Problemy definicyjne w badaniach państw dysfunkcyjnych i perspektywy badawcze w nich dysfunkcyjnych i perspektywy badawcze w nich

Rozważania nad istotą dysfunkcyjności państwa w Afryce Subsaharyjskiej

2. Problemy definicyjne w badaniach państw dysfunkcyjnych i perspektywy badawcze w nich dysfunkcyjnych i perspektywy badawcze w nich

wykorzystywane

Co jeżeli nie ma faktycznie pięćdziesięciu z kawałkiem narodów w Afryce, jak sugeruje mapa, lub jest ich tylko sześć, siedem czy osiem na kontynencie? Bądź, zamiast narodów, jest kilkaset jednostek plemiennych…? Co jeżeli terytorium jest w posiadaniu partyzan-ckich armii lub miejskich mafii – terytoria, których nazwy nigdy nie pojawiają się na ma-pach – czyż są mniej znaczące niż terytoria będące pod kontrolą uznanych państw?

Robert Kaplan, The Ends of the Earth: A Journey at the Dawn of the 21^st Century¹⁰⁰

Proces tworzenia i funkcjonowania państwa jest centralnym elementem analiz z zakresu nauk o polityce, stosunków międzynarodowych czy nauk o bezpieczeństwie. W rozważaniach na temat dysfunkcyjności państwa warto podać przynajmniej jedną z najbardziej klasycznych i najczęściej przytacza-ną definicję państwa, którą sformułował Georg Jellinek. Tak zwana trójele-mentowa definicja państwa, pozwalająca na jego odróżnienie od innych or-ganizacji społeczno-politycznych, wskazuje na trzy niezbędne elementy jego

98 J.E. Stiglitz, Wizja sprawiedliwej globalizacji…, op. cit., s. 39–40.

99 T. Łoś-Nowak, Państwowy poziom analizy…, op. cit., s. 102.

100 R. Kaplan, The Ends of the Earth: A Journey at the Dawn of the 21^st Century, London 1997, s. 6 (tłum. aut.).

powstania i istnienia, jakimi są: władza ludność i terytorium¹⁰¹. Konwencja o prawach i obowiązkach państw, podpisana w Montevideo w 1933 roku na VII Konferencji Panamerykańskiej, dodała czwarty atrybut państwowości – zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami¹⁰². Scentralizowa-ne państwo narodowe przez kilka ostatnich wieków było jedynym, a obecnie jest głównym, uczestnikiem stosunków międzynarodowych. W warunkach globalizacji wyzwania dla niego tworzą podmioty poza rządowe. Według Mar-ka Pietrasia szczególne znaczenie dla charakterystyki westfalskiego systemu stosunków międzynarodowych i zrozumienia zmian, jakie niesie globalizacja, ma analiza triady, złożonej z elementów, które są ściśle z sobą powiązane: (1) scentralizowane państwo narodowe i związane z nim zjawisko władzy, (2) su-werenność i (3) terytorialność)¹⁰³.

Państwo jest uważane za najwyższą formę instytucjonalizacji władzy pań-stwowej, a aparat państwa muszą charakteryzować weberowskie cechy w po-staci legalnego panowania i biurokracji, przez co rozumie się posiadanie kompetencji, impersonalności, hierarchiczności i posiadanie przejrzystej struktury organizacyjnej. Zatem podstawowym elementem konstytuującym tak ujmowane państwo jest istnienie zbiorowości obywateli oraz suwerennej władzy¹⁰⁴. Piotr Borowiec w opisie państwa uwzględnia także towarzyszące mu współcześnie procesy globalizacji:

Podstawowym znakiem państwa jest posiadanie suwerenności. Suwerenność, tj. samo-władność i całosamo-władność państwa, jest tym, co odróżnia państwo od innych grup i zbioro-wości społecznych. Rozumiana jako niezależność władzy państwowej, cechuje się takimi aspektami, jak niepodległość, zwierzchność terytorialna, wolność ustrojowa, własne pra-wodawstwo, niezależna polityka zagraniczna i wolna od ingerencji zewnętrznej gospo-darka. W okresie przemian globalizacyjnych pojęciu suwerenności zaczyna się przypisy-wać duże znaczenie. Jest to miejsce, gdzie dochodzi do najważniejszych zmian, ponieważ dzięki przekształcaniu się suwerenności można dostrzec, jak zmieniają się rola i znaczenie współczesnego państwa. W warunkach globalizacji przestają istnieć podstawy efektywnej suwerenności, bo państwo traci możliwość oddziaływania na swoje dotychczasowe strefy wpływów¹⁰⁵.

101 Tak zwane składniki konstytutywne państwa. J. Kuciński, Podstawy wiedzy o państwie, War-szawa 2003, s. 3–4.

102 R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 2005, s. 120.

103 M. Pietraś, Paradygmat globalizacji in statu nascendi [w:] Porządek międzynarodowy u progu XXI wieku, red. R. Kuźniar, Warszawa 2005, s. 149.

104 G. Skąpska, Państwo [w:] Encyklopedia socjologii, t. 3, Warszawa 2000, s. 54–55; P. Borowiec, Wymuszona rekonstrukcja – Lewiatan w uścisku procesu globalizacji [w:] Globalizacja – nieznośne podobieństwo. Świat i jego instytucje w procesie uniformizacji, red. B. Krauz-Mozer, P. Borowiec, Kra-ków 2008, s. 221–222.

105 P. Borowiec, Wymuszona rekonstrukcja…, op. cit., s. 222.

Tymczasem idea suwerenności w systemie westfalskim stworzyła uzasad-nienie dla wyłącznej kontroli w obszarze terytorium państwa oraz podstawy do uznania przez inne państwa¹⁰⁶.

Wielu badaczy problematyki państwa wskazuje, iż jest ono instytucją ce-lową, aczkolwiek cele państwa wyznaczane są przez ludzi, gdyż jak podkre-ślał Mieczysław Maneli, „nie ma obiektywnych, samoistnych, niezależnych od świadomości ludzkiej celów państwa”¹⁰⁷. Czasami próbuje się cele państwa poddawać klasyfikacji i tak niektórzy autorzy rozróżniają cele globalne (fi-nalne) oraz cele cząstkowe (etapowe), realizacja tych drugich ma przybliżyć państwo do osiągnięcia tych pierwszych. Jerzy Kuciński przychyla się do opi-nii części badaczy, którzy za podstawowy cel państwa postrzegają zachowanie własnego istnienia (trwanie), argumentując, iż bez spełnienia tego warunku nie jest możliwa realizacja jakiekolwiek innego celu¹⁰⁸.

Jeszcze bardziej problematyczna jest kwestia funkcji państwa, o których rozważania snuto już w epoce starożytnej (Arystoteles). W literaturze przed-miotu pojęcie to identyfikowano często z celami bądź zadaniami państwa, ewentualnie z występującym podziałem działalności państwa na ustawo-dawstwo, wykonawstwo i wymiar sprawiedliwości. Badacze nieuznają-cy takiego pojmowania kwestii funkcji państwa w większości przychylali się do opinii, iż jest to działalność państwa realizowana w podstawowych (głównych) sferach życia społecznego. Wyodrębnienie wspomnianych sfer życia społecznego pod kątem kierunków działalności państwa określałoby liczbę funkcji państwa. Od czasów Arystotelesa w teorii państwa mocno za-korzeniony był pogląd, iż w rzeczywistości państwo prowadzi działalność w dwóch głównych sferach: wewnętrznej i zewnętrznej. Większość badaczy uważa jednak, że tych sfer jest o wiele więcej. Sedno problemu tkwi w przy-jętych kryteriach¹⁰⁹.

Debata na temat państwa jest szeroka i dotyczy problematyki istoty pań-stwa, legitymizacji władzy publicznej, charakteru instytucji państwowych czy wreszcie zakresu zadań państwa. Braki instytucjonalne przyczyniające się do powstawania państw dysfunkcyjnych wiążą się z ubóstwem państw najsła-biej rozwiniętych strukturalnie i instytucjonalnie (tzw. państw Czwartego Świata lub tzw. least developed countries – państw najsłabiej rozwiniętych).

106 M. Pietraś, Paradygmat globalizacji in statu nascendi, op. cit., s. 149.

107 J. Kuciński, Podstawy wiedzy…, op. cit., s. 47.

108 Ibidem, s. 48.

109 Ibidem, s. 51.

Jest oczywiste, że na przykład zakres funkcji państwa w odniesieniu do bo-gatych i rozwiniętych państw Zachodu będzie dużo większy niż do biednych i słabo rozwiniętych państw Afryki Subsaharyjskiej, dlatego problem dysfunk-cyjności powinien być rozpatrywany w odpowiednich kategoriach w stosunku do stanu państwa oraz regionu, w którym się znajduje. Należy także oprócz kwestii ekonomicznych i politycznych uwzględnić kontekst kulturowy. Takie stanowisko można zauważyć w inicjatywie Banku Światowego, którego anality-cy opracowali raport poświęcony wyzwaniom, przed jakim stoją współczesne państwa, pt. Państwo w zmieniającym się świecie (State in Changing World)¹¹⁰. Na podstawie stopnia zaangażowania sektora publicznego w procesy społecz-no-ekonomiczne raport wyróżnił trzy kategorie funkcji państwa – minimalne, pośrednie oraz aktywne. W zależności od stopnia rozwoju państwa funkcje te ulegają zwiększeniu bądź pozostają na poziomie podstawowym. W odniesie-niu do państw dysfunkcyjnych Afryki Subsaharyjskiej należy przyjąć kategorię minimalnych funkcji (minimal functions) dostarczających podstawowych dóbr publicznych (pure public goods), gdyż w większości problem/zjawisko dysfunk-cyjności dotyczy najbiedniejszych i najsłabiej rozwiniętych krajów świata.

Do funkcji minimalnych zaliczane są:

− obrona państwa (defense);

− przestrzeganie prawa i utrzymywanie porządku (law and order);

− ochrona praw własności (property rights);

− zarządzanie makroekonomiczne (macroecomomic managment) sprowa-dzające się głównie do zapewnienia stabilności makroekonomicznej;

− system opieki zdrowotnej (w tym zapobieganie epidemiom i dbanie o ja-kość wody pitnej);

− programy walki z ubóstwem;

− pomoc w wypadku klęsk żywiołowych¹¹¹.

W Afryce w wyniku procesu dekolonizacji w krótkim czasie pojawiło się kil-kadziesiąt nowych państw, które formalnie posiadały wszelkie atrybuty wynika-jące z zasady suwerenności mimo że nie były w stanie ani w wystarczający sposób zabezpieczyć podstawowych dóbr swoim obywatelom, ani uczestniczyć w proce-sach kształtowania porządku międzynarodowego. Jako twory sztuczne, w więk-szości powstałe w granicach byłych kolonii państw europejskich, były obciążone

110 World Bank, State in Changing World, World Development Report 1997, Washington, D.C.

1997, s. 26–27, http://documents.worldbank.org/curated/en/518341468315316376/pdf/173000RE-PLACEMENT0WDR01997.pdf (dostęp: 10.02.2017).

111 World Bank, State in Changing World…, op. cit., s. 26–27; G. Gil, Upadanie państwa…, op. cit., s. 25–27.

bagażem dziedzictwa kolonialnego, co przejawiało się nie tylko w odziedziczo-nym po okresie kolonizacji kształcie terytorium, ale także w kwestiach ustro-jowych i zależnościach gospodarczych¹¹². Obejmujące rządy elity afrykańskie były najczęściej wykształcone według europejskich wzorów i powielały znany im model organizacji instytucji państwa, wzorowany na byłej metropolii. Jak się wkrótce okazało, implementacja obcych instytucji ustrojowych na grunt afry-kański nie doprowadziła do stworzenia efektywnego państwa¹¹³. W początko-wym okresie niepodległości dotyczyło to zarówno państw, które jako byłe kolo-nie brytyjskie przyjęły systemy parlamentarno-gabinetowe, jak i byłych kolonii francuskich odwzorowujących systemy prezydenckie¹¹⁴. W związku z różnicami kulturowymi, a także z bardzo niskim stopniem wykształcenia społeczeństw, władza nie mogła być poddana skutecznej kontroli społecznej i zaczęła nabierać cech autorytaryzmu politycznego. Autorytaryzm mógł posłużyć do budowy sil-nego państwa, jednak nie w warunkach wielo etnicznych państw afrykańskich, w których obowiązywał nakaz lojalności wobec własnej grupy plemiennej. Zwy-kle uzyskanie władzy przez jedną z grup etnicznych równało się wykluczeniu pozostałych. Ten brak poczucia wspólnoty powodował zjawisko alienacji wła-dzy¹¹⁵. Na to wszystko nakładał się międzynarodowy kontekst zimno wojennego podziału świata na dwa zwalczające się bloki polityczno-militarne, które ingero-wały w sprawy wewnętrzne państw afrykańskich, niejednokrotnie przyczyniając się do ich destabilizacji i konfliktu wewnętrznego (Demokratyczna Republika Konga, Angola, Mozambik, Etiopia, Somalia). Po zakończeniu zimnej wojny, na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku, pozbawione wsparcia reżimy afrykańskie zaczęły upadać, jeden po drugim, a próżnia po odejściu dyktato-rów stała się asumptem do rozpętania konfliktów wewnętrznych o władzę, które bardzo szybko wylały się poza granice państw, destabilizując całe regiony. Skala zjawiska była tak duża, że przykuła uwagę światowej opinii publicznej i wówczas po raz pierwszy pojawiły się okreś lenia związane z upadkiem państwa.

112 Kwestie te zostaną szczegółowo omówione w rozdziałach poświęconych kontekstom histo-rycznym i gospodarczym.

113 W. Lizak, Kondycja państwa w Afryce [w:] Państwo w świecie współczesnym, red. K. Trzciński, Warszawa 2006, s. 72–73.

114 System prezydencki wprowadzały m.in. konstytucje Dahomeju (Benin) z 25 listopada 1960 r., Gabonu z 21 lutego 1961 r., Górnej Wolty (Burkina Faso) z 9 listopada 1960 r., Gwinei z 10 listopada 1958 r., Kamerunu z 1 września 1961 r., Nigru z 8 listopada 1960 r., Togo z 19 kwietnia 1961 r., Wybrzeża Kości Słoniowej z 3 listopada 1960 r., Senegalu z 7 marca 1963 r. Przy czym w przypadku Senegalu na-stąpiło odejście od realizowanych uprzednio założeń systemu parlamentarnego i zwrot w kierunku sy-stemu prezydenckiego. Ł. Jakubiak, Dynamika przekształceń konstytucyjnego modelu rządów w Repub-lice Senegalu [w:] Aktualne problemy reform konstytucyjnych, red. S. Bożyk, Białystok 2013, s. 619–620.

115 W. Lizak, Afrykańskie instytucje…, op. cit., s. 81–85.

Po raz pierwszy terminu „państwo upadłe” (failed state) użyli Gerald B. Helman i Steven R. Ratner w artykule Saving Failed States, opublikowanym zimą 1992/1993 przez magazyn „Foreign Policy”. „Nowe niepokojące zjawi-sko” – tak określili upadłe państwa narodowe (failed nation-state), które ich zdaniem „są całkowicie niezdolne do utrzymania członkostwa we wspólnocie międzynarodowej”¹¹⁶. Dwa lata później wydana została pierwsza publikacja książkowa w całości poświęcona upadkowi i rozkładowi państwa (state col-lapse) – Collapsed States: The Disintegration and Restoration of Legitimate Au-thority pod redakcją Williama Zartmana¹¹⁷. Według Zartmana upadek/rozkład państwa oznacza, iż nie jest ono w stanie wypełniać swoich podstawowych funkcji jako główny ośrodek decyzyjny w wyniku problemów ze zwierzchni-ctwem terytorialnym, wiarygodnością państwa jako instytucji politycznej oraz organizacją systemu społeczno-gospodarczego¹¹⁸.

W okresie ostatnich 25 lat problem dysfunkcyjności i upadku państw na trwa-łe wpisał się już w akademickie rozważania z dziedziny stosunków międzynaro-dowych, nauk o polityce, nauk prawnych czy nauk o bezpieczeństwie, znalazł także stałe miejsce w języku mediów i polityki. Początkowo w literaturze przed-miotu państwa o wysokim stopniu dysfunkcyjności określane były terminem

„państwo upadłe” (failed state). Z biegiem czasu termin ten zaczęto odmieniać przez wszystkie przypadki i w różnych konfiguracjach, często z pominięciem ja-kiejkolwiek gradacji: państwo słabe (weak state), upadające (failing state), wrażli-we (fragile state), dysfunkcyjne (dysfunctional state), w stanie rozkładu (collapsed state), w stanie kryzysu (crisis state) itp. W konsekwencji sytuacja ta doprowa-dziła do terminologicznego chaosu, rozmycia się przedmiotu badań, a także za-negowania sensu analizowania tak szeroko pojmowanej dysfunkcyjności pań-stwa. W wielu przypadkach nieadekwatne i niezasadne stosowanie tego pojęcia, głównie przez dziennikarzy i polityków, spowodowało jego instrumentalizację, a w konsekwencji wykorzystywanie do konkretnych celów politycznych bądź do udramatycznienia artykułu prasowego czy wiadomości publikowanej w in-ternecie¹¹⁹. Zatem w dyskursie dotyczącym badań nad dysfunkcyjnością państw

116 G.B. Helman, S.R. Ratner, Saving Failed…, op. cit.

117 I.W. Zartman, Introduction: Posing the Problem of State Collapse [w:] Collapsed States…, op. cit., s. 5.

118 Ibidem.

119 C. Höges, Inside the World’s Hellhole: Somalia, the Perfect Failed State, „Spiegel International”

18.05.2010, http://www.spiegel.de/international/world/inside-the-world-s-worst-hellhole-somalia-the-perfect-failed-state-a-695224.html (dostęp: 14.02.2016); A. Jabłońska, P. Białobok, AIDS poli-tyki, „Wprost” 11.09.2005, nr 36, s. 82–83; P. Strawiński, Somalia. Pocztówka z piekła, 8.01.2014, http://biznes.onet.pl/wiadomosci/swiat/somalia-pocztowka-z-piekla/t98ev (dostęp: 14.02.2016).

mamy do czynienia z obecnością wielu pojęć bliskoznacznych, często o nie-ostrych granicach i zachodzących na siebie zakresach, co utrudnia zrozumie-nie fenomenu państwa dysfunkcyjnego i otwiera pole do rozmaitych nadużyć, skutkujących instrumentalizacją języka badań nad państwami upadłymi. Coraz częściej też można usłyszeć zarzuty, że pojęcie państwa dysfunkcyjnego (bądź państwa upadłego) stało się kategorią „wszystko mówiącą”, a sam termin jest niewystarczający, aby opisać złożone wewnętrznie zjawisko¹²⁰.

W literaturze przedmiotu zaproponowano wiele definicji państwa dysfunk-cyjnego, wskazując rozmaite jego cechy, spośród których szczególnie istotne są efektywność i legitymizacja. Ta pierwsza wyraża się głównie w zdolności państwa do przeciwdziałania i zapobiegania rozmaitym zjawiskom o charak-terze destruktywnym, druga zaś odnosi się do uprawomocnienia władzy po-litycznej, i to zarówno na poziomie prawa stanowionego, jak i świadomości społecznej¹²¹.

Samo zjawisko dysfunkcyjności państwa, obok innych, takich jak globali-zacja, polityka tożsamości, rewolucja informacyjna czy wzrost znaczenia or-ganizacji międzynarodowych i globalnych rynków finansowych, rzuca istotne wyzwanie teorii państwa, zwłaszcza w zakresie idei i warunków suwerenno-ści¹²². Jeśli bowiem przyjmiemy szeroką definicję państwa dysfunkcyjnego, to bardzo trudno będzie wskazać takie, które nie ma jakichś elementów funkcyjności. Jeżeli natomiast przyjmiemy węższą definicję, redukując dys-funkcyjność do utraty przez państwo monopolu przymusu na rzecz aktorów niepaństwowych oraz utraty kontroli nad terytorium państwowym i granica-mi, to omawiane zjawisko zostaje znacznie zawężone – do grupy kilku państw, co w konsekwencji spowoduje brak możliwości prognozowania w szerszym zakresie¹²³. Część badaczy postuluje zatem, aby porzucić koncept państwa dys-funkcyjnego jako kategorii analitycznej na rzecz kategorii praktycznej, uważa-jąc, że już sama idea państwa jest z gruntu praktyczna, zależna od momentu

120 P. Ścigaj, Problemy metodologiczne w badaniu państw dysfunkcyjnych [w:] Państwa dysfunk-cyjne i ich destabilizujący wpływ…, op. cit., s. 42; S. Patrick, „Failed” States and Global Security:

Empirical Questions and Political Dilemmas, „International Studies Review” 2007, Vol. 9, s. 646–648.

121 P. Ścigaj, Problemy metodologiczne w badaniu…, op. cit., s. 40–41.

122 R. Baker, Challenges to Traditional Concepts of Sovereignty, „Public Organizations and Devel-opment” 2000, Vol. 20, No. 1, s. 2, 6–11.

123 S.S. Eriksen, The Theory of Failure and the Failure of Theory: ‘State Failure’, the Idea of the State and the Practice of State Building [w:] Troubled Regions and Failing States: The Clustering and Conta-gion of Armed Conflicts, red. K.B. Harpviken, Oslo 2010, s. 29–32; P. Ścigaj, Problemy metodologiczne w badaniu…, op. cit., s. 42–43; R. Baker, Challenges to Traditional Concepts…, op. cit., s. 2; S.S. Erik-sen, The Theory of Failure and the Failure of Theory…, op. cit., s. 29–32.

historycznego, okoliczności i determinantów państwowego bytu. W konse-kwencji porównywanie państw znajdujących się na różnych etapach rozwoju, a więc i mających różne możliwości praktycznego działania, jest niepoprawne, gdyż użycie pojęcia państwa jako kategorii analitycznej wymaga oparcia w eu-ropocentrycznej perspektywie¹²⁴.

Do sprecyzowania pola semantycznego pojęcia państwa dysfunkcyjnego pomocna będzie klasyfikacja pod kątem stopnia wypełniania przez nie pod-stawowych funkcji dotyczących władzy, ich efektywności w zapewnieniu funkcjonowania państwa, bezpieczeństwa obywateli, kontroli terytorium i granic oraz uznania rządu na arenie międzynarodowej.

Skrajna dysfunkcyjność państwa, określana mianem jego upadku (failed state), jest przedmiotem sporów i dyskusji. Ich odzwierciedlenie widać chociaż-by w zmianie nazwy najbardziej znanego i najczęściej cytowanego rankingu

124 P. Ścigaj, Problemy metodologiczne w badaniu…, op. cit., s. 42–43.

Tabela 4. Konteksty dysfunkcyjności państwa

Historyczne Konsekwencje, jakie ponoszą państwa postkolonialne z powodu kolonizacji, konsekwencje zimnej wojny i dwubiegunowego podziału świata.

Geograficzne

Państwa śródlądowe zamknięte (landlocked countries) bez dostępu do akwe-nów morskich, państwa z przewagą tereakwe-nów pustynnych, państwa z klimatem tropikalnym (związane z chorobami tropikalnymi, takimi jak malaria czy żółta febra).

Polityczne i militarne

Niezdolność do zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa wewnętrznego w rozmaitych wymiarach, erozja systemu politycznego (w tym skłócenie elit politycznych), obecność antypaństwowych ideologii, dysfunk-cyjność instytucji publicznych i nieefektywność rządów, niezdolność do pod-trzymywania kontaktów międzynarodowych, upadek systemu ochrony praw człowieka, erozja legalnej władzy i brak jej uprawomocnienia w świadomości społecznej.

Społeczne i kulturowe

Procesy prowadzące do utraty spójności grup społecznych, niespójność wzor-ców kulturowych i postaw, przeciwstawne wartości i normy społeczne, nie-równości rozwoju społecznego, funkcjonowanie instytucji pomocy społecznej, społeczno-psychologiczne podstawy konfliktów, procesy migracyjne.

Ekonomiczne Nierówności rozwoju gospodarczego, długotrwała recesja gospodarcza, niezdolność państwa do pełnienia funkcji regulatora procesów gospodarczych i finansowych, funkcjonowanie instytucji pomocy gospodarczej.

Międzynarodowe

Interwencje militarne, proliferacja broni, wpływ międzynarodowej prze-stępczości, obecność zewnętrznych grup militarnych na terytorium państwa (np. organizacji terrorystycznych), wpływ państw ościennych, konsekwencje procesów polityczno-gospodarczych na poziomie globalnym.

Źródło: opracowanie własne.

państw dysfunkcyjnych, przygotowywanego przez wspomniany już amery-kański think tank Funduszu na rzecz Pokoju. Od roku 2005 do 2013 indeks ten nosił nazwę Failed States Index, jednak w 2014 roku jego nazwa została zmieniona na Fragile States Index. Odejście od wcześniejszej nazwy związane było właśnie z kłopotami terminologicznymi, w tym z odpowiedzią na podsta-wowe pytanie – co właściwie oznacza państwo upadłe i w którym momencie jego dysfunkcyjność pozwala na takie określenie. Z pewnością pojęcie pań-stwo upadłe jest terminem wartościującym i mało precyzyjnym. Nierzadko też dysfunkcyjność towarzyszyła niektórym państwom od początku narodzin niezależnej państwowości. Przykładem w tym zakresie mogą być Republika Środkowoafrykańska, Demokratyczna Republika Konga oraz najmłodsze pań-stwa afrykańskie – Erytrea i Sudan Południowy. W wypadku dwóch ostatnich ich niepodległość rodziła się w wyniku długoletniego konfliktu. Wojna o nie-podległość Erytrei trwała prawie 30 lat, a Sudanu Południowego pół wieku.

Wszystkie te państwa zaistniały na arenie międzynarodowej dopiero gdy uzyskały międzynarodowe uznanie. Dlatego warto rozpocząć rozważania na temat dysfunkcyjności państw od ostatniego z elementów definicji pań-stwa – zdolności do utrzymywania stosunków z innymi podmiotami. W zdol-ności tej, która pozostaje związana z władzą najwyższą państwa, przejawia się podstawowe kryterium jego suwerenności. Skoro jednak władza w państwie w stanie upadku (np. Somalii) nie istnieje przez dłuższy czas, to w wyniku tej sytuacji państwo nie posiada zdolności wchodzenia w stosunki prawne, czyli w konsekwencji nie jest suwerenne¹²⁵. (Na początku lat dziewięćdziesią-tych ONZ uznała, że Somalia znajduje się w sytuacji braku efektywnego rządu, jednakże Rada Bezpieczeństwa ONZ konsekwentnie traktowała Somalię jako

W dokumencie Konteksty dysfunkcyjności państw Afryki Subsaharyjskiej (Stron 39-71)