Problemy społeczne z perspektywy MOPS w Chełmku

Pomoc społeczna zajmuje ważne miejsce w systemie zabezpieczenia społecznego.

Ustawa o pomocy społecznej określa podstawy organizacyjne oraz prawne systemu polityki społecznej. Jej rola wciąż wzrasta, ponieważ zakres podmiotowy oraz przedmiotowy udzielanych świadczeń ulega systematycznemu rozszerzaniu.

Zgodnie z powołaną wyżej ustawą pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Instytucja ta wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka.

Osoby i rodziny korzystające ze wsparcia w ramach tego systemu, otrzymują różnorodną pomoc, gdyż katalog spraw regulowanych przepisami ustawy o pomocy społecznej jest obszerny. Rodzaj, forma i rozmiar świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy. Potrzeby osób i rodzin korzystających z pomocy powinny zostać uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej.

Pomoc społeczna jest instytucją, która ma wspierać osoby lub rodziny w zaspokajaniu ich potrzeb życiowych, ale ich nie wyręczać. Osoby i rodziny korzystające ze wsparcia ośrodka pomocy społecznej powinny usamodzielniać się oraz integrować ze środowiskiem.

Celem pomocy społecznej jest również zapobieganie powstawaniu marginalizacji osób i rodzin, a więc profilaktyka, która należy do najtrudniejszych zadań pomocy społecznej.

Wymaga ona bowiem dużego profesjonalizmu pracowników ośrodka pomocy społecznej oraz współdziałania instytucji pomocy społecznej z innymi instytucjami, podmiotami, a także organizacjami pozarządowymi.

Zadania pomocy społecznej w Gminie Chełmek wykonuje Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Chełmku. Jednostka ta realizuje również zadania wynikające z innych aktów prawnych. Należą do nich w szczególności: ustawa o świadczeniach rodzinnych, ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, ustawa o dodatkach mieszkaniowych, ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych, ustawa o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym oraz ustawa o świadczeniach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych.

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 Prawo do wsparcia udzielanego przez MOPS mają osoby i rodziny, które spełniają określone warunki przedstawione w poszczególnych aktach prawnych. I tak np. w odniesieniu do świadczeń z pomocy społecznej jednym z nich jest kryterium dochodowe, które od dnia 1 października 2015 roku jest ustalone na poziomie 634 zł w przypadku osoby samotnie gospodarującej oraz 514 zł na osobę w rodzinie.

Kryterium dochodowe stosowane jest również przy przyznawaniu świadczeń rodzinnych i świadczeń alimentacyjnych. Zasiłek rodzinny przysługuje, jeśli dochód rodziny na osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza 539 zł (od 1 listopada 2015 roku jest ustalone w wysokości 674 zł), a gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeśli dochód ten nie przekracza 623 zł (od 1 listopada 2015 r. jest ustalone w wysokości 764 zł). Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują natomiast, jeżeli dochód w przeliczeniu na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 725 zł.

W wykonywaniu zadań MOPS w Chełmku współdziała z różnymi podmiotami, m.in.

z organami wykonawczymi Gminy i Sołectw, pozostałymi jednostkami organizacyjnymi Gminy, Policją, kuratorami sądowymi, Szkołami, służbą zdrowia oraz instytucjami zarówno z terenu gminy, jak również powiatu czy województwa, zajmującymi się kwestiami dotyczącymi pomocy społecznej.

Tabela nr 3 i nr 4 przedstawia dane dotyczące kwot wydatkowanych przez MOPS w Chełmku na realizację głównych zadań w latach 2011 – 2014.

Tabela 3. Środki finansowe wydatkowane na pomoc mieszkańcom gminy ze względu na rodzaj świadczenia w latach 2011 – 2014

Wielkość wydatków (w zł)

2011 r. 2012 r. 2013 r. 2014 r.

OGÓŁEM

z tego na:

3.011.517 3.052.505 3.015.228 2.861.150 świadczenia pomocy społecznej 578.998 574.983 605.644 595.071 świadczenia rodzinne 1.700.900 1.721.717 1.614.929 1.485.856 świadczenia z funduszu

alimentacyjnego

441.330 455.730 455.003 437.512

dodatki mieszkaniowe 269.380 277.075 315.676 315.839

stypendia szkolne 20.909 23.000 23.976 26.872

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych MOPS w Chełmku

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 Tabela 4. Środki finansowe wydatkowane na pomoc mieszkańcom gminy ze względu na rodzaj zadania w latach 2011 – 2014

Wielkość wydatków (w zł)

2011 r. 2012 r. 2013 r. 2014 r.

OGÓŁEM z tego na:

3.011.517 3.052.505 3.015.228 2.861.150 zadania zlecone gminie 2.142.230 2.177.447 2.069.932 1.923.368

zadania własne gminy 869.287 875.058 945.296 937.782

w tym:

dotacja do zadań własnych 236.550 225.690 281.604 282.010

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych MOPS w Chełmku

W latach 2011 – 2014 wysokość środków finansowych przeznaczonych przez MOPS na pomoc mieszkańcom Gminy ulegała wahaniom. Dominującą pozycję wśród nich stanowiły kwoty wydatkowane na wykonanie zadań zleconych gminie, wśród których przeważały środki przekazane na realizację świadczeń rodzinnych (w 2011 r. 1.700.900,- zł, w 2012 r.

1.721.717,- zł, w 2013 r. 1.614.929,- zł, a w 2014 r. 1.485.856,- zł), przede wszystkim w postaci zasiłków. W ramach wykonywania zadań własnych gminy największe kwoty przeznaczono natomiast na udzielanie świadczeń pomocy społecznej (w 2011 r. 578.998,- zł, w 2012 r. 574.983,- zł, w 2013 r. 605.644,- zł, a w 2014 r. 595.071,- zł), głównie w formie zasiłków stałych, zasiłków okresowych, zasiłków celowych, specjalnych zasiłków celowych, a także posiłków dla dzieci i młodzieży.

Tabela nr 5 przedstawia dane dotyczące liczby mieszkańców gminy objętych przez MOPS wsparciem z zakresu pomocy społecznej w latach 2012-2014.

Tabela 5. Beneficjenci pomocy społecznej w Gminie Chełmek w latach 2011 – 2014

Rok 2011 2012 2013 2014

liczba osób korzystających z pomocy 394 438 391 401

w tym długotrwale korzystający 141 136 126 116

liczba rodzin korzystających z pomocy 295 349 299 306

liczba osób w rodzinie 616 708 630 649

wsparcie finansowe 291 336 288 279

Źródło: Opracowanie własne na podstawie OZPS dla Gminy Chełmek

Na przestrzeni czterech lata ukształtował się trend wskazujący na względnie stałą liczbę klientów pomocy społecznej w Gminie Chełmek, zmiany in minus lub in plus w poszczególnych lata nie przekraczają dziesięciu procent.

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 Wykres 8 przedstawia udział beneficjentów pomocy społecznej w ogólnej liczbie mieszkańców Gminy Chełmek w 2014 roku.

Wykres 8. Liczba beneficjentów pomocy społecznej, a ludność Gminy Chełmek w 2014 roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie OZPS dla Gminy Chełmek

W zdecydowanej większości osób i rodzin korzystających z oferty społecznej pomoc miała charakter pieniężny, na 401 osób korzystających z pomocy społecznej w 2014 roku, prawie 70 % korzystało z pieniężnego jej charakteru, jak przedstawia to wykres 9.

Wykres 9. Rodzaj pomocy udzielanej przez MOPS w Chełmku w 2014 roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie OZPS dla Gminy Chełmek 95,02%

4,98%

pozostali mieszkańcy gminy beneficjenci pomocy społecznej

68,72%

31,28%

pomoc pieniężna pomoc niepieniężna

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 W latach 2011 – 2014 świadczenia pieniężne były najczęściej udzielaną formą pomocy. Analizując możliwości przyznawania przez ośrodek pomocy społecznej świadczeń pieniężnych, należy wskazać na podstawowe zasiłki, którymi są: zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy, specjalny zasiłek celowy.

Świadczenia niepieniężne udzielane są natomiast głównie w formie posiłków dla dzieci i młodzieży oraz usług opiekuńczych świadczonych osobom, które z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn, wymagają pomocy innych osób, a są jej pozbawione.

Wszystkie świadczenia z pomocy społecznej, zarówno pieniężne jak i niepieniężne przyznawane są w drodze decyzji administracyjnych. Beneficjenci niezadowoleni z uzyskanej pomocy mają prawo odwołać się do Samorządowego Kolegium Odwoławczego, które w trybie administracyjnym może decyzję MOPS-u utrzymać w mocy, uchylić w części lub całości, ewentualnie przekazać do ponownego rozpoznania.

Ustawa o pomocy społecznej zawiera katalog przesłanek, na podstawie których można skorzystać z systemu pomocy społecznej. Podstawową przesłanką przyznawania pomocy jest spełnienie wspominanego wcześniej kryterium dochodowego, informującego o istotnym braku środków do życia, zarówno w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jak i całej rodziny. Powody przyznawania pomocy społecznej przez MOPS w Chełmku w 2014 roku przedstawia wykres 10.

Wykres 10. Powody przyznawania pomocy społecznej przez MOPS w 2014 roku (liczba osób w rodzinach)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych MOPS w Chełmku 25,27%

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 Jednym z najczęstszych powodów korzystania przez mieszkańców Gminy Chełmek z pomocy społecznej jest ubóstwo. W 2014 roku 57,84% rodzin korzystających ze wsparcia Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej uzyskała je właśnie z powodu ubóstwa.

Tabela 6. Korzystający z pomocy społecznej z powodu ubóstwa w latach 2011 – 2014

Rok 2011 2012 2013 2014

liczba rodzin 174 211 202 177

liczba osób w rodzinach 370 433 431 375

Źródło: Opracowanie własne na podstawie OZPS dla Gminy Chełmek

Bezrobocie to również, obok ubóstwa jeden z częstszych powodów udzielania pomocy społecznej mieszkańcom Gminy Chełmek. W 2014 roku 45,1% rodzin objętych było pomocą społeczną z powodu bezrobocia.

Tabela 7. Korzystający z pomocy społecznej z powodu bezrobocia w latach 2011 – 2014

Rok 2011 2012 2013 2014

liczba rodzin 144 175 165 138

liczba osób w rodzinie 346 387 381 326

Źródło: Opracowanie własne na podstawie OZPS dla Gminy Chełmek

Analizując dane dotyczące korzystania z pomocy społecznej zarówno z powodu ubóstwa jak i bezrobocia w Gminie Chełmek należy zauważyć, iż w 2014 roku pomimo wzrostu liczby rodzin objętych pomocą społeczną w stosunku do 2013 roku, nastąpił w analogicznym czasie spadek liczby rodzin korzystających z pomocy z tych właśnie powodów.

Ważnymi przyczynami udzielania pomocy społecznej były również:

niepełnosprawność, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, długotrwała lub ciężka choroba, a także potrzeba ochrony macierzyństwa.

W obszarze macierzyństwa, klientami pomocy społecznej na terenie Gminy pozostają wyłącznie rodziny wielodzietne. Zależność ta obserwowana jest od kilku lat, że w rodzinach, w których rodzi się więcej niż troje dzieci pojawiają się problemy skutkujące koniecznością korzystania z oferty pomocy społecznej. Skala zjawiska, w relacji do pozostałych powodów

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 korzystania z pomocy społecznej nie sygnalizuje zwiększenia aktywności i specjalnych działań w tym obszarze służb pomocy społecznej. Jednakże rodzina, jako podstawowa komórka społeczna i filar dla rozwoju dzieci i młodzieży powinna być wspierana przez przemyślaną politykę społeczną Gminy.

Tabela 8. Korzystający z pomocy społecznej z powodu macierzyństwa w latach 2011 – 2014

Rok 2011 2012 2013 2014

liczba rodzin 10 9 11 19

w tym: rodziny wielodzietne 10 9 11 19

Źródło: Opracowanie własne na podstawie OZPS dla Gminy Chełmek

Istotne formy wsparcia świadczone mieszkańcom Gminy Chełmek to pomoc w formie pracy socjalnej, kontraktu socjalnego oraz usług opiekuńczych. Biorąc pod uwagę charakter tych usług i ich efektywność bezwzględnie należy dążyć do systematycznego zwiększania tego wskaźnika aktywności służb pomocy społecznej w Chełmku. Liczbę osób objętych tymi rodzajami wsparcia przedstawią tabele 9, 10, 11.

Tabela 9. Osoby objęte pomocą w formie pracy socjalnej w latach 2011 – 2014

Rok 2011 2012 2013 2014

liczba osób 187 202 141 158

liczba osób w rodzinach 417 412 293 345

Źródło: Opracowanie własne na podstawie OZPS dla Gminy Chełmek

Tabela 10. Osoby objęte kontraktem socjalnym w latach 2011 – 2014

Rok 2011 2012 2013 2014

liczba zawartych kontraktów - 6 45 38

osoby objęte kontraktem - 6 45 38

Źródło: Opracowanie własne na podstawie OZPS dla Gminy Chełmek

Tabela 11. Osoby objęte pomocą w formie usług opiekuńczych w latach 2011 – 2014

Rok 2011 2012 2013 2014

liczba osób 21 23 23 30

liczba świadczeń 3008 2775 2885 2949

Źródło: Opracowanie własne na podstawie OZPS dla Gminy Chełmek

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020