Proponowane zmiany systemu spółdzielczości socjalnej w Polsce

Potencjał rozwojowy spółdzielni socjalnych w  Polsce nie jest dotąd w  pełni wykorzystywany. W  tabeli 2.25 zaprezentowano proponowane zmiany systemu spółdzielczości socjalnej w Polsce wynikające z analiz w niniejszej rozprawie. Po-grupowano je według następujących kategorii zmian: legislacyjnych, współpracy z otoczeniem oraz systemu wsparcia.

Pierwszym elementem ograniczającym rozwój spółdzielczości socjalnej w Polsce są obowiązujące przepisy prawa. Przez środowisko mocno oczekiwana jest ustawa o  przedsiębiorstwie społecznym, ale również ustawa o  spółdzielniach socjalnych wymaga kolejnych nowelizacji. Aby ułatwić rozwój spółdzielczości socjalnej nale-żałoby tym podmiotom uprościć zasady księgowe. Obecny wymóg prowadzenia przez spółdzielnie socjalne ksiąg rachunkowych powoduje podwyższenie kosztów funkcjonowania i  uniemożliwia właściwie prowadzenie księgowości we własnym zakresie nawet, gdy mają stosunkowo niewielkie obroty. Należy również rozwa-żyć dopuszczenie do spółdzielni większej liczby członków z grup niezagrożonych ekskluzją, mieszając ich z osobami zagrożonymi wykluczeniem społecznym. Tacy członkowie mogą wtedy wziąć na siebie ciężar rozwoju działalność spółdzielni oraz stanowić dobry przykład dla zagrożonych wykluczeniem spółdzielców. Spółdzielnie socjalne złożone tylko z osób dotkniętych ekskluzją społeczną często z góry mogą być skazane na niepowodzenie, co może prowadzić do pogłębienia wykluczenia. Mogą się tworzyć swoiste enklawy wykluczonych z rynku pracy.

Kategoria zmian Proponowane zmiany

Legislacyjne • uproszczona rachunkowość,

• zwiększenie dopuszczalnego limitu członków/pracowników niezagrożonych ekskluzją społeczną,

• uproszczenie i doprecyzowanie zasad likwidacji spółdzielni, Współpracy z otoczeniem • poprawa współpracy z władzami samorządowymi (klauzule społeczne,

zamawianie usług, promocja, poręczenia),

• lepsza komunikacja społeczna, wykorzystywanie dobrego wizerunku spółdzielni socjalnych i przedsiębiorczości lokalnej jako źródła przewagi konkurencyjnej,

Systemu wsparcia • wsparcie dla osób przygotowujących się do utworzenia spółdzielni socjalnej,

• ustawienie priorytetów na tworzenie większej liczby spółdzielni socjalnych osób prawnych,

• lepsze wsparcie psychologiczne spółdzielców,

• wprowadzenie praktyk i staży dla nowych spółdzielców w istniejących organizacjach o podobnym profilu,

• zmiany zasad wsparcia pomostowego, • profesjonalizacja OWES-ów,

• wprowadzenie mechanizmów finansowania istniejących spółdzielni, • wprowadzenie stałego wsparcia menadżerskiego,

• większy dostęp do specjalistycznych szkoleń dla spółdzielców, • lustracja na koniec okresu wsparcia przez OWES.

Tabela 2.25. Proponowane zmiany systemu spółdzielczości socjalnej w Polsce

w podziale na kategorie zmian

Źródło: opracowanie własne.

Postulatem często pojawiającym się w  wypowiedziach zarządów spółdzielni socjalnych oraz podmiotów z ich otoczenia, była poprawa współpracy z samorzą-dem lokalnym poprzez wsparcie finansowe lub rzeczowe dla tych organizacji lub preferowanie przy zamówieniach publicznych poprzez stosowanie klauzul spo-łecznych. Porównując organizacje z województwa łódzkiego można zauważyć, że władze dużych miast właściwie nie były dotąd zainteresowane specjalnie rozwo-jem tego sektora i rozwijał się on bez ich wsparcia. Wynikać to może z mnogości organizacji społecznych i gospodarczych w dużych ośrodkach, przez co spółdziel-nie socjalne giną w ich gąszczu. Inaczej mają się sprawy w mspółdziel-niejszych gminach i miastach, gdzie wpływ spółdzielni socjalnych na otoczenie społeczno-gospodar-czej był zdecydowanie bardziej widoczny, więc i władze samorządowe w większym stopniu były zainteresowane niesieniem pomocy tym organizacjom.

Pomoc spółdzielniom socjalnym jest opłacalna dla samorządu, bo wpływa na rozwój lokalny. Wspieranie spółdzielni socjalnych, np. za pomocą klauzul spo-łecznych, powoduje, że środki z budżetu samorządu inwestowane są w lokalne przedsięwzięcia, które wpływają na wzrost popytu lokalnego100. Klauzule społecz-ne i wspieranie różnych przedsiębiorstw społecznych to właściwie jedyny sposób, aby środki budżetowe inwestować w przedsiębiorstwa lokalne. Ważne jest rów-nież, aby władze samorządowe różnych szczebli aktywnie wspierały promocję

ekonomii społecznej, w tym spółdzielczości socjalnej, co powinno przełożyć się na lepszy wizerunek tych podmiotów w oczach społeczeństwa, czy potencjalnych partnerów biznesowych. Dodatkowo przekazanie spółdzielniom socjalnym przez gminy dostarczania usług komunalnych, czy usług społecznych może być formą komercjalizacji wielu jednostek budżetowych gmin i powiatów.

Zmian wymaga system wsparcia nowopowstających spółdzielni socjalnych. Już na etapie tworzenia tych organizacji, należy rozważyć wprowadzenie wspar-cia dla osób przygotowujących się do otworzenia spółdzielni, gdyż obecnie przez okres szkoleń (około rok) muszą pozostawać bezrobotne, zazwyczaj bez żadnej pomocy finansowej. To odstrasza wiele osób od podjęcia działalności w tej for-mie prawnej, gdyż muszą for-mieć zabezpieczone jakieś źródło utrzymania przez tak długi czas pozostawania bez pracy. Ponadto, należy bardziej nastawić się na tworzenie spółdzielni socjalnych osób prawnych, do których trafiają tylko najbar-dziej potrzebujący działań inkluzyjnych. Należy położyć większy nacisk na po-prawę komunikacji i integrację członków spółdzielni socjalnych, gdyż konflikty były jedną z częstszych przyczyn likwidacji spółdzielni. Poza tym, warto ujawnić przyszłym spółdzielcom wszystkie aspekty, zagrożenia jakie wiążą się z prowadze-niem działalności w tej formie prawnej. Wydaje się, że OWES-y walczące o osią-gnięcie wskaźnika utworzonych spółdzielni nie zawsze odpowiednio informowały przyszłych spółdzielców o czekających ich wyzwaniach i problemach. Być może należałoby uwzględnić w systemie obowiązkowe staże lub praktyki dla przyszłych spółdzielców w innych tego typu podmiotach. Rozsądnym wydaje się również po-stulat zmiany zasad wsparcia pomostowego dla spółdzielni, aby środki im prze-kazywane malały z miesiąca na miesiąc, przez co od początku przygotowywano by spółdzielców do usamodzielnienia się. Obecny system jednakowego wsparcia przez pierwszy rok działalności nie zmusza w tym czasie do podjęcia wystarczają-cych wysiłków, aby osiągać samowystarczalność. Po roku jednak wielu zderza się z twardą rzeczywistością.

Braki dostrzeżono także w systemie wsparcia dla istniejących podmiotów. Same OWES-y powinny posiadać stałą, profesjonalną ofertę dla podmiotów ekonomii społecznej, dlatego należy rozważyć odejście od działalności projektowej. W sys-temie brakuje też mechanizmów finansowania działalności spółdzielni socjalnych, nawet zwrotnych, które ze względu na swoją niską wiarygodność kredytową nie mają szans na dostęp do kredytów. Spółdzielniom należy zaoferować realną pomoc operacyjną, np. poprzez wprowadzenie do spółdzielni profesjonalnych menadże-rów lub konsultantów. Warto by objąć spółdzielnie socjalne większym nadzorem i okresowym sprawdzaniem postępów w zarządzaniu przedsiębiorstwem, szcze-gólnie w okresie otrzymywania wsparcia pomostowego. Być może warto by było pod koniec okresu wsparcia objąć obowiązkowo spółdzielni lustracjami ze strony OZRSS. W ten sposób byłaby również lepsza kontrola nad działalnością OWES-ów. Spółdzielcom często też brakuje możliwości uczestnictwa w  specjalistycznych szkoleniach, kończących się uzyskaniem uprawnień zawodowych i certyfikatów,

które mogą być przydatne w ich dalszej karierze zawodowej. Pomoc marketingowa udzielana spółdzielniom nie powinna się kończyć na przedstawieniu pomysłów na reklamę, ale również finansować takie działania. Obecnie spółdzielnie dostają ciekawe propozycje promocji, ale nie mają pieniędzy na ich wdrożenie. Należa-łoby utrzymywać stałą pomoc psychologiczną dla spółdzielców socjalnych, aby wzmocnić skuteczność reintegracji społeczno-zawodowej.

Zmiana musi się również dokonać w samych spółdzielniach, które nie wyko-rzystują potencjału jaki wiąże się z tą formą prawną. Tylko pojedyncze podmioty budowały przewagę konkurencyjną w oparciu o dobry wizerunek spółdzielni so-cjalnych, lokalne korzenie organizacji, czy współpracę z organizacjami niepublicz-nymi. Niewiele więcej organizacji opierało się na innowacyjności i funkcjonowa-niu w niszy rynkowej. Na tych polach spółdzielnie socjalne powinny poprawić swoją działalność, gdyż tu znajduje się niewykorzystany potencjał tych organizacji.