UCHWAŁA NR... RADY MIEJSKIEJ W CHEŁMKU. z dnia r.

(1)

Projekt

z dnia 20 listopada 2015 r.

Zatwierdzony przez ...

UCHWAŁA NR ...

RADY MIEJSKIEJ W CHEŁMKU z dnia ... 2015 r.

w sprawie przyjęcia „Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020”

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 1515) w związku z art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz.163 z późn. zm.)

Rada Miejska w Chełmku uchwala, co następuje:

§ 1. Uchwala się i przyjmuje „Strategię Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 -2020”, stanowiącą załącznik do niniejszej uchwały.

§ 2. Wykonanie uchwały powierza się Burmistrzowi Chełmka.

§ 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia, z mocą obowiązującą od dnia 1 stycznia 2016 roku.

(2)

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020

Strategia

Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek

na lata 2016-2020

CHEŁMEK 2015

Załącznik do Uchwały Nr ...

Rady Miejskiej w Chełmku z dnia ... 2015r.

(3)

SPIS TREŚCI

WPROWADZENIE ... 3

1. CZĘŚĆ WSTĘPNA ... 7

1.1. Otoczenie prawne tworzenia Strategii ... 7

1.2. Dokumenty programowe kształtujące zakres Strategii ... 8

1.2.1. Dokumenty europejskie ... 9

1.2.2. Dokumenty krajowe ... 10

1.2.3. Dokumenty regionalne oraz lokalne ... 13

2. CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNA ... 15

2.1. Charakterystyka gminy Chełmek ... 15

2.2. Demografia i społeczeństwo ... 17

2.3. Sytuacja gospodarcza ... 22

2.4. Sytuacja na rynku pracy ... 24

2.5. Problemy społeczne z perspektywy MOPS w Chełmku ... 27

2.6. Problemy uzależnień i przemocy w rodzinie w Gminie Chełmek ... 34

2.7. Analiza SWOT ... 39

2.8. Podsumowanie części diagnostycznej – określenie obszarów problemowych oraz prognoza zmian w zakresie objętym Strategią ... 42

3. CZĘŚĆ PROGRAMOWA ... 48

3.1. Misja ... 48

3.2. Cele strategiczne projektowanych zmian, kierunki niezbędnych działań, sposób realizacji Strategii oraz wskaźniki realizacji działań ... 50

3.3.Ramy finansowe i źródła finansowania ... 55

3.4. Monitoring i ewaluacja Strategii ... 55

4. UWAGI KOŃCOWE ... 56

(4)

WPROWADZENIE

Problem społeczny to zjawisko uznawane za niepożądane, które spotyka się z krytyczną oceną znacznej części społeczeństwa, a ponadto wydaje się ono możliwe do przezwyciężenia przez działanie grupowe. Próbując zatem definiować problem społeczny należy pamiętać, że ważne są cztery elementy, aby dane zjawisko społeczne uznać za problem:

- problem społeczny jest zjawiskiem niepożądanym;

- wywołuje krytykę znacznej części społeczeństwa;

- jest zjawiskiem możliwym do przezwyciężenia;

- można go przezwyciężyć przez działanie grupowe.

Przytoczona definicja problemu społecznego stała się ważnym, merytorycznym fundamentem prac dla autorów niniejszej Strategii. Założenie to wynika z kilku podstawowych przesłanek.

Przesłanka pierwsza –

aktualnie obowiązująca Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek opracowywana była w roku 2006 i jako perspektywę obowiązywania przyjęła rok 2015. Tak długi horyzont spowodował, że praktycznie wszystkie założenia dla strategii wynikające z krajowych i europejskich dokumentów strategicznych w zakresie społecznym uległy dezaktualizacji: ich maksymalne obowiązywanie to 2013 rok, a w przypadku większości dokumentów to 2007 rok. Co więcej, aktualnie przyjęte strategie europejskie, krajowe i regionalne stanowiące podstawę tworzenia gminnych strategii rozwiązywania problemów społecznych wskazują na nowe priorytety i kierunki działania polityk społecznych do roku 2020 lub dłużej, konieczne do uwzględnienia w planie strategicznego działania na kolejne lata. Ten fakt, uzasadnia dodatkowo obecne podjęcie prac nad nową Strategia.

Przesłanka druga –

w październiku 2014 roku przyjęta została przez Radę Miejską w Chełmku Strategia Rozwoju Gminy Chełmek na lata 2014 – 2020, która w uchwalonym planie strategicznym, wskazuje jako jeden z priorytetowych kierunków działania Obszar 3. Mieszkańcy, który w całości poświęcony został rozwiązywaniu wybranych problemów społecznych. Konstrukcja tego Obszaru jest taka, że nie wskazuje on konkretnych zadań do wykonania i gotowych recept

(5)

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 w zakresie polityki społecznej, nadaje natomiast temu obszarowi ważny priorytet w strategii działania Gminy Chełmek. Wydaje się, że nowa strategia rozwiązywania problemów społecznych Gminy Chełmek powinna być „bardziej operacyjna” niż wynika to z generalnych założeń tworzenia strategii i stanowić swego rodzaju szczegółowy plan realizacyjny uwzględniający kierunki działania i inicjatywy w tym obszarze, uchwalone przez Radę Miejską w Chełmku. Dodatkowo, szczególne znaczenie nowej strategii rozwiązywania problemów społecznych wynika również z faktu, iż w Strategii Rozwoju Gminy Chełmek 2014 – 2020 przewidziane są działania ukierunkowane na rewitalizację obszarów miejskich i fizyczną odnowę terenów wiejskich. Podkreślenia wymaga fakt, iż szczegółowy zakres działań rewitalizacyjnych, jako narzędzia rozwoju i zmiany powinien wynikać z diagnozy społecznej i opowiadać na aktualne potrzeby w tym zakresie. Gmina Chełmek, chcąc korzystać z funduszy europejskich na rewitalizacje obszarów będzie zobowiązana do opracowania planu rewitalizacji, który w części diagnostycznej powinien uwzględniać planowane sposoby na rozwiązywanie problemów społecznych. Uznanie takiej zależności nadaje jeszcze większą niż dotychczas rangę działaniom planowania strategicznego w obszarze polityki społecznej.

Przesłanka trzecia –

W obecnym zakresie działań, ośrodki pomocy społecznej reagują na istniejące problemy społeczne, wykonują zadania związane z działaniami zaspokajającymi potrzeby w wymiarze jednego roku, opierając się głównie na finansowaniu budżetu Gminy Chełmek.

Przypomnienie definicji problemu społecznego i kryteriów decydujących o zakwalifikowaniu danej negatywnej sytuacji o rangi faktycznego problemu sygnalizuje konieczność stałego identyfikowania sytuacji społecznej i dostosowywaniu usług adekwatnych o rezultatów identyfikacji. Analiza dotychczasowych doświadczeń ze skutecznej realizacji zadań pomocy społecznej wskazuje zasadność opierania się na prognozach i działaniach dokonywanych przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Chełmku. Z tego też powodu powinno się dokonywać przydziału dla Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Chełmku adekwatnych środków materialnych i narzędzi pozwalających na diagnozowanie przyszłych zagrożeń społecznych i reagowanie na nie.

Strategia jest najważniejszym dokumentem, który wskazuje jak przeciwdziałać występującym problemom społecznym. To fundament, na którym należy oprzeć całą strukturę polityki społecznej w Gminie.

(6)

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 Niniejszy dokument został stworzony w oparciu o informacje, dane statystyczne i materiały dotyczące sytuacji w Gminie Chełmek. Skupia się na opisie kwestii związanych z realizacją zadań Gminy z zakresu polityki społecznej. Jest to dokument dotyczący kontynuacji działań Gminy w tym zakresie, który zawiera zarówno podsumowanie wcześniejszych działań oraz osiągniętych rezultatów (zawartych w strategii na lata 2006 – 2015) jak i nowe cele do osiągnięcia. Dokument pozwoli na racjonalizację lokalnej polityki społecznej, a także wskaże obszary, które w najbliższym czasie powinny stać się przedmiotem szczególnej troski władz lokalnych.

Obowiązek przygotowania Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych wynika z zapisów ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r., która określa przygotowanie powyższej strategii, jako zadanie własne gminy.

Zgodnie z powołaną wyżej ustawą Strategia Gminy Chełmek zawierać będzie następujące zagadnienia:

1. Diagnozę sytuacji społecznej,

2. Prognozę zmian w zakresie objętym strategią, 3. Określenie:

a. Celów strategicznych projektowanych zmian, b. Kierunków niezbędnych działań,

c. Sposobu realizacji strategii oraz jej ram finansowych, d. Wskaźników realizacji działań.

Niniejszy dokument to wieloletni plan programowy, który ma odgrywać kluczową rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa społecznego mieszkańców Gminy Chełmek w szczególności grupom zagrożonym marginalizacją i wykluczeniem społecznym.

Ponadto dokument zawiera część wstępną opisującą informacje dotyczące zasad konstruowania dokumentu – są w niej przedstawione: aspekty prawne, będące podstawą działania samorządu lokalnego oraz analiza dokumentów strategicznych, z którymi powinna korespondować Strategia.

Część diagnostyczna dokumentu zawiera charakterystykę Gminy Chełmek, informacje na temat sytuacji demograficzno-bytowej jej mieszkańców oraz diagnozę problemów społecznych Gminy, opartą na badaniu źródeł zastanych.

W podsumowaniu części diagnostycznej zostały wskazane najważniejsze obszary problemowe, których rozwiązanie powinno stać się przedmiotem troski samorządu lokalnego, a są one istotą części programowej dokumentu. Ponadto pokazany został związek zidentyfikowanych w procesie badawczym problemów społecznych z czynnikami, które

(7)

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 należy brać pod uwagę w programowaniu działań służących rozwiązywaniu problemów społecznych środowiska lokalnego. Powstała na tym etapie prognoza zmian w okresie objętym Strategią.

W części programowej dokumentu zostały przedstawione najistotniejsze założenia polityki społecznej gminy na najbliższe lata. Zostały one ujęte w formie misji, celów strategicznych, projektowanych zmian i kierunków niezbędnych działań. Zaprezentowane zostały również informacje na temat sposobu wdrożenia i realizacji Strategii oraz prowadzenia monitoringu i ewaluacji jej realizacji. Uwzględniono ponadto ramy finansowe Strategii oraz wskaźniki realizacji działań.

Perspektywa czasowa obowiązywania niniejszego dokumentu została skomunikowana z głównymi dokumentami strategicznymi wpływającymi na rozwiązywanie lokalnych problemów oraz z kolejną perspektywą programową budżetu Unii Europejskiej wyznaczającą działania do 2020 roku.

Należy podkreślić, iż Strategia ma charakter otwarty i może ulegać zmianom i modyfikacjom w zależności od lokalnych problemów i powinna dążyć do ciągłego doskonalenia zawartych w niej zapisów, modyfikacji kierunków działań, a także metod realizacji założonych celów.

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy służyć będzie jako podstawa określająca kierunki zamierzeń rozwojowych w sektorze pomocy społecznej, na terenie gminy Chełmek w latach 2016 - 2020.

(8)

1. CZĘŚĆ WSTĘPNA

Część wstępna zawiera elementarne informacje dotyczące zasad konstruowania dokumentu. Przedstawione w niej zostały aspekty prawne, będące podstawą działania samorządu lokalnego, oraz zasady i wartości, na których opiera się lokalna polityka społeczna. Ponadto zawiera ona analizę dokumentów programowych opracowanych na poziomie Europy, kraju, województwa, powiatu oraz gminy, z którymi powinna korespondować i być spójna strategia.

1.1. Otoczenie prawne tworzenia Strategii

Obowiązek opracowania strategii rozwiązywania problemów społecznych gmin wynika z art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U.

z 2015 r., poz. 163 z późn. zm.), który w ramach zadań własnych gminy przewiduje

„opracowanie i realizację gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka”. Obowiązująca aktualnie Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek obejmuje lata 2006 – 2015, stąd konieczność opracowania nowej wersji strategicznego planu działania w zakresie realizacji polityki społecznej przez Gminę Chełmek w perspektywie roku 2020, opartej o obowiązujące w tym obszarze otoczenie prawne:

 ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. 2013 r. poz. 594 z późn.

zm.),

 ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tj. Dz. U. z 2012 r., poz. 1356 z późn. zm.),

 ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz.332 z późn. zm.),

 ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 114),

 ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (tj. Dz.

U. z 2012 r. poz. 1228 z późn. zm.),

 ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r.

Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.),

(9)

 ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j. Dz. U. z 2012 r.

poz. 124 z późn. zm.),

 ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tj. Dz. U. z 2015 r. poz. 149),

 ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (t.j. Dz. U. z 2011 r. Nr 43, poz. 225 z późn. zm.),

 ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 z późn. zm.),

 ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych (t.j. Dz. U. z 2013 r.

poz. 966 z późn. zm.),

 ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tj. Dz. U. z 2014 r. poz. 1118),

 ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (t.j. Dz. U. z 2004, Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.).

1.2. Dokumenty programowe kształtujące zakres Strategii

Podczas prac nad Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 – 2020 inspirowano się zawartością merytoryczną strategicznych dokumentów nadrzędnych, praktycznie wszystkich poziomów planowania.

Analiza dokumentów programowych powstających na poziomie kraju, województwa czy powiatu pozwala na skuteczniejsze programowanie działań na poziomie lokalnym w taki sposób, by nie powielać pewnych działań, ale wpisywać się własnymi propozycjami programowymi w już funkcjonującą rzeczywistość formalnoprawną.

Poniższy rozdział przedstawia opis podstawowych dokumentów strategicznych, które stanowią przesłanki dla Strategii. Należą do nich:

1. Europa 2020 – Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu,

2. Strategia Rozwoju Kraju 2020 – Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo,

3. Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020,

4. Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu 2020,

(10)

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 5. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego 2020/ Program Strategiczny „Włączenie

Społeczne”,

6. Program Operacyjny Wiedza, Edukacja, Rozwój 2014 – 2020,

7. Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Małopolskiego na lata 2014 – 2020, 8. Strategia Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego na lata 2014 – 2020,

9. Strategia Rozwoju Gminy Chełmek 2014 – 2020.

1.2.1. Dokumenty europejskie

W czerwcu 2010 roku Rada Europejska przyjęła strategię „Europa 2020” w celu stymulowania inteligentnego i trwałego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu.

W Strategii określono główne cele Unii Europejskiej w zakresie badań i innowacji, zmian klimatu, energii, zatrudnienia, edukacji i zmniejszenia ubóstwa do 2020 r., które powinny zostać przełożone na cele krajowe.

Strategia rozwoju Europy w perspektywie 2020 obejmuje trzy integralnie powiązane ze sobą priorytety:

1. Rozwój inteligentny – rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji;

2. Rozwój zrównoważony – wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej;

3. Rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu – wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną.

Ostatni z priorytetów pozostaje w bezpośrednim związku z działaniami podejmowanymi przez samorządy lokalne w obszarze polityki społecznej – jego charakterystyka powinna stanowić jedną z merytorycznych podstaw działań i inicjatyw podejmowanych w ramach gminnych strategii rozwiązywania problemów społecznych.

Podstawowymi instrumentami realizującymi cele zawarte w strategii są Krajowe Programy Reform, opracowywane przez państwa członkowskie oraz inicjatywy przewodnie, przygotowywane przez KE, a realizowane na poziomie UE, państw członkowskich, regionalnym oraz lokalnym.

(11)

1.2.2. Dokumenty krajowe

Strategia Rozwoju Kraju 2020 to z kolei najważniejszy średniookresowy dokument rozwojowy na szczeblu krajowym, określający cele strategiczne do 2020 roku. Wyznacza on trzy obszary strategiczne:

1. Sprawne i efektywne państwo, 2. Konkurencyjna gospodarka, 3. Spójność społeczna i terytorialna

Celem głównym Strategii jest wzmocnienie i wykorzystanie gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych potencjałów zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę jakości życia ludności. Dokument z jednej strony wyznacza działania służące usuwaniu barier rozwojowych, w tym ujawnionych przez kryzys gospodarczy słabości polskiej gospodarki, a z drugiej skupia się na wspomnianych powyżej potencjałach, które będą stymulowały rozwój kraju. Strategia Rozwoju Kraju 2020 jest również odniesieniem na gruncie krajowym dla dokumentów strategicznych przygotowywanych w kraju na potrzeby programowania środków Unii Europejskiej na lata 2014 – 2020, tj. Umowy Partnerstwa i programów operacyjnych (uwzględniających środki z polityki spójności, wspólnej polityki rolnej i wspólnej polityki rybołówstwa).

Wskazane w Strategii cele rozwojowe i priorytety w znaczącym zakresie wpisują się w cele strategii unijnej „Europa 2020” i są z nią spójne.

Umowa Partnerstwa jest dokumentem określającym strategię interwencji funduszy europejskich w Polsce w latach 2014 – 2020 w ramach trzech polityk unijnych: polityki spójności, wspólnej polityki rolnej i wspólnej polityki rybołówstwa. Instrumentami realizacji Umowy są krajowe i regionalne programy operacyjne. Dokumenty te wraz z Umową tworzą spójny system dokumentów strategicznych i programowych na nową perspektywę finansową.

Umowa ściśle wiąże strategię wykorzystania środków europejskich z realizacją Strategii Rozwoju Kraju 2020 i Strategii Europa 2020. Celem konsekwentnie realizowanym w ramach nowej perspektywy finansowej 2014 – 2020 jest, zgodnie ze Strategią Rozwoju Kraju, oparcie rozwoju na dalszym zwiększaniu konkurencyjności gospodarki, poprawie spójności społecznej i terytorialnej oraz podnoszeniu sprawności i efektywności państwa.

Biorąc pod uwagę wskazane powyżej cele rozwojowe kraju, w Umowie wyróżniono cztery priorytety finansowania ze środków europejskich, do których zaliczono: otoczenie sprzyjające przedsiębiorczości i innowacjom, spójność społeczną i aktywność zawodową, infrastrukturę sieciową na rzecz wzrostu i zatrudnienia oraz środowisko i efektywne

(12)

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 gospodarowanie zasobami. Priorytety te będą realizowane w ramach właściwych celów tematycznych, wskazanych w projektach rozporządzeń Unii Europejskiej.

Umowa wskazuje m.in. rodzaje inwestycji, mogących liczyć na dofinansowanie, proponuje układ programów operacyjnych, prezentuje zarys sytemu ich wdrażania, a także przedstawia ogólne założenia opartego na zasadzie subsydiarności podziału interwencji pomiędzy poziom krajowy i regionalny. Zapewnieniu koordynacji pomiędzy funduszami polityki spójności na poziomie regionalnym służyć ma, umożliwiona po raz pierwszy w okresie programowania 2014 – 2020, realizacja przez samorządy województw programów dwufunduszowych (Europejski Fundusz Społeczny i Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego). Instrumentem zapewniającym komplementarność interwencji realizowanych przez rząd i samorząd terytorialny będzie kontrakt terytorialny. Zgodnie z Umową Partnerstwa w latach 2014 – 2020 Europejski Fundusz Społeczny będzie współfinansował krajowy Program Operacyjny Wiedza, Edukacja, Rozwój 2014 – 2020, dotyczący rozwoju kompetencji i umiejętności, włączenia społecznego i dobrego rządzenia oraz 16 regionalnych programów operacyjnych. Krajowy program będzie się koncentrował na zmianach strukturalnych poszczególnych polityk sektorowych, a także na takich przedsięwzięciach, które mają charakter ogólnopolski i są priorytetowe z punktu widzenia polityki państwa, natomiast na poziomie regionalnym interwencja Europejskiego Funduszu Społecznego będzie dotyczyła bezpośredniego wsparcia osób w celu poprawy ich sytuacji na rynku.

W Regionalnym Programie Operacyjnym dla Województwa Małopolskiego na lata 2014 – 2020 problematykę społeczną ujęto w ramach osi priorytetowej 8. Otwarty rynek pracy i osi priorytetowej 9. Region spójny społecznie. Cel główny osi priorytetowej 8 zakłada wsparcie zatrudnienia na regionalnym rynku pracy poprzez aktywizację zawodową osób pozostających bez zatrudnienia, w tym osób do 30 roku życia oraz osób +50, stworzenie warunków sprzyjających powstawaniu nowych miejsc pracy, wzmocnienie potencjału pracowników oraz adaptacja do zmian, zapewnienie warunków do łączenia życia zawodowego z rodzinnym oraz stworzenie warunków do wydłużenia wieku aktywności zawodowej.

Z kolei celem głównym osi priorytetowej 9 jest wzrost spójności wewnątrzregionalnej w wymiarze społecznym i zdrowotnym poprzez wzrost aktywności społecznej i zawodowej osób będących w szczególnie trudnej sytuacji społeczno-zawodowej, zwiększenie dostępności i jakości usług społecznych i zdrowotnych w regionie oraz zwiększenie aktywności społeczności lokalnych w oparciu o inicjatywy ekonomii społecznej.

(13)

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 Głównym celem Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego jest rozwijanie kapitału ludzkiego poprzez wydobywanie potencjałów osób w taki sposób, by mogły w pełni uczestniczyć w życiu społecznym, politycznym i ekonomicznym na wszystkich etapach życia.

Poza celem głównym w Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego wyznaczono pięć celów szczegółowych:

1. wzrost zatrudnienia;

2. wydłużenie aktywności zawodowej oraz zapewnienie lepszej jakości funkcjonowania osób starszych;

3. poprawa sytuacji osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym;

4. poprawa zdrowia obywateli oraz podniesienie efektywności opieki zdrowotnej;

5. podniesienie poziomu kompetencji i kwalifikacji obywateli.

Realizacja celu głównego oraz celów szczegółowych SRKL odbywać się będzie poprzez działania podejmowane na różnych etapach życia: od wczesnego dzieciństwa, poprzez edukację szkolną, edukację na poziomie wyższym, okres aktywności zawodowej i rodzicielstwa, do starości.

Realizacja celów Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego powinna, w perspektywie roku 2020, pozwolić na to, by Polska, dzięki rozwiniętemu rynkowi pracy i wysokiemu poziomowi zatrudnienia w połączeniu z wysokiej jakości systemem kształcenia oraz efektywną opieką zdrowotną, stawała się coraz bardziej nowoczesnym, atrakcyjnym i konkurencyjnym miejscem do życia.

Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego odzwierciedla cele programu Europa 2020, wpisuje się w nie poprzez wskazanie na potrzebę kształtowania warunków dla rozwoju konkurencyjnej gospodarki rynkowej, ukierunkowanej na zwiększanie spójności społecznej oraz przezwyciężanie społecznych barier rozwoju.

Zapisy Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego bezpośrednio wpisują się w cele Strategii Rozwoju Kraju 2020. W szczególności odnoszą się one do priorytetów opisanych w dwóch następujących obszarach strategicznych: Konkurencyjna gospodarka, a także Spójność społeczna i terytorialna.

Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu jest bezpośrednim odniesieniem do 9 priorytetu Wspólnych Ram Strategicznych, określa założenia polityki państwa w w/w zakresie. Nowy wymiar aktywnej integracji stanowi dokument o charakterze operacyjno-wdrożeniowym, ustanowiony w celu realizacji średniookresowej strategii rozwoju kraju – Strategii Rozwoju Kraju 2020 oraz Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020.

(14)

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 Podstawowym problemem dla krajowego programu jest niezdolność gospodarstw domowych do pokrywania wydatków koniecznych, związanych z podstawowymi potrzebami ich członków w wymiarach biologicznym i społecznym, zobowiązaniami z przeszłości i przynajmniej minimalnymi oszczędnościami.

Aby ten problem zminimalizować należy oddziaływać na warunki, w jakich funkcjonują gospodarstwa domowe, aby mogły one podejmować dobre dla siebie i społeczeństwa decyzje o inwestowaniu w swój potencjał zatrudnieniowy i zarobkowy oraz decyzje dotyczące poziomu jego realizacji przez ich dorosłych członków.

Celem całej Unii Europejskiej jest zmniejszenie skali ubóstwa lub wykluczenia społecznego o 20 mln osób. Odpowiedni cel krajowy przyjęty przez Polskę brzmi: obniżenie o 1,5 mln liczby osób zagrożonych ubóstwem i/lub deprywacją materialną i/lub żyjących w gospodarstwach domowych bez osób pracujących lub o niskiej intensywności pracy.

1.2.3. Dokumenty regionalne oraz lokalne

Program Strategiczny „Włączenie Społeczne” jest dokumentem wdrażającym Strategię Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011 – 2020 w zakresie polityki społecznej. Realizuje on 6.3. kierunek rozwoju 6. Obszaru strategicznego pn. „Bezpieczeństwo ekologiczne”, którym jest „Poprawa bezpieczeństwa społecznego:

integrująca polityka społeczna”. Zgodnie z zapisami strategii działania podejmowane w tym obszarze będą koncentrować się wokół szeroko rozumianej integracji potrzeb oraz instrumentów – głównych odbiorców tej polityki. Będą się również przyczyniać do zapobiegania występowania oraz niwelowania przejawów wykluczenia społecznego takich grup, jak:

 dzieci pochodzące ze środowisk zagrożonych (działanie 6.3.1. Wdrożenie systemowych form wsparcia na rzecz dzieci zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz przeciwdziałania i zwalczania dysfunkcji w rodzinie),

 osoby niepełnosprawne (działanie 6.3.2. Integracja działań na rzecz wyrównywania szans osób niepełnosprawnych),

 osoby starsze (działanie 6.3.3. Wdrożenie regionalnej strategii działań w kontekście starzenia się społeczeństwa),

(15)

 a także rozwijania systemu kształcenia kadr (działanie 6.3.4. Rozwój systemu kształcenia kadr działających w obszarze integrującej polityki społecznej)

 oraz prorodzinnych form opieki zastępczej (działanie 6.3.5. Rozwój prorodzinnych form opieki zastępczej).

W ramach Programu Strategicznego „Włączenie Społeczne” ujęte zostały również działania wzmacniające i promujące przedsiębiorczość społeczną (działanie 1.5.3. „Wsparcie działań wzmacniających rozwój przedsiębiorczości społecznej”), które w Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego zaliczone zostały do strategicznego obszaru „Gospodarka wiedzy i aktywności” (obszar 1, kierunek 1.5.„Wzmacnianie i promocja przedsiębiorczości”).

Strategia Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego na lata 2014 – 2020 jest podstawowym dokumentem określającym priorytety, misję, cele i projekty rozwojowe powiatu, a także jest dobrą podstawą do sporządzania dokumentów operacyjnych, zawierających metody jej realizacji. Wśród celów rozwojowych wymienia się m. in.: poprawę jakości usług świadczonych w sferze infrastruktury społecznej.

Strategia jest narzędziem wspierania pozytywnych zmian w Powiecie oraz niwelowania barier pojawiających się w otoczeniu. W tym kontekście szczególnie ważne jest rozwijanie współpracy w ramach partnerstwa Powiatu Oświęcimskiego i gmin wchodzących w skład Powiatu Oświęcimskiego, które łącznie tworzą spójny obszar wymagający efektywnych rozwiązań infrastrukturalnych, gospodarczych i społecznych.

Strategia Rozwoju Gminy Chełmek 2014 – 2020 identyfikuje szczęść obszarów, w których planowany jest rozwój Miasta i Gminy w perspektywie 2020 roku. Obszary te wskazują działania i inicjatywy, poprzez które powinien rozwijać się Chełmek. W obszarze strategicznego działania dedykowanego mieszkańcom wskazano główny cel podniesienie komfortu życia mieszkańców, który realizowany będzie trzema celami szczegółowymi:

1. ustawiczna edukacja i aktywizacji zawodowa;

2. zwiększenie aktywności społecznej osób zagrożonych wykluczeniem oraz poprawa dostępności usług i świadczeń z pomocy społecznej;

3. poprawa opieki zdrowotnej, zwiększenie jakości i dostępności usług.

Zwraca również uwagę obszar rewitalizacji, który z jednej strony pozostaje procesem głównie inwestycyjnym, lecz z drugiej, nie jest możliwym bez gruntownego uzasadnienia kwestiami i problemami społecznymi występującymi na obszarze planowanym do rewitalizacji. To ważny aspekt, który traktowany winien być w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych jako nowy, ważny obszar działań dla systemu polityki społecznej.

(16)

2. CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNA

Część diagnostyczna zawiera diagnozę problemów społecznych gminy. Diagnoza została oparta na badaniu źródeł zastanych. W związku z opracowaniem przez Gminę Chełmek aktualnej Strategii Rozwoju Gminy Chełmek 2014 – 2020, dla ogólnego scharakteryzowania Gminy posłużono się opisem zawartym i uzgodnionym z Gminą Chełmek.

2.1. Charakterystyka gminy Chełmek

Chełmek jest gminą miejsko – wiejską położoną w powiecie oświęcimskim w zachodniej części województwa małopolskiego u zbiegu dwóch rzek Wisły i Przemszy.

Charakterystyczną cechą gminy jest to, iż położona jest ona w otoczeniu trzech dużych aglomeracji miejskich, zlokalizowanych w podobnej odległości tj. Krakowa (głównego ośrodka gospodarczo – naukowego południowej Polski), Katowic (głównego ośrodka Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego) oraz Bielska – Białej (głównego ośrodka przemysłowego Podbeskidzia).

Centralnym ośrodkiem gminy Chełmek jest miasto Chełmek, które jest jednym z 61 ośrodków miejskich na terenie województwa małopolskiego, a jednym z 5 w powiecie oświęcimskim. Ponadto w gminie znajdują się dwa sołectwa: Bobrek oraz Gorzów.

Gmina Chełmek zajmuje powierzchnię 2.733,0915 ha, z czego sołectwa Bobrek i Gorzów zajmują łącznie 1.901,743 ha, co stanowi 69,59% powierzchni gminy i jest najmniejszą gminą powiatu oświęcimskiego.

Usytuowanie gminy Chełmek w sąsiedztwie dużych skupisk ludności, a także w bezpośredniej bliskości kilkunastu ośrodków miejskich powoduje, że w promieniu jedynie 20 km istnieje rynek zbytu, który obejmuje ponad 600 tysięcy osób. Element ten jest kluczowym argumentem przemawiającym za lokowaniem inwestycji produkcyjnych i usługowych na terenie właśnie tej Gminy.

Jedną z podstawowych determinantów potencjału rozwoju każdego obszaru jest jego położenie komunikacyjne. Dostępność do głównych ciągów komunikacyjnych nie tylko wpływa na jakość życia mieszkańców, ma także znaczenie gospodarcze, determinuje mobilność mieszkańców.

Gmina Chełmek pod względem dostępności komunikacyjnej ma bardzo dobre położenie. Bliskość autostrady A4 relacji Kraków – Katowice umożliwiającej szybkie

(17)

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 połączenie drogowe z aglomeracją Śląską, ma strategiczne znaczenie dla rozwoju gminy.

Obecnie wjazd na autostradę możliwy jest tylko w kierunku Katowic, a drogą wojewódzką przez Chrzanów dostępna jest także aglomeracja krakowska. Sąsiedztwo węzła komunikacyjnego w Brzezince zapewnia dogodną komunikację w kierunku Częstochowa – Warszawa.

Kluczowe znaczenie ma również korzystne położenie gminy względem dwóch lotnisk:

Międzynarodowy Port Lotniczy Kraków – Balice (około 50 km) i Port Lotniczy Katowice – Pyrzowice (około 40 km).

Obserwowane natężenie potoków ruchu w godzinach komunikacyjnego szczytu nie wskazuje na wyczerpanie przepustowości zarówno w komunikacji tranzytowej przez teren gminy drogami wojewódzkimi nr 780 i nr 933, jak również w komunikacji lokalnej na drogach powiatowych i gminnych. Obciążenie układu drogowego ruchem tranzytowym (droga nr 780 i 933) jest stosunkowo wysokie, niemniej jednak w porównaniu do intensywności ruchu w gminach sąsiednich (Libiąż, Oświęcim) wciąż na zadowalającym poziomie.

Postępująca modernizacja dróg i urządzeń drogowych prowadzi do ustawicznej poprawy ich przepustowości i bezpieczeństwa użytkowników. Niezbędna jest kontynuacja budowy chodników, wydzielonych ścieżek rowerowych oraz modernizacja istniejących skrzyżowań.

Bazę edukacyjną w gminie w 2014 roku stanowiły: 4 gimnazja, 4 szkoły podstawowe, 5 placówek wychowania przedszkolnego w tym 4 przedszkola oraz 4 placówki biblioteczne.

Gmina Chełmek posiada cechy gminy wiejskiej, jednak rolnictwo pełni w gminie funkcję marginalną. Prowadzona obecnie produkcja roślinna jest na ogół wielokierunkowa.

Stan funkcji rolniczych na terenie gminy charakteryzują: znaczne rozdrobnienie własności gruntów, niska jakość gleb, brak specjalizacji produkcji i chowu, spadek pogłowia zwierząt.

W strukturze przyrodniczej gminy największe znaczenie mają aktywne biologicznie ekosystemy leśne. 38,5 % powierzchni gminy zajmują dwa duże, zwarte kompleksy leśne znajdujące się w środkowej części gminy – sołectwo Bobrek oraz w północnej część gminy – miasto Chełmek. Lasy te pełnią funkcje ochronne (bioklimatyczne) na obszarach sąsiadujących z kopalniami węgla, a także funkcje glebochronne i wodochronne. Wśród siedliskowych typów lasu występują bory świeże i wilgotne, w których dominują monokulturowe drzewostany sztucznego pochodzenia tj. sosna przy mniejszym udziale gatunków liściastych głównie: brzozy, dębu, oraz modrzewia, olszy i osiki. W strukturze wiekowej wyróżniamy lasy klas młodych i średnich.

(18)

2.2. Demografia i społeczeństwo

Gmina Chełmek pod względem zasobów ludzkich jest w powiecie oświęcimskim gminą średniej wielkości i zajmuje 5 miejsce. Liczba mieszkańców Gminy Chełmek, począwszy od roku 2011 ulega nieznacznym wahaniom – od 13.099 osób w 2011 roku do 13.027 osób w 2014 roku.

Tabela 1. Liczba ludności gminy Chełmek w latach 2011 – 2014

Rok 2011 2012 2013 ²⁰¹⁴

Ogółem gmina Chełmek 13.099 13.086 12.885 13.027

Ogółem powiat oświęcimski 155.705 155.040 155.040 ^154.977 Ogółem województwo małopolskie 3.406.000 3.354.077 3.360.581 3.368.336 Źródło: Opracowanie własne na podstawie OZPS za 2013 i 2014 rok

Na terenie samego miasta Chełmek mieszka 9.010 mieszkańców, co stanowi 69,16%

ogółu mieszkańców gminy, a odsetek osób zamieszkujących sołectwa w gminie wynosi 30,84%.

Według podziału na płeć na dzień 31.12.2014 roku gminę Chełmek zamieszkiwało 6.615 kobiet oraz 6.415 mężczyzn.

Wykres 1. Liczba mieszkańców gminy Chełmek według płci

Źródło: Opracowanie własne na podstawie OZPS za 2014 rok

50,78%

49,22% Kobiety

Mężczyźni

(19)

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 Analizując strukturę mieszkańców według płci należy zauważyć, iż proporcje te są bardzo zbliżone, gdyż kobiety stanowią 50,78% populacji, natomiast mężczyźni 49,22%.

Struktura ludności Gminy Chełmek na dzień 31.12.2014 roku według parametru aktywności zawodowej kształtuje się następująco:

1) ludność w wieku przedprodukcyjnym – 2.165 osób, 2) ludność w wieku produkcyjnym – 8.377 osób, 3) ludność w wieku poprodukcyjnym – 2.485 osób.

Wykres 2. Liczba mieszkańców gminy Chełmek według aktywności zawodowej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie OZPS za 2014 rok

Analizując strukturę ludności według parametru aktywności zawodowej należy zauważyć, iż zasadniczo, najliczniejszą grupę mieszkańców gminy stanowi ludność w wieku produkcyjnym – 64,30% ogółu mieszkańców, druga pod względem liczebności jest grupa osób w wieku poprodukcyjnym – 19,08%, natomiast najmniej liczną jest grupa osób w wieku przedprodukcyjnym – 16,62%.

Prognozując sytuację demograficzną Gminy na najbliższe lata, należy jednak zwrócić uwagę na dwie istotne kwestie. Pierwsza z nich dotyczy systematycznego spadku liczby osób w wieku produkcyjnym, druga natomiast odnosi się do wzrostu udziału osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie mieszkańców.

Dodatkowo należy zauważyć, iż w niedalekiej przyszłości znaczna grupa osób będących w wieku produkcyjnym będzie kończyć swą aktywność zawodową i zasili grono seniorów, co pogorszy i tak nienajlepszą strukturę demograficzną Gminy.

16,62%

64,30%

19,08%

Osoby w wieku przedprodukcyjnym Osoby w wieku produkcyjnym Osoby w wieku poprodukcyjnym

(20)

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 Znaczna część życia człowieka przypada na okres dojrzałości i starości. Należy zatem wspomagać społeczeństwo biorąc pod uwagę zróżnicowania wiekowe oraz wypracowywać takie mechanizmy kompensacyjne, które wspierałyby osoby dojrzałe i starsze w realizacji ich potrzeb. Zrozumiałe jest, iż potrzeb osób starszych nie można analizować w oderwaniu od młodszej generacji. Istotne jest również, że zmiany w motywacjach zależą nie tyle od wieku, ile przede wszystkim od doświadczenia życiowego jednostki.

Dojrzała faza życia człowieka otwiera nowe możliwości, ale równocześnie niesie ze sobą zupełnie nowe problemy, które dla wielu osób stanowią niemałą przeszkodę w prawidłowym funkcjonowaniu. Z perspektywy systemu zabezpieczenia społecznego jest to o tyle ważne, że wymaga dostosowania usług społecznych do potrzeb tej grupy społeczeństwa.

Wzrost udziału osób starszych w ogóle populacji może przyczynić się do zwiększenia liczby osób niepełnosprawnych. Starsze grupy wiekowe są bardziej narażone na ryzyko niepełnosprawności – obecnie ponad 60% niepełnosprawnych jest wśród osób po 60 roku życia. Dodajmy, że proces starzenia się lokalnej społeczności wynika także z pozytywnej przesłanki – wydłużania się średniej długości życia kobiet i mężczyzn.

Od czterech lat utrzymuje się większa liczba kobiet w stosunku do liczby mężczyzn.

Dodatni wskaźnik feminizacji jest jedną z głównych cech charakterystycznych wszystkich gmin powiatu oświęcimskiego:

Wykres 3. Wskaźnik feminizacji gmin powiatu oświęcimskiego w 2013 roku

Źródło: Regionalny Ośrodek Pomocy Społecznej – baza wiedzy i statystyk społecznych

(21)

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 Wykres 4. Liczba mieszkańców gmin powiatu oświęcimskiego w 2013 roku

Gmina Chełmek zajmuje obecnie czwarte miejsce w powiecie oświęcimskim pod względem liczby mieszkańców.

To co wyróżnia Gminę Chełmek w zakresie demografii to wskaźnik gęstości zaludnienia – Chełmek zajmuje drugie po mieście Oświęcim miejsce w powiecie pod względem gęstości zaludnienia oraz liczby mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym:

Wykres 5. Wskaźnik gęstości zaludnienia gmin powiatu oświęcimskiego w 2013 roku

Wskaźnik gęstości zaludnienia może wpływać na większą koncentrację i skalę występowania problemów natury społecznej na terenie Gminy Chełmek.

(22)

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 Wykres 6. Liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym gmin powiatu oświęcimskiego w 2013 roku

Na terenie Gminy Chełmek od czterech lat obserwowana jest tendencja systematycznego spadku liczby osób w wieku przedprodukcyjnym (szybciej rośnie w grupie mężczyzn niż kobiet), a także od 2012 roku ujemny wskaźnik przyrostu naturalnego – w tym zakresie Chełmek zajmuje drugie miejsce w powiecie.

Wykres 7. Wskaźnik przyrostu naturalnego Gminy Chełmek na tle pozostałych gmin powiatu oświęcimskiego w 2013 roku

(23)

2.3. Sytuacja gospodarcza

Miasto Chełmek jest historyczną stolicą przemysłu obuwniczego w Polsce.

Na przełomie lat 20 i 30 dwudziestego wieku czeski przemysłowiec Tomasz Bata wybudował zakład zmechanizowanej produkcji obuwia. W latach 40 dwudziestego wieku fabryka została upaństwowiona i zmieniono jej nazwę na Południowe Zakłady Obuwia „Chełmek”, natomiast w 1959 roku utworzono przedsiębiorstwo wielozakładowe – Południowe Zakłady Przemysłu Skórzanego. W latach 1990 – 1995 roku, w okresie restrukturyzacji, nastąpiło przekształcenie nieistniejącej już firmy w spółkę akcyjną.

Obecnie na terenach byłych zakładów istnieje Miejska Strefa Aktywności Gospodarczej, która zajmuje powierzchnię 27 ha. Na obszarze tej strefy działa około 150 firm, związanych z branżą obuwniczą, budowlaną, stolarską, motoryzacyjną oraz usługową, w tym część z kapitałem zagranicznym. Jej istnienie ma duży wpływ na rozwój potencjału gospodarczego gminy. Podmioty usytuowane na terenie strefy oraz w jej bezpośrednim sąsiedztwie zatrudniały łącznie około 2 tysiące osób w 2014 roku. Gmina przystąpiła również do rozbudowy Miejskiej Strefy Aktywności Gospodarczej, aby móc pozyskać kolejnych inwestorów, a tym samym stworzyć możliwość nowych miejsc pracy.

Podstawowe wytyczne w zakresie zagospodarowania przestrzennego Gminy zakładają dalsze wykorzystanie terenów poprzemysłowych i zlokalizowanej tam infrastruktury, przygotowanie terenów pod działalność usługową w otoczeniu strefy przemysłowej.

Na terenie całej Gminy działa 1001 podmiotów gospodarczych, a większość – blisko 96%, to sektor prywatny. W sektorze prywatnym dominującą pozycję mają tzw. „mali przedsiębiorcy”, którzy prowadzą działalność gospodarczą zatrudniając do 9 pracowników.

Taki stan rzeczy jest odzwierciedleniem ogólnokrajowych trendów. Wśród podmiotów prywatnych dominuje handel stały i obwoźny oraz usługi materialne i niematerialne.

Transformacja dominującego i jednorodnego przemysłu obuwniczego w rozdrobnienie rodzajowe i właścicielskie obecnie stały się faktem. Nastąpiło przekształcenie profilu produkcji firm wiodących, a także zmniejszenie dominacji produkcji obuwniczej na rzecz innego rodzaju wytwórczości i usług. Nastąpiła ponadto zmiana w strukturze właścicielskiej kapitału, co implikuje relacje na linii pracodawca – pracownik, a więc dotyka istotnie kwestii społecznych wpływających pośrednio na strukturę bezrobocia mieszkańców Gminy.

W Gminie działają głównie producenci i podwykonawcy opakowań z tworzyw sztucznych, foliowych i papierowych dla przemysłu spożywczego i producenci okien, a także firmy z branży motoryzacyjnej oraz obuwniczej.

(24)

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 Do głównych użytkowników przestrzeni gospodarczej należą wiodące zakłady przemysłowe gminy oraz drobne zakłady związane z produkcją obuwniczą.

Ważniejsze zakłady na terenie gminy to:

 ALSINA POLSKA sp. z o.o.

 ASFOR Poznański sp. j.

 Usługi Budowlane i Transportowe DAGO s.c. Zbucki Dariusz, Smółka Jacek

 Przedsiębiorstwo Budowlane DERMEX sp. z o.o.

 ENWOS sp. z o.o.

 P.P.H.U. EUROSTYL Miłosz Madeja

 FORMBUT Produkcja Form Obuwniczych s.c. Czajka Leszek, Stanek Anna

 Piekarnia GS SAMOPOMOC CHŁOPSKA

 Z.P-U JURKA s.c. Monika Jurka, Piotr Jurka

 KRAWCZYK Producent Zakładek do Obuwia

 KULT-MOTOR DRP Patrycjusz Dudziak

 LAMI POL sp. z o.o.

 BORYSZEW S.A.

 Zakład Produkcyjno-Usługowy MECHANIK sp. z o.o.

 M.S.M. s.c. Zakład Produkcyjno-Usługowy K. Moskal, S. Martyka

 NTB sp. z o.o. O/Chełmek

 OPTIMUM Systemy Dekoracji Wnętrz

 PIWOWARCZYK JAN Zakład Produkcji Obuwia

 PLASTIC PACK s.c.

 Zakład Usług Technicznych s.c. PROMECH J. Baran & Zb. Trębacz & W. Zaremba

 Cukiernia PTYŚ A. Gołębiowski, J. Galistl sp. j.

 P.P.H.U. STANFORM inż. Stanisław Mleczek

 P.P.H. STANPAW – ITALY sp. z o.o.

 SZAN s.c. Szymon Hebda, Anna Wojciechowska

 TECHFORMONT sp. z o.o.

 TITAN – LUX sp. z o.o.

 TRUCK – BOOTS s.c. Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe W. Karelus, W. Gil

 VG Polska sp. z o.o.

 Firma Produkcyjno-Handlowa ZET – PLAST Mleczek Zbigniew

 Przedsiębiorstwo Wielobranżowe ZŁOM – MET sp. z o.o.

(25)

2.4. Sytuacja na rynku pracy

Osobą bezrobotną, zgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, jest osoba powyżej 18 roku życia, niezatrudniona oraz niewykonująca innej pracy zarobkowej, jednocześnie zdolna jak również gotowa do podjęcia zatrudnienia albo innej pracy zarobkowej, zarejestrowana we właściwym dla jej miejsca zameldowania powiatowym urzędzie pracy, a także poszukująca zatrudnienia bądź innej pracy zarobkowej.

W gronie osób bezrobotnych jest grupa osób długotrwale bezrobotnych. Bezrobotni długotrwale definiowani są na dwa sposoby. Pierwszy sposób dotyczy osób, które pozostawały bez zatrudnienia nieprzerwanie od minimum 12 miesięcy. Drugi sposób jest ustawowy i określa długotrwale bezrobotnych, jako bezrobotnych pozostających w rejestrze urzędu pracy przez okres łączny powyżej 12 miesięcy przez okres ostatnich dwóch lat.

Samo pojęcie długotrwałego bezrobocia odnosi się w obu przypadkach do bezrobocia rejestrowanego.

Osoby długotrwale bezrobotne stanowią bardzo słabo zróżnicowaną grupę społeczną.

Wyróżnia ich przede wszystkim: stosunkowo niski poziom wykształcenia, wysoki poziom ubóstwa, ograniczony stopień aktywności społecznej i obywatelskiej, niski poziom motywacji do zmiany sytuacji życiowej, niskie poczucie wartości, wyuczona bezradność a także postawy roszczeniowe.

Przyczynami mającymi negatywny wpływ na rekrutację osób długotrwale bezrobotnych do jakiejkolwiek pracy jest przyzwyczajenie się tej grupy osób do braku aktywności zawodowej; im dłużej są bierne, tym trudniej jest im rozpocząć stosowne działania, które wiążą się ze zmianą ich statusu na rynku pracy.

Dodatkowo osoby te w wyniku długotrwałego wyłączenia z życia zawodowego, tracą motywację do podejmowania prób poprawy swojej sytuacji, wskutek czego są bierne.

Pozostawanie poza rynkiem pracy dłużej niż dwa lata prowadzi nie tylko do degradacji materialnej, ale również do wykluczenia społecznego. Taka sytuacja ma konsekwencje psychospołeczne dla samych bezrobotnych, a także dla ich rodzin. Charakterystyczne jest, iż długotrwałe bezrobocie ma tendencję do utrwalania się i staje się zjawiskiem społecznego dziedziczenia dla całych rodzin i grup społecznych.

Duże znaczenie ma poziom, od którego zaczyna się proces degradacji ekonomicznej lub społecznej. W najbardziej dramatycznej sytuacji są rodziny świadczeniobiorców pomocy

(26)

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 społecznej, które od dawna korzystały z systemu wsparcia socjalnego z powodu, np. ubóstwa, wielodzietności lub niepełnosprawności. Trudności finansowe w takich rodzinach prowadzą do znacznych ograniczeń wydatków nawet na podstawowe potrzeby bytowe.

Problem bezrobocia dotyczy nie tylko osoby nim dotkniętej, lecz także całej rodziny.

Pogorszenie stanu funkcjonowania rodziny jest najczęściej proporcjonalne do okresu pozostawania bez pracy. Konsekwencją są: problemy opiekuńczo-wychowawcze, przemoc czy zanik autorytetu rodzicielskiego. Może także prowadzić do rozpadu rodziny. W tych okolicznościach pojawia się również groźba przyjmowania przez dzieci negatywnych wzorów osobowych, a w konsekwencji dziedziczenia statusu bezrobotnego.

Niektóre z tych syndromów pojawiają się już po kilku miesiącach od utraty pracy i narastają w przypadku długotrwałego bezrobocia. Najintensywniej dotyka to rodzinę, w której bez pracy jest więcej niż jedna osoba.

W szczególności trudna sytuacja dotyczy gospodarstw domowych, w których ma miejsce kumulacja bezrobocia. Oznacza to, że więcej niż jedna osoba, która mogłaby podjąć zatrudnienie, pozostaje bez pracy. Z uwagi na fakt, że zdecydowana większość z tychże osób nie jest uprawniona do zasiłku dla bezrobotnych, a ilość świadczeń, jaką można otrzymać z pomocy społecznej jest ograniczona, rodziny te na ogół skazane są na skrajne ubóstwo oraz długotrwałe wykluczenie społeczne.

Osoby długotrwale bezrobotne są bardzo często beneficjentami długotrwale korzystającymi ze świadczeń pomocy społecznej. Ubóstwo jest zarówno głównym czynnikiem odpowiedzialnym za wykluczenie społeczne, jak również głównym powodem, dla którego osoby zgłaszają się do ośrodków pomocy społecznej. Wsparcie kierowane do tych osób to głównie pomoc finansowa.

W czasach globalizacji oraz postępu technologicznego, a także trwającego spowolnienia gospodarczego, które negatywnie wpływają na rynek pracy, priorytetowym działaniem jest poszukiwanie efektywnych sposobów eliminacji zjawiska bezrobocia.

Obecnie, to właśnie bezrobocie generuje poszerzanie się kręgów wykluczenia społecznego.

Bezrobocie należy do istotnych problemów Gminy Chełmek, funkcjonowanie strefy aktywności gospodarczej i stabilny rozwój przedsiębiorczości nie chronią skutecznie przed wzrostem liczby osób bezrobotnych na rynku pracy. Od 2011 roku liczba osób bezrobotnych ogółem uległa zwiększeniu z 507 do 557 w 2013 roku. To ważna cecha sytuacji osób bezrobotnych, tym bardziej, że systematycznie rósł również udział długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie osób bezrobotnych w Chełmku.

(27)

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 Wzrost liczby bezrobotnych świadczeniobiorców powoduje przyrost ilości zadań z zakresu pomocy społecznej oraz zwiększenie puli wydatków na udzielanie pomocy.

Sytuacja taka wymusza również konieczność dostosowania dotychczasowych form działania do nowych potrzeb. Ponieważ możliwości budżetu państwa i samorządu lokalnego są ograniczone, podstawowego znaczenia w pomocy w wychodzeniu z bezrobocia nabiera praca socjalna, która przyjmuje zróżnicowane formy w kierunku aktywizacji zawodowej bezrobotnych.

Praca socjalna prowadzona przez pracowników socjalnych, to między innymi pomoc w planowaniu nowych koncepcji życia zawodowego, rozbudzanie motywacji do działania ukierunkowanego na zatrudnienie oraz technika kontraktu socjalnego, która pozwala na uzależnienie pomocy – formy, wysokości i okresu wypłacania świadczenia – od aktywności bezrobotnego i jego rodziny.

Niepokojący jest wpływ bezrobocia na zachowania patologiczne i kondycję rodziny w każdym jej wymiarze. Szczególnie niebezpiecznym zjawiskiem staje się przemoc w rodzinie. Długie pozostawanie bez pracy stymuluje procesy dezintegracji życia rodzinnego.

Przymusowa bezczynność zawodowa i nieuregulowany tryb życia, wyzwalają zachowania dewiacyjne, skierowane na rodzinę i lokalne środowisko społeczne. Negatywne emocje związane z sytuacją bezrobocia implikują często używanie alkoholu lub innych używek, a dalej przenoszone są na najbliższych – ofiarami przemocy i złego traktowania są najczęściej kobiety i dzieci. Długotrwałe bezrobocie, z jego negatywnymi konsekwencjami psychospołecznymi, wymaga stosowania odpowiednich form oddziaływań.

Tabela 2. Liczba bezrobotnych Gminy Chełmek w latach 2011 – 2014

Rok 2011 2012 2013 2014

Liczba bezrobotnych ogółem 507 593 557 437

Liczba długotrwale bezrobotnych 244 261 277 238

Liczba bezrobotnych z prawem do zasiłku 91 110 74 60

Źródło: Opracowanie własne na podstawie OZPS dla Gminy Chełmek

Należy zauważyć, iż w 2014 roku nastąpił spadek liczby osób bezrobotnych, jak również liczby osób długotrwale bezrobotnych pomimo minimalnego wzrostu liczby osób korzystających z pomocy społecznej w tym czasie.

(28)

2.5. Problemy społeczne z perspektywy MOPS w Chełmku

Pomoc społeczna zajmuje ważne miejsce w systemie zabezpieczenia społecznego.

Ustawa o pomocy społecznej określa podstawy organizacyjne oraz prawne systemu polityki społecznej. Jej rola wciąż wzrasta, ponieważ zakres podmiotowy oraz przedmiotowy udzielanych świadczeń ulega systematycznemu rozszerzaniu.

Zgodnie z powołaną wyżej ustawą pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Instytucja ta wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka.

Osoby i rodziny korzystające ze wsparcia w ramach tego systemu, otrzymują różnorodną pomoc, gdyż katalog spraw regulowanych przepisami ustawy o pomocy społecznej jest obszerny. Rodzaj, forma i rozmiar świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy. Potrzeby osób i rodzin korzystających z pomocy powinny zostać uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej.

Pomoc społeczna jest instytucją, która ma wspierać osoby lub rodziny w zaspokajaniu ich potrzeb życiowych, ale ich nie wyręczać. Osoby i rodziny korzystające ze wsparcia ośrodka pomocy społecznej powinny usamodzielniać się oraz integrować ze środowiskiem.

Celem pomocy społecznej jest również zapobieganie powstawaniu marginalizacji osób i rodzin, a więc profilaktyka, która należy do najtrudniejszych zadań pomocy społecznej.

Wymaga ona bowiem dużego profesjonalizmu pracowników ośrodka pomocy społecznej oraz współdziałania instytucji pomocy społecznej z innymi instytucjami, podmiotami, a także organizacjami pozarządowymi.

Zadania pomocy społecznej w Gminie Chełmek wykonuje Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Chełmku. Jednostka ta realizuje również zadania wynikające z innych aktów prawnych. Należą do nich w szczególności: ustawa o świadczeniach rodzinnych, ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, ustawa o dodatkach mieszkaniowych, ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych, ustawa o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym oraz ustawa o świadczeniach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych.

(29)

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 Prawo do wsparcia udzielanego przez MOPS mają osoby i rodziny, które spełniają określone warunki przedstawione w poszczególnych aktach prawnych. I tak np. w odniesieniu do świadczeń z pomocy społecznej jednym z nich jest kryterium dochodowe, które od dnia 1 października 2015 roku jest ustalone na poziomie 634 zł w przypadku osoby samotnie gospodarującej oraz 514 zł na osobę w rodzinie.

Kryterium dochodowe stosowane jest również przy przyznawaniu świadczeń rodzinnych i świadczeń alimentacyjnych. Zasiłek rodzinny przysługuje, jeśli dochód rodziny na osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza 539 zł (od 1 listopada 2015 roku jest ustalone w wysokości 674 zł), a gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeśli dochód ten nie przekracza 623 zł (od 1 listopada 2015 r. jest ustalone w wysokości 764 zł). Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują natomiast, jeżeli dochód w przeliczeniu na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 725 zł.

W wykonywaniu zadań MOPS w Chełmku współdziała z różnymi podmiotami, m.in.

z organami wykonawczymi Gminy i Sołectw, pozostałymi jednostkami organizacyjnymi Gminy, Policją, kuratorami sądowymi, Szkołami, służbą zdrowia oraz instytucjami zarówno z terenu gminy, jak również powiatu czy województwa, zajmującymi się kwestiami dotyczącymi pomocy społecznej.

Tabela nr 3 i nr 4 przedstawia dane dotyczące kwot wydatkowanych przez MOPS w Chełmku na realizację głównych zadań w latach 2011 – 2014.

Tabela 3. Środki finansowe wydatkowane na pomoc mieszkańcom gminy ze względu na rodzaj świadczenia w latach 2011 – 2014

Wielkość wydatków (w zł)

2011 r. 2012 r. 2013 r. 2014 r.

OGÓŁEM

z tego na:

3.011.517 3.052.505 3.015.228 2.861.150 świadczenia pomocy społecznej 578.998 574.983 605.644 595.071 świadczenia rodzinne 1.700.900 1.721.717 1.614.929 1.485.856 świadczenia z funduszu

alimentacyjnego

441.330 455.730 455.003 437.512

dodatki mieszkaniowe 269.380 277.075 315.676 315.839

stypendia szkolne 20.909 23.000 23.976 26.872

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych MOPS w Chełmku

(30)

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 Tabela 4. Środki finansowe wydatkowane na pomoc mieszkańcom gminy ze względu na rodzaj zadania w latach 2011 – 2014

Wielkość wydatków (w zł)

2011 r. 2012 r. 2013 r. 2014 r.

OGÓŁEM z tego na:

3.011.517 3.052.505 3.015.228 2.861.150 zadania zlecone gminie 2.142.230 2.177.447 2.069.932 1.923.368

zadania własne gminy 869.287 875.058 945.296 937.782

w tym:

dotacja do zadań własnych 236.550 225.690 281.604 282.010

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych MOPS w Chełmku

W latach 2011 – 2014 wysokość środków finansowych przeznaczonych przez MOPS na pomoc mieszkańcom Gminy ulegała wahaniom. Dominującą pozycję wśród nich stanowiły kwoty wydatkowane na wykonanie zadań zleconych gminie, wśród których przeważały środki przekazane na realizację świadczeń rodzinnych (w 2011 r. 1.700.900,- zł, w 2012 r.

1.721.717,- zł, w 2013 r. 1.614.929,- zł, a w 2014 r. 1.485.856,- zł), przede wszystkim w postaci zasiłków. W ramach wykonywania zadań własnych gminy największe kwoty przeznaczono natomiast na udzielanie świadczeń pomocy społecznej (w 2011 r. 578.998,- zł, w 2012 r. 574.983,- zł, w 2013 r. 605.644,- zł, a w 2014 r. 595.071,- zł), głównie w formie zasiłków stałych, zasiłków okresowych, zasiłków celowych, specjalnych zasiłków celowych, a także posiłków dla dzieci i młodzieży.

Tabela nr 5 przedstawia dane dotyczące liczby mieszkańców gminy objętych przez MOPS wsparciem z zakresu pomocy społecznej w latach 2012-2014.

Tabela 5. Beneficjenci pomocy społecznej w Gminie Chełmek w latach 2011 – 2014

Rok 2011 2012 2013 2014

liczba osób korzystających z pomocy 394 438 391 401

w tym długotrwale korzystający 141 136 126 116

liczba rodzin korzystających z pomocy 295 349 299 306

liczba osób w rodzinie 616 708 630 649

wsparcie finansowe 291 336 288 279

Na przestrzeni czterech lata ukształtował się trend wskazujący na względnie stałą liczbę klientów pomocy społecznej w Gminie Chełmek, zmiany in minus lub in plus w poszczególnych lata nie przekraczają dziesięciu procent.

(31)

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Chełmek na lata 2016 - 2020 Wykres 8 przedstawia udział beneficjentów pomocy społecznej w ogólnej liczbie mieszkańców Gminy Chełmek w 2014 roku.

Wykres 8. Liczba beneficjentów pomocy społecznej, a ludność Gminy Chełmek w 2014 roku

W zdecydowanej większości osób i rodzin korzystających z oferty społecznej pomoc miała charakter pieniężny, na 401 osób korzystających z pomocy społecznej w 2014 roku, prawie 70 % korzystało z pieniężnego jej charakteru, jak przedstawia to wykres 9.

Wykres 9. Rodzaj pomocy udzielanej przez MOPS w Chełmku w 2014 roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie OZPS dla Gminy Chełmek 95,02%

4,98%

pozostali mieszkańcy gminy beneficjenci pomocy społecznej

68,72%

31,28%

pomoc pieniężna pomoc niepieniężna