Rankingi wykorzystywane w badaniach nad dysfunkcyjnością państwadysfunkcyjnością państwa

Na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat problem zjawiska dysfunkcyjności państw stał się przedmiotem badań instytucji państwowych, organizacji mię-dzynarodowych oraz think tanków i jednostek uniwersyteckich grupujących badaczy zajmujących się omawianą problematyką. Instytucje badawcze, two-rząc indeksy dysfunkcyjności państw, starały się ustalić kryteria analizy zjawiska w zróżnicowanych warunkach instytucjonalnych i społecznych. Indeksy te do-starczają informacji dotyczących liczby państw dysfunkcyjnych, ich rozmiesz-czenia geograficznego i stopnia doświadczanej dysfunkcyjności. Umożliwiają także analizę poszczególnych przypadków i ich porównanie. Takie zestawienia posiadają często zbliżoną konstrukcję i obejmują podobne wskaźniki. Każde z nich jednak kładzie nacisk na inne cechy dysfunkcyjności. W konsekwencji państwa uwzględniane w tych rankingach mogą różnić się zajmowanymi pozy-cjami. Przykładowo Fragile States Index do wymiarów dysfunkcyjności zalicza wskaźniki społeczne, ekonomiczne oraz polityczne i militarne. Index of State Weakness in the Developing World koncentruje się na wymiarach: gospodar-czym, politycznym, bezpieczeństwa oraz dobrobytu społecznego²¹⁰.

Fundusz na rzecz Pokoju

Fundusz na rzecz Pokoju (Fund for Peace – FFP) jest niezależną amerykańską organizacją badawczą z siedzibą w Waszyngtonie, która za główny cel obiera sobie zapobieganie konfliktom i promowanie trwałego bezpieczeństwa. Dzia-łania Funduszu koncentrują się wokół trzech głównych obszarów tematycz-nych: (1) wczesne ostrzeganie przed konfliktami i ich ocena; (2) zagrożenia transnarodowe; (3) zrównoważony rozwój, trwałe bezpieczeństwo²¹¹. Praw-dopodobnie najbardziej rozpoznawalną i kojarzoną z Funduszem na rzecz Pokoju inicjatywą jest wspomniany już kilkakrotnie wcześniej Indeks Państw Wrażliwych (Fragile States Index – FSI), do 2014 roku znany jako Indeks Państw Upadłych (Failed States Index). FSI jest publikowany corocznie, po-cząwszy od 2005 roku, we współpracy z magazynem „Foreign Policy”. Ran-king ten ocenia poziom stabilności państw i ich ogólną zdolność do funkcjo-nowania. Z biegiem lat Indeks Państw Wrażliwych stał się jednym z najczęściej

210 S.E. Rice, S. Patrick, Index of State Weakness…, op. cit., s. 9.

211 Fund for Peace, About the Fund for Peace, http://global.fundforpeace.org/aboutus (dostęp:

5.07.2016).

cytowanych i uznawanych na całym świecie opracowań dotyczących państw dysfunkcyjnych. Pierwszy ranking, który ukazał się w 2005 roku, wziął pod uwagę 76 państw, które zostały zaliczone przez twórców Indeksu do najbar-dziej dysfunkcyjnych państw świata. Kolejny ranking z 2006 roku wymienia 146 państw, a od 2007 roku zestawienie obejmuje wszystkie istniejące pań-stwa świata w liczbie 177 (od 2013 r. w związku z powstaniem Sudanu Po-łudniowego²¹² liczba ta wynosi 178 państw). W pierwszym rankingu z roku 2005 na 76 uwzględnionych w nim państw – 23 pochodziły z obszaru Afryki Subsaharyjskiej. Wówczas na 1. (najgorszej) pozycji znajdowało się Wybrzeże Kości Słoniowej, a na 64. miejscu plasowało się Togo²¹³.

FSI prezentuje listę państw pogrupowaną od najbardziej do najmniej dys-funkcyjnych, wykorzystując dwanaście wskaźników będących konsekwencją operacjonalizacji trzech wymiarów dysfunkcyjności – społecznego, ekono-micznego oraz polityczno-militarnego. Zaletą indeksu jest wykorzystywanie do oszacowania stopnia dysfunkcyjności państw różnorodnych danych, które są zbierane i analizowane za pomocą metody analizy zawartości. Rozproszone i zróżnicowane dane są gromadzone przy zastosowaniu metod ilościowych i jakościowych, koncertujących się na analizie poszczególnych przypadków w danych państwach, uważanych za szczególnie istotne dla indeksu²¹⁴.

W pierwszej grupie wskaźników niestabilności znajdują się cztery wskaź-niki społeczne, z których dwa związane są z masowymi migracjami ludności:

uchodźcy i osoby wewnętrznie wysiedlone oraz odpływ ludzi i tzw. drenaż móz-gów (brain drain). Kolejny ze wskaźników – grupowe poczucie (group griev-ance) krzywdy – jest na ogół uwarunkowany historią przemocy doświadczanej przez daną wspólnotę, często będącą konsekwencją konfliktu, którego korzeni można się doszukiwać nawet kilka wieków wcześniej. Wskazuje on, iż w danym społeczeństwie istnieje ciągłe ryzyko nowych aktów przemocy i społecznego wykluczenia, czy to ze strony władz państwowych, czy też ze strony innych grup. Jeśli chodzi o wskaźniki ekonomiczne, pierwszy z nich, nierównomier-ny rozwój gospodarczy, w dużym stopniu dotyczy nierówności w rozdziale dóbr, uwarunkowanych względami etnicznymi, regionalnymi czy religijnymi.

212 Sudan Południowy oficjalnie uzyskał niepodległość 9 lipca 2011 roku, po raz pierwszy jed-nak został uwzględniony jako samodzielne państwo w rankingu FSI z 2013 roku. W roku 2012 występuje w rankingu jeszcze z Republiką Sudanu. Fund for Peace, Failed States Index 2012, http://

fsi.fundforpeace.org/rankings-2012-sortable; Fund for Peace, Failed States Index 2013, http://fsi.

fundforpeace.org/rankings-2013-sortable (dostęp: 15.06.2015).

213 Fund for Peace, Failed States Index 2005, http://fsi.fundforpeace.org/rankings-2005-sortable (dostęp: 29.12.2014).

214 P. Ścigaj, Problemy metodologiczne w badaniu..., op. cit., s. 59.

Przy jego pomiarze wykorzystywany jest między innymi Wskaźnik Giniego (Gini Index), zwany też Wskaźnikiem Nierówności Społecznej²¹⁵. Drugim ekonomicznym wskaźnikiem niestabilności wykorzystywanym przez FFP jest wskaźnik oceniający poziom ubóstwa i doświadczanego przez państwo spadku gospodarczego. Ostatnią, najliczniejszą, grupę stanowią wskaźniki polityczne i militarne, wśród których oprócz dość oczywistych, jak interwencje aktorów zewnętrznych, kwestia przestrzegania praw człowieka i ogólnych zasad pra-worządności czy zapewnienia obywatelom podstawowych usług publicznych, pojawiają się bardziej złożone wskaźniki: legitymizacji państwa (a właściwie jego delegitymizacji) czy działalności aparatu bezpieczeństwa. W przypad-ku legitymizacji danego państwa Fundusz na rzecz Pokoju bierze pod uwagę poziom korupcji, demokracji, efektywności rządu, a także proces wyborczy.

Z tym wskaźnikiem związany jest także kolejny, dotyczący rozdrobnienia elit rządzących danym państwem. W przypadku wysokiej punktacji wskaźnika do-tyczącego aparatu bezpieczeństwa mamy do czynienia ze swoistym „państwem w państwie”, kiedy to aparat bezpieczeństwa często staje się konkurencją dla władzy państwowej i odbiera jej monopol na stosowanie siły²¹⁶.

Indeks FSI, mimo swej popularności, ma jednak sporą grupę krytyków. Char-les T. Call, kwestionując użyteczność aktualnych definicji państwa dysfunkcyj-nego, zauważa, że na badane zjawisko składają się trzy, być może skorelowane, ale jednak odrębne, wymiary, które nazywa odpowiednio wymiarem zdolności (capacity), bezpieczeństwa (security) i legitymizacji (legitimacy). Pierwszy z nich odnosi się do zdolności państwa do dostarczania swoim obywatelom podsta-wowych dóbr, drugi dotyczy możliwości zapewnienia minimalnego poziomu bezpieczeństwa, trzeci zaś obejmuje legalność sprawowanej władzy²¹⁷.

Badacze, którzy indeks ten wykorzystują, opierając na nim swoje analizy i komentarze, powinni mieć na uwadze, że w przypadku budowy indeksów zło-żonych, jakim niewątpliwie jest FSI, opartych na różnorodnych źródłach, o róż-nym stopniu pewności i różróż-nym sposobie gromadzenia danych – zestawienie

215 Współczynnik/Indeks Giniego – miara wyrażająca liczbowo stopień nierówności dochodu przypadającego na jedną rodzinę/gospodarstwo domowe w danym kraju. Gini Index, Distribution of Family Income, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html (dostęp: 9.10.2016).

216 J.  Mormul, Czołowe instytucje międzynarodowe zajmujące się dysfunkcyjnością państw [w:] Państwa dysfunkcyjne i ich destabilizujący wpływ..., op. cit., s. 94–102; Fund for Peace, Indicators, FFP, http://www.fundforpeace.org/global/?q=indicators (dostęp: 5.10.2012); Fund for Peace, Conflict Assessment Indicators: The Fund for Peace Country Analysis Indicators and Their Measures, Washington, D.C. 2011, s. 4–20.

217 Ch.T. Call, Beyond the Failed State: Toward Conceptual Alternatives, „European Journal of International Relations” 2010, Vol. 17, No. 2, s. 306–308.

danych w końcowy wynik ma najczęściej charakter porządkowy. Oznacza to, że wyniki liczbowe przypisane państwu w FSI nie pozwalają na określenie róż-nicy w stopniu dysfunkcyjności, lecz jedynie mogą wskazywać, że jedno pań-stwo jest bardziej dysfunkcyjne od innego²¹⁸.

Mimo wspomnianych wad FSI jest najbardziej kompleksowym rankin-giem państw dysfunkcyjnych, umożliwiającym dostrzeżenie szerszych zmian zachodzących we współczesnym świecie. Do indeksu FSI odwołują się rządy państw lub prominentne osobistości świata polityki, korzystają z niego także organizacje i instytucje międzynarodowe, w tym Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, ONZ, NATO czy Unia Afrykańska²¹⁹.

Magazyn „Foreign Policy” co roku publikuje na swoich łamach in-deks przygotowywany przez Fund for Peace, ograniczając się jednak tylko do pierwszych 60 państw (czyli tych uznawanych przez czasopismo za najbar-dziej dysfunkcyjne)²²⁰. Mimo że FSI publikowany przez „Foreign Policy” jest okrojoną wersją indeksu przygotowywanego przez FFP, a krytykę wzbudza czasami towarzyszący mu rozgłos medialny, należy pamiętać, że to w dużej mierze dzięki regularnej obecności na łamach tego czasopisma FSI zyskał swą międzynarodową pozycję²²¹.

Bank Światowy

Według Banku Światowego (World Bank) państwo wrażliwe to takie, przed którym stoją wyjątkowo trudne wyzwania rozwojowe w postaci słabej zdol-ności instytucjonalnej, wadliwego i słabego zarządzania, a także niestabilno-ści politycznej będącej nierzadko konsekwencją trwających bądź przeszłych konfliktów zbrojnych. LICUS (Low-Income Countries Under Stress – Państwa o Niskim Dochodzie w Sytuacji Napięcia) jest programem Banku Światowego, zapoczątkowanym w 2002 roku, którego celem miała być pomoc państwom o niskim dochodzie i niestabilnym rządzie oraz strukturach gospodarczych.

W 2006 roku Bank Światowy sporządził tzw. listę LICUS, na której sklasy-fikował 35 państw lub terytoriów w 3 podgrupach, określając stopień ich

218 Ibidem, s. 61–62.

219 Fund for Peace, The Failed States Index: An Investment in the Pursuit of Global Stability, Washington, D.C. 2011, s. 9–10.

220 Przez wiele lat pewne zamieszanie mógł wzbudzać również fakt notorycznie pojawiających się błędów w pozycjach państw w FSI. Wynikały one z nieprzypisywania przez „Foreign Policy” tego sa-mego numeru w rankingu państwom, które uzyskały identyczny wynik punktowy, obecnie w interne-towym wydaniu Failed States Index znajduje się adnotacja korygująca błędy w FSI z poszczególnych lat.

221 J. Mormul, Czołowe instytucje międzynarodowe..., op. cit., s. 101–102.

wrażliwości jako: (1) ciężki (severe); (2) podstawowy (core); (3) marginalny (marginal). W przygotowaniu listy oparto się na wskaźnikach CPIA (Coun-try Policy and Institutional Assessment – Oceny Polityki Państwa i Struktury Instytucjonalnej). Indeks LICUS był publikowany do 2009 roku, a od roku 2010 jego rolę przejęła publikowana corocznie Zharmonizowana Lista Sytu-acji Wrażliwych (Harmonized List of Fragile Situations – HLFS). Lista HLFS za rok 2016 uwzględnia 27 państw, w tym 17 z Afryki Subsaharyjskiej²²².

Centrum Badań nad Państwami w Stanie Kryzysu

Centrum Badań nad Państwami w Stanie Kryzysu (Crisis States Research Cen-tre – CSRC), które obecnie funkcjonuje pod nazwą Sieć Badawcza nad Pań-stwami w Stanie Kryzysu (Crisis States Research Network – CSRN), jest jed-nostką Wydziału Rozwoju Międzynarodowego (Department of International Development) w London School of Economics and Political Science. Centrum prowadzone przez prof. Jamesa Putzela działało w latach 2001–2010 i było jed-ną z pierwszych instytucji badawczych, które zajęły się szeroko pojętymi pań-stwami dysfunkcyjnymi. Działalność ta skupiała się na interdyscyplinarnych badaniach, prowadzonych we współpracy z zagranicznymi instytucjami ba-dawczymi i jednostkami uniwersyteckimi, nad procesami charakteryzującymi rozkład państwa, a następnie jego odbudowie²²³. W 2001 roku CSRC wydało raport Mea suring Poor State Performance: Problems, Perspectives and Paths Ahead, w którym poddaje krytyce rankingi porządkujące państwa dysfunk-cyjne, zarzucając im zbytnie wykorzystanie metod ilościowych, upraszczanie rzeczywistej sytuacji, a także brak porównywalności²²⁴.

Centrum na rzecz Systemowego Pokoju

Centrum na rzecz Systemowego Pokoju (Center for Systemic Peace – CSP) jest organizacją non profit założoną w 1997 roku, z siedzibą w Vienna w Virginii, zajmującą się poszukiwaniem kompleksowych metod zarządzania wszelkie-go rodzaju konfliktami społecznymi i systemowymi. Prowadzi ona badania

222 World Bank, Harmonized List of Fragile Situations FY16, http://pubdocs.worldbank.org/

en/700521437416355449/FCSlist-FY16-Final-712015.pdf (dostęp: 11.09.2016); J. Mormul, Czołowe instytucje między narodowe..., op. cit., s. 102–105.

223 Crisis States Research Network, London School of Economics and Political Science, http://

www2.lse.ac.uk/internationalDevelopment/research/crisisStates/Home.aspx (dostęp: 2.10.2012).

224 Crisis States Research Centre, F. Gutiérrez,, D. Buitrago, A. González, C. Lozano, Measuring Poor State Performance: Problems, Perspectives and Paths Ahead, Report 2011, http://www.lse.ac.uk/inter-nationalDevelopment/research/crisisStates/download/others/MPSPreport.pdf (dostęp: 16.01.2014).

na poziomie globalnym, regionalnym i państwowym, kładąc nacisk na trzy kluczowe w jej opinii problemy, takie jak konflikty, jakość rządów czy rozwój społeczeństwa Według CSP podstawą gwarantującą dobre rządy (good gov-ernance) jest aktywne i dobrze poinformowane społeczeństwo, a efektywne zarządzanie konfliktami jest wynikiem zdolności państwa do radzenia sobie z systemowymi czynnikami ryzyka, które prowadzą do konfliktu i powodują eskalację przemocy. W grudniu 2007 roku CSP opublikowało Global Report on Conflict, Governance and State Fragility 2007, w którym zawarty jest rów-nież Indeks Słabości Państwa (State Fragility Index)²²⁵. Od roku 2008 ukazuje się on pod nazwą State Fragility Index and Matrix²²⁶. Ostatni indeks, jaki się ukazał, obejmuje rok 2013 i zawarty jest w Global Report z 2014 roku²²⁷. Oce-nia on państwa na podstawie efektywności i legitymizacji ich władzy w czte-rech obszarach: bezpieczeństwa, rządzenia, rozwoju gospodarczego i roz-woju społecznego. Według autorów State Fragility Index and Matrix stopień wrażliwości państwa jest ściśle związany ze zdolnością państwa (state capa-city) do zarządzania konfliktami, wdrażania polityki społecznej, jak również zapewnienia podstawowych usług swoim obywatelom, a przede wszystkim wspierania ogólnej systemowej „odporności państwa” (state resilience), by mogło ono sprostać stojącym przed nim wyzwaniom i oprzeć się kryzysom²²⁸.

Światowy Indeks Pokoju

Światowy Indeks Pokoju (Global Peace Index – GPI) przygotowywany jest przez Instytut Ekonomii i Pokoju (Institute for Economics and Peace – IEP), globalny think tank z siedzibą w Sydney w Australii, który publikuje go co-rocznie, począwszy od roku 2007. W 2016 roku objął on swym zasięgiem 163 państwa²²⁹. Przy jego tworzeniu bierze się pod uwagę trzy płaszczyzny problemów nękających państwa: (1) trwające konflikty wewnętrzne (krajowe) i zewnętrzne (międzynarodowe); (2) poziom bezpieczeństwa społeczeństwa,

225 Center for Systemic Peace, State Fragility Index, Global Report 2007, s. 15–19, http://www.

systemicpeace.org/vlibrary/GlobalReport2007.pdf (dostęp: 11.09.2016).

226 Center for Systemic Peace, State Fragility Index and Matrix 2008, Global Report 2008, s. 14–

17, http://www.systemicpeace.org/vlibrary/GlobalReport2008.pdf (dostęp: 11.09.2016).

227 Center for Systemic Peace, State Fragility Index and Matrix 2013, Institute for Econo mics and Peace, Global Report 2014, s. 45–51, http://www.systemicpeace.org/vlibrary/GlobalReport2014.pdf (dostęp: 11.09.2016).

228 J. Mormul, Czołowe instytucje międzynarodowe..., op. cit., s. 115–118.

229 W 2016 roku po raz pierwszy do zestawienia włączono również Palestynę. Global Peace Index 2016, http://static.visionofhumanity.org/sites/default/files/GPI%202016%20Report_2.pdf (dostęp: 27.10.2016).

który obejmuje poziom przemocy i przestępczości, przestępczość zorganizo-waną, poziom politycznej niestabilności; (3) stopień militaryzacji, obejmują-cy wydatki na zbrojenia, relacje z sąsiadami oraz zagrożenie terroryzmem²³⁰. W GPI za rok 2016 ujęto 163 państwa. Wśród nich sklasyfikowano 15 naj-bardziej zagrożonych, z których siedem to państwa afrykańskie, w tym sześć z subkontynentu Afryki Subsaharyjskiej²³¹.

Tabela 7. Państwa Afryki Subsaharyjskiej w rankingu State Fragility Index and Matrix 2007, 2008, 2009, 2012, 2013

2007 2008 2009 2012 2013

1. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Center for Systemic Peace, State Fragility Index and Matrix 2007, 2008, 2009, 2012, 2013.

230 Institute for Econo mics and Peace, Global Peace Index 2015, http://economicsandpeace.org/

wp-content/uploads/2015/06/Global-Peace-Index-Report-2015_0.pdf (dostęp: 14.02.2016).

231 Institute for Econo mics and Peace, Global Peace Index 2016, s. 10–11, http://reliefweb.int/

sites/reliefweb.int/files/resources/GPI%202016%20Report_2.pdf (dostęp: 20.10.2016).

Tabela 8. Państwa znajdujące się najniżej w rankingu GPI 2016 163. Syria

162. Sudan Południowy 161. Irak

160. Afganistan 159. Somalia 158. Jemen

157. Republika Środkowoafrykańska 156. Ukraina

155. Sudan 154. Libia 153. Pakistan

152. Demokratyczna Republika Konga 151. Rosja

150. Korea Północna 149. Nigeria Źródło: GPI 2016.

Wskaźnik Rozwoju Społecznego (Human Development Index – HDI) Wskaźnik Rozwoju Społecznego/Indeks Rozwoju Społecznego (Human De-velopment Index²³² – HDI) jest rankingiem wykorzystywanym w mierzeniu i porównywaniu stopnia rozwoju społeczno-gospodarczego poszczególnych państw. Jego twórcą był pakistański ekonomista Mahbub ul Haq²³³, później pra-cujący nad nim wraz z laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, hindu-skim ekonomistą Amartyą Senem²³⁴. HDI jest jednym z elementów składowych raportu Human Development Report (HDR), przygotowywanego co roku przez Human Development Report Office (HDRO), będącego częścią Programu Na-rodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (United Nations Development Programme – UNDP). Pierwszy HDR opublikowano w 1990 roku. W opracowaniu raportu HDRO biorą udział również inne agendy ONZ, Bank Światowy oraz główne urzędy statystyczne (bądź podobne instytucje) poszczególnych państw²³⁵.

232 Dosł.: Wskaźnik Rozwoju Ludzkiego.

233 W latach 1985–1988 minister finansów Pakistanu.

234 Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii z 1998 roku.

235 United Nations Development Programme, Frequently Asked Questions – Human Develop-ment Index (HDI), Human DevelopDevelop-ment Reports, http://hdr.undp.org/en/faq-page/human-devel-opment-index-hdi#faq-expand-all-link (dostęp: 9.12.2016).

W myśl pierwotnej idei przyświecającej HDR prawdziwy rozwój nie po-lega jedynie na zwiększaniu się produktu narodowego brutto (PNB), ale jest także wypadkową innych czynników związanych z oczekiwaną długoś-cią życia mieszkańców czy edukacją²³⁶. Stąd też dane państwo w rankingu HDI oceniane jest w trzech płaszczyznach: (1) długie i zdrowe życie (long and healthy life); (2) wiedza (knowledge); oraz (3) dostatni standard życia (decent standard of living). Począwszy od 2010 roku przy opracowaniu in-deksu HDI wykorzystuje się następujące wskaźniki²³⁷: oczekiwana długość życia po urodzeniu, średnia liczba lat edukacji i oczekiwana liczba lat eduka-cji dla dzieci rozpoczynających proces kształcenia oraz dochód narodowy per capita liczony w dolarach amerykańskich według parytetu nabywczego wa-luty²³⁸. Dane wykorzystywane przy konstrukcji indeksu pochodzą z innych agend ONZ, takich jak: Departament Spraw Ekonomicznych i Społecznych ONZ (UN Department of Economic and Social Affairs – UNDESA), Insty-tut Statystyki UNESCO (UNESCO InstiInsty-tute of Statistics)²³⁹, Bank Światowy oraz Międzynarodowy Fundusz Walutowy. W przypadku niektórych państw konieczne jest czasem oparcie się na danych publikowanych przez państwo-we instytucje statystyczne bądź na szacunkach pochodzących z bazy danych Wydziału Statystycznego ONZ (UN Statistical Division)²⁴⁰.

Jak już wspomniano, Human Development Index jest tylko jedną, choć jak się wydaje najważniejszą, z części składowych raportu HDR. Żeby bardziej kompleksowo i wszechstronnie zbadać poziom rozwój społecznego, w HDR zastosowano także cztery inne indeksy, które częściowo oparte są na wynikach HDI i danych wykorzystywanych do jego przygotowania:

− Inequality-adjusted Human Development Index (IHDI) – indeks HDI oceniający poziom nierówności;

− Gender Development Index (GDI) – indeks badający i porównujący po-ziom rozwoju społecznego ze względu na płeć;

236 Mahbub ul Haq, „The Economist”, 23.07.1998, http://www.economist.com/node/169653 (dostęp: 20.11.2016).

237 W tym wypadku właściwie podwskaźniki.

238 United Nations Development Programme, Human Development Report 2015: Work for Human Development. Technical Notes, s. 1, http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2015_techni-cal_notes.pdf (dostęp: 10.12.2016).

239 W przypadku niektórych państw, dla których dane nie są dostępne, wykorzystuje się zestaw szacunkowych danych opracowanych przez Roberta Barro i Jong-Wha Lee (tzw. metodologia Bar-ro-Lee). Zob. więcej: Barro-Lee: Educational Attainment Dataset, http://www.barrolee.com (dostęp:

10.12.2016).

240 Wspomniana baza danych to National Accounts Main Aggregates Database. United Nations Development Programme, Frequently Asked Questions…, op. cit.

− Gender Inequality Index (GII) – indeks badający nierówności społecz-ne występujące ze względu na płeć (uwzględnia m.in. pozycję kobiet na rynku pracy czy ich obecność w parlamencie);

− Multidimensional Poverty Index (MPI) – wielowymiarowy indeks ubó-stwa – jest to indeks określający poziom deprywacji w obszarach zdrowia, edukacji i standardu życia (uwzględnia m.in. dostęp do sanitariatów, wody pitnej czy elektryczności)²⁴¹. Szacuje też odsetek populacji żyjącej poniżej jednodolarowej linii ubóstwa oraz poniżej narodowej linii ubóstwa²⁴². In-deks ten zastąpił w 2010 roku Wskaźnik Ubóstwa Społecznego (Human Poverty Index – HPI), który posiadał dwie wersje HPI-1 i HPI-2. Pierw-szy z nich dotyczył państw rozwijających się, a drugi (HPI-2) – państw rozwiniętych. W przypadku HPI-1 zawierał on zmienne dotyczące praw-dopodobieństwa śmierci przed 40. rokiem życia, procenta analfabetyzmu wśród osób przed 15. rokiem życia, procenta osób niemających dostępu do wody pitnej oraz dzieci z niedowagą poniżej 5. roku życia²⁴³.

Państwa w HDI uszeregowane są rankingowo – im wyższa pozycja danego państwa, tym wyższy jego wskaźnik rozwoju społecznego, w związku z czym lepsza sytuacja jego obywateli. Wynik punktowy podawany jest z dokładnoś-cią do trzech miejsc po przecinku²⁴⁴. Zgodnie z uzyskanym wynikiem pod-dawane analizie państwa przynależą do jednej z czterech grup: (1) państwa o bardzo wysokim poziomie rozwoju społecznego (very high human deve-lopment) – wynik 0,800 i powyżej; (2) państwa o wysokim rozwoju

Państwa w HDI uszeregowane są rankingowo – im wyższa pozycja danego państwa, tym wyższy jego wskaźnik rozwoju społecznego, w związku z czym lepsza sytuacja jego obywateli. Wynik punktowy podawany jest z dokładnoś-cią do trzech miejsc po przecinku²⁴⁴. Zgodnie z uzyskanym wynikiem pod-dawane analizie państwa przynależą do jednej z czterech grup: (1) państwa o bardzo wysokim poziomie rozwoju społecznego (very high human deve-lopment) – wynik 0,800 i powyżej; (2) państwa o wysokim rozwoju