie interesów społecznych 1 Jednostkowych,

- przestępczość oraz zachowanie społecznie patologiczne naruszają normy społeczne i system kontroli społecznej,

- -T O

M. M a l i n o w s k a : Kim sę polscy narkonenl? W: Magazyn Monar 35. Brać albo być. Warszawa 1965; zob. także S. B a t e w i a : Toksykomanle i narkomania wśród młodzieży. W: Zagadnienia nieprzy­

stosowania ...

39A. K r u k o w s k i : Patologia społeczna a przestępczość.

W: Zagadnienia patologii..., s. 316.

40Tamże, s. 318, 41Tenże, s. 333.

- przestępczość oraz zachowanie społecznie patologiczne występuję w różnym nasileniu, w określonym czasie 1 na określonym obszarze 1 stanowić nogę problem społeczny.

Nałoży jednak podkreślić, lż,jak wskazuje wielu autorów, zachowania społecznie patologiczne determinuję zachowanie przestępcze (np. spo­

re liczba przestępstw dokonane Jeet pod wpływem upojenia alkoho­

lowego).

Przestępczość nie jest "sensu stricto* przestępczościę, ponieważ nieletni naruszający przepisy prawa karnego nie ponoszę odpowie­

dzialności karnej w postaci winy. Ten sam czyn dokonany przez osob­

nika 17-letniego i Innego, który nie przekroczył tej granicy wieku w pierwezym przypadku będzie przestępstwem, w drugim zaś nie. Podob­

na sytuacja występuje w odniesieniu do osób chorych psychicznie lub niedorozwiniętych umysłowo4 3 . Oak wskazuję badania empiryczne wśród młodzieży przestępczej zdecydowanie przeważa płeć męska. Nasilanie skazań Jest znacznie większe w mieście niż na wsi4 4 . Uznajęc w peł­

ni wielość czynników będęcych przyczynę przestępczości wśród mło­

dzieży, należy podkreślić znaczenie grup rówieśniczych (tzw. gan­

gów) w działaniach przestępczych młodzieży. Stanowię one z reguły trzon zachowań przestępczych dzieci 1 młodzieży4 5 .

Proces lnduetriallzacji stworzył niejako eksperymentalne sytua­

cję dla prześledzenie Jego wpływu ne przestępczość. Procesy

zechodz^-43Te*że, s. 339.

44Zob. A. K o s s o w s k a : Przestępczość na terenie wielkiego miasta. W: Zagadnienia nieprzystosowania...; М. Э a r o a z: Prob­

lemy dezintegracji..., s. 64-69.

45A . M o ś c i e k i e r , S . S z e l h e u s : Przestępczość mło­

dzieży. W: Zagadnienia patologii..., e. 501.

e* w rejonach uprzemysłowionych nożna scharakteryzować neetępuję- co4 6 ,

- pierwszy etap dotyczy prac przygotowawczych 1 nie na wpływu na lokalnę ludność,

- drugi etap więżę się z budowę obiektów przenyełowych 1 ich zaple­

cza, w tym okresie następuję duża znlany społeczne,

- etap trzeci to rozruch nowych zakładów, któremu' towarzyszy komple­

towanie stałej załogi, pełna rozbudowę zaplecza (usługi, trans­

port, budownictwo mieszkaniowe),

- czwarty etap zwięzany Jest z osiągnięciem pełnej równowagi sto­

sunków społecznych, przystoeowanle ludności miejscowej 1 napływo­

wej do nowych warunków.

wej do nowych warunków.

W dokumencie Wychowanie jako przedmiot analiz pedagogiki społecznej i socjologii wychowania : (skrypt przeznaczony dla studentów pedagogiki wszystkich lat) (Stron 118-139)