Produkcja roślinna jako dział działalności rolniczej

Dział produkcji oznacza "zespół złożony z podstawowych środków produkcji i z siły roboczej, która posługuje się tymi środkami" [Stachak 1998, s. 59], a produkcja roślinna jest uznana za jeden z dwóch podstawowych działów działalności rolniczej. Dział produkcji roślinnej podzielić można na gałęzie, tj. [Fereniec 1999, s. 58]:

 zboża,

 rośliny okopowe,

 rośliny pastewne.

Aktualnie produkcja zbóż jest jedną z głównych gałęzi rolnictwa w Polsce, jej popularność wynika ze stosunkowo prostej technologii uprawy, łatwego przechowywania

Rozwój rachunkowości rolniczej Dążenie do włączenia działalnosci rolniczej do opodatkowania podatkiem dochodowym Przekształcenia form prowadzenia działalności rolniczej Wzrost wielkości przedsiębiorstw rolnych Specyfika działalności rolniczej Poziom wykorzystania funduszy krajowych i europejskich na rozwój rolnictwa

42

i zbywania, a także z możliwości wykorzystania ziarna bezpośrednio na pasze w gospodarstwie. Polska zajmuje obecnie drugie miejsce w Unii Europejskiej pod względem powierzchni upraw zbóż, a pod względem zbiorów zbóż - trzecie. W strukturze zasiewów zboża stanowią prawie 74% powierzchni krajowych zasiewów [Rynek zbóż w Polsce 2013, s. 1]. Sytuacja na rynku upraw zbóż ma bardzo istotny wpływ na całą gospodarkę żywnościową, ponieważ dostarcza nie tylko surowca do produkcji żywności dla ludzi, ale w dużym stopniu wpływa na warunki produkcji zwierzęcej (surowiec do produkcji pasz) i inne gałęzie gospodarki.

Istotą produkcji roślinnej jest przemiana i wzrost materii, następujący na skutek naturalnych procesów. Jak już wspomniano, działalność rolniczą charakteryzuje wysoka "samoczynność" produkcji i przemiany, teoretyczna możliwość rozwoju produktu rolniczego bez udziału człowieka. Oczywiście nakłady pracy człowieka i środków ochrony roślin, nawozów proces ten wspomagają, niemniej jednak nie są, co do zasady, warunkiem koniecznym powstania produktu. Cecha ta w bardzo dużym stopniu związana jest właśnie z produkcją roślinną, uwarunkowaną przede wszystkim procesami naturalnymi, jak np. fotosynteza.

Do cech charakterystycznych ściśle związanych z produkcją roślinną zaliczyć należy użytkowanie ziemi jako czynnika produkcji oraz dużą zależność rezultatów gospodarowania od warunków klimatyczno-glebowych, a przy ustalaniu metod pomiaru i rozliczania produkcji roślinnej uwzględnić należy przede wszystkim [Kamela-Sowińska i in. 1997, s. 59]:

 wielokierunkowość i duże zróżnicowanie poszczególnych kierunków produkcji,

 sezonowość, różnorodność cyklów produkcji i ich rozbieżność z rokiem obrachunkowym,

 współzależność produkcji roślinnej ze zwierzęcą i przetwórstwem rolnym,

 wytwarzanie produktów zużywanych w kolejnych cyklach,

 otrzymywanie produktów ubocznych.

Rolnictwo w Polsce, w tym dział upraw zbóż, w ostatnim dziesięcioleciu podlegało znacznym przemianom. Były one związane przede wszystkim z akcesją Polski do Unii Europejskiej, a co się z tym wiąże, z dostosowywaniem krajowej polityki rolnej do porządku prawnego Unii Europejskiej oraz wprowadzeniem w 2004 r. narzędzi Wspólnej Polityki Rolnej. Rolnictwo podlega także przemianom w następstwie czynników biologicznych, m.in. wpływowi warunków atmosferycznych. Zmiany

43

klimatyczne determinują sposób użytkowania gruntów, dobór uprawianych gatunków czy stosowanie płodozmianu, z kolei powodzie i inne gwałtowne, niekorzystne zjawiska pogodowe mogą powodować, obok bieżących strat, trwałe lub czasowe wyłączenie gruntów z użytkowania rolniczego [GUS 2011, s. 27].

Powierzchnia zasiewów w Polsce zmniejsza się i wynosi aktualnie nieco ponad 10 mln ha, przy czym powierzchnia zasiewów zbóż wynosi ponad 7,6 mln ha [GUS 2011, s. 29 i 36]. Struktura zasiewów została przedstawiona na poniższych wykresach. Wykres 1.5. przedstawia średnią powierzchnię zasiewów zbóż w Polsce w latach 2008-2012. Zdecydowanie największy udział powierzchni upraw zbóż w Polsce zajmuje pszenica, tj. ponad 27% powierzchni upraw. Istotna jest także powierzchnia upraw innych podstawowych zbóż, do których zalicza się pszenżyto, żyto i jęczmień. Porównywalny areał zajmują mieszanki zbożowe.

Wykres 5. Uprawa zbóż w Polsce w latach 2008-2012 (w tys. ha)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Rynek zbóż, 2013, s. 3].

Podobne wyniki prezentuje wykres 6, na którym przedstawiono średnie zbiory zbóż w Polsce w latach 2008-2012. Pod względem wielkości zbiorów czołowe miejsce zajmuje pszenica, po niej, z o ponad połowę mniejszym zbiorem, plasują się pszenżyto, jęczmień i mieszanki zbożowe.

0 500 1 000 1 500 2 000 2 500

44

Wykres 6. Zbiory zbóż w Polsce w latach 2008-2012 (w tys. ton)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Rynek zbóż, 2013, s. 3].

Co ciekawe, struktura zasiewów nie odpowiada strukturze zbiorów, sytuację tą zaprezentowano w tabeli 1. Pszenica zajmując mniej niż 28% powierzchni zasiewów stanowi ponad 33% zbiorów, podobnie jak kukurydza, która zajmując jedynie ponad 4% powierzchni zasiewów generuje prawie 9% zbiorów. Odwrotna sytuacja dotyczy takich zbóż jak żyto, owies czy mieszanki zbożowe, których udział w powierzchni zasiewów znacznie przekracza udział w sumie zbiorów. Różnice te wskazują na znaczne zróżnicowanie wydajności upraw na danej powierzchni.

Tabela 1. Porównanie udziału zbóż w powierzchni upraw i w wielkości zbiorów w Polsce w latach 2008-2012

pszenica pszenżyto żyto jęczmień owies ^mieszanki _zbożowe kukurydza pozostałe areał upraw (tys. ha) 2 220 1 278 1 197 1 103 543 1 272 361 92 27,52% 15,84% 14,84% 13,67% 6,73% 15,77% 4,48% 1,14% zbiory (tys. ton) 9 284 4 371 3 100 3 701 1 409 3 638 2 386 117 33,15% 15,61% 11,07% 13,22% 5,03% 12,99% 8,52% 0,42% Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Rynek zbóż, 2013, s. 3].

0 1 000 2 000 3 000 4 000 5 000 6 000 7 000 8 000 9 000 10 000

45

Podstawowy podział zbóż obejmuje dwie kategorie: zboża jare i ozime. Rośliny ozime do przejścia całego cyklu rozwoju potrzebują okresu niskich temperatur, co oznacza, że są wysiewane jesienią, wegetują przez okres zimowy i wiosenny, a zbiory następują po jego upływie. Z kolei rośliny jare dla swojego rozwoju nie wymagają okresu niskich temperatur, co oznacza ich wysiew na wiosnę. Dla większości zbóż występują zarówno odmiany jare, jak i ozime. Na ziemiach polskich przeważa uprawa zbóż ozimych, ich plony są znacznie wyższe niż zbóż jarych. Jedynie w przypadku jęczmienia dominują uprawy jare [Rynek zbóż 2013, s.2].

Zdominowanie upraw rolnych przez odmiany ozime wydłuża cykl produkcyjny, a co za tym idzie zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia dnia bilansowego w okresie wegetacji i obowiązku wyceny produkcji niezakończonej. Jest to kolejny argument przemawiający za koniecznością pochylenia się nad zagadnieniem wyceny produkcji rolniczej.

Uprawa zbóż stanowi dział rolniczej produkcji roślinnej. Pojęcie to będzie wykorzystywane w odniesieniu do rolniczej roślinnej produkcji w toku w postaci zbóż, przez przetworzeniem rosnących zbóż na ziarno. Pisząc o wycenie upraw zbóż, autorka traktuje o wycenie zbóż stanowiących produkcję w toku, a zatem znajdujących się na polu uprawnym. Produktem finalnym uprawy zbóż jest ziarno, traktowane jako produkt gotowy. Zagadnienia związane z wyceną ziarna nie zostaną w pracy pominięte, jednakże szczególny nacisk zostanie położony na wycenę zbóż w trakcie wzrostu, a zatem dopóki stanowią one produkcję w toku.