w województwie łódzkim
2.5. Skuteczność społeczno-ekonomiczna spółdzielni socjalnych w województwie łódzkim
W rozdziale 1.6 wybrano dwie metody za pomocą, których dokonano oce-ny skuteczności społeczno-ekonomicznej spółdzielni socjaloce-nych w wojewódz-twie łódzkim. Pierwsza zaproponowana za A. Karwińska i D. Wiktor to analiza podmiotów ekonomii społecznej według 7 kategorii, aby należycie i wielowąt-kowo ocenić ich skuteczność społeczno-ekonomiczną. Tabela 2.23 podsumo-wuje funkcjonowanie spółdzielni socjalnych w województwie łódzkim w ra-mach tych kategorii.
Kategoria oceny Ocena spółdzielni socjalnych +/–
Skuteczność W ocenie praktycznie wszystkich podmiotów z otoczenia, spółdzielnie socjalne moż-na uznać za dość skuteczne narzędzie reintegracji zawodowej. Same spółdzielnie w zdecydowanej większości wskazały, że osiągają założone cele.
+
Wydajność
Badane spółdzielnie socjalne w zdecydowanej większości potrafiły osiągnąć założo-ne sobie wcześniej cele. Potrafiły korzystać ze wsparcia z różnorodnych źródeł. Prze-prowadzone badania wskazują, że spółdzielnie nie wykorzystują w pełni potencjału do osiągania przewagi konkurencyjnej jaki był związany z innowacyjnością, lokalny-mi korzenialokalny-mi organizacji, czy dobrym wizerunkiem spółdzielczości socjalnej.
+/–
Planowanie
Spółdzielnie na etapie tworzenia były przygotowywane do działalności na podsta-wie planów. Spośród badanych spółdzielni zdecydowana większość działa w oparciu o strategię, misję i biznesplan. Co ważne, w większości udaje się te plany realizować. +
Refleksyjność
Według podmiotów z otoczenia, wśród spółdzielni socjalnych pojawiał się problem z refleksyjnością. Organizacje te wykazywały się małą elastycznością względem zmieniających się warunków rynkowych. Miały problem z dostosowaniem się, gdy przyjęta formuła działalności wyczerpywała się, bądź okazywała się błędna. Zdarzały się jednak pojedyncze odwrotne przypadki, gdy dzięki zmianie koncepcji działania podmiot utrzymywał się na rynku.
–
Innowacyjność
Według podmiotów z otoczenia innowacyjność była jednym z istotniejszych czynni-ków decydujących o sukcesie poszczególnych spółdzielni. Same spółdzielnie wśród czynników sukcesu rzadziej wymieniały innowacyjność. Oceniając zakres prowadzo-nej działalności można odnieść wrażenie, że zdecydowanie większą innowacyjnością i kreatywnością wykazywały się spółdzielnie socjalne osób fizycznych, które często oferowały produkty i usługi niszowe, często nigdzie indziej nie spotykane na lokal-nym rynku.
Uniwersalność
Spółdzielnie socjalne osób prawnych są zazwyczaj bardziej uniwersalne i przy speł-nieniu odpowiednich warunków (np. zaangażowanie władz samorządowych) po-dobne działalności mogą być z powodzeniem lokowane w innych miejscach. Trud-niejsze do rozpowszechnienia są najbardziej kreatywne spółdzielnie socjalne osób fizycznych, gdyż dla tego typu działalności potrzeba ludzi o bardzo specyficznych umiejętnościach, wiedzy i kontaktach środowiskowych.
+/–
Etyczność
Zdecydowana większość spółdzielni socjalnych prowadzi działalność z poszano-waniem praw swoich pracowników, co wynika z ich prawa do współdecydowania w organizacji. Spółdzielnie prowadzą działalność w taki sposób, żeby nie szkodzić też swojemu otoczeniu, co więcej, ich działalność ma zazwyczaj pozytywny wpływ na społeczne otoczenie tych organizacji.
+
Tabela 2.23. Analiza spółdzielni socjalnych w województwie łódzkim według kategorii A. Karwińskiej i D. Wiktor Źródło: opracowanie własne.
Analizując spółdzielczość socjalną według wyżej wymienionych kryteriów, można stwierdzić, że spółdzielnie socjalne wykazywały się dość wysoką skutecz-nością społeczno-ekonomiczną. Skuteczność, planowanie i etyczność były naj-mocniejszymi stronami tych organizacji. W przypadku spółdzielni socjalnych osób prawnych był nią również uniwersalizm, a osób fizycznych innowacyjność. Organizacje te powinny więcej uwagi poświęcić jednak wydajności, szczególnie w aspekcie wykorzystania potencjału sektora spółdzielni socjalnych. Należy rów-nież poprawić refleksyjność organizacji, które powinny lepiej dostosowywać się do zmiennych uwarunkowań rynkowych. Skoro organizacje te działały skutecznie pod względem społeczno-ekonomicznym to oznacza, że ich cele związane z rein-tegracją społeczno-zawodową osób zagrożonych wykluczeniem społecznym też były realizowane.
Uzupełnieniem analiz skuteczności społeczno-ekonomicznej spółdzielni so-cjalnych będzie przegląd wskaźników rezultatów działalności przedsiębiorstw społecznych zaproponowanych przez H. Haugh99. Analizę tych wskaźników za-wiera tabela 2.24, a prowadzona była na podstawie przeprowadzonych badań.
Rezultaty Jednostka Przedsiębiorstwo Społeczność Region
Ekonomiczne
bezpośrednie Pracownicy otrzymują regularne wynagrodze-nia, zazwyczaj w wysokości odpowiadającej płacy minimal-nej (+) Zatrudniają przynaj-mniej 5 pracowników, ale w pojedynczych przypadkach zatrud-nienie bywa wyższe. Dochody zazwyczaj były zbyt niskie aby pozwala-ły na rozwój. Przychody pozahandlowe pocho-dziły głównie ze źródeł publicznych, rzadko od sponsorów. (+/–)
Dzięki pracy OWES-ów powstało 61 spółdzielni socjalnych oraz około 400 nowych miejsc pracy od 2009 roku. (+)
Dzięki pracy OWES-ów powstało 61 spółdzielni socjal-nych oraz około 400 nowych miejsc pracy od 2009 roku. (+)
Ekonomiczne
pośrednie Spółdziel-cy socjalni rozwijają swoje kompetencje, dzięki czemu poprawiają szansę na za-trudnienie. (+) Wzrost przepływów pieniężnych był w dużej mierze spo-wodowany wsparciem organizacji ze środków publicznych. Inno-wacyjne i kreatywne organizacje występują tylko wśród spółdzielni socjalnych osób fizycz-nych. (+/–)
Spółdzielnie socjalne po-wodują dodatkowy popyt lokalny, co przekłada się na wzrost przepływów pieniężnych, wzrost lokalnych przychodów podatkowych, wzrost dobrobytu lokalnej spo-łeczności. Mogą również wpływać na tworzenie dodatkowych miejsc pracy u dostawców. (+)
Spółdzielnie socjalne powodują dodatkowy popyt w regionie, co przekłada się na wzrost przepływów pieniężnych, wzrost przycho-dów podatkowych, wzrost dobrobytu społeczności regio-nu. Mogą również wpływać na tworzenie dodatkowych miejsc pracy w regionie oraz na oszczędności w systemie pomocy społecznej. (+)
Społeczne
bezpośrednie Poprawę jakości życia odnotowa-no u połowy spółdzielców , a poprawę do-stępu do usług u mniej niż połowy. (+/–) Zdecydowana więk-szość spółdzielni miała sformułowaną misję, która miała za zadanie jednoczyć członków w dążeniu do zamie-rzonych celów. (+)
Spółdzielnie socjalne dostarczają produkty i usługi często istotne z punktu widzenia spo-łeczności lokalnej. Dodat-kowo, usługa społeczna w postaci zatrudnienia socjalnego niesie do-datkowe korzyści dla spo-łeczeństwa. Spółdzielnie niosą też wkład w kapitał społeczny tworząc nowe powiązania w lokalnej społeczności. (+)
Spółdzielnie socjalne dostar-czają produkty i usługi często istotne z punktu widzenia spo-łeczności lokalnej. Dodatkowo, usługa społeczna w postaci zatrudnienia socjalnego niesie dodatkowe korzyści dla społe-czeństwa. Spółdzielnie niosą też wkład w kapitał społeczny tworząc nowe powiązania w lokalnej społeczności. (+)
Społeczne
pośrednie U większości ba-danych nastąpił wzrost: – wiary w siebie – niezależności – szacunku do siebie – sieci relacji (+) Sama spółdzielnia stwarza dla swoich pra-cowników i członków możliwość interakcji społecznej. Dzięki tworzeniu spółdzielni przez OWES-y powstają sieci kontaktów międzyor-ganizacyjnych oraz zaufanie międzyorgani-zacyjne (+) Duży wpływ na społeczność lokalną poprzez zaangażowanie społeczności w działanie, zwiększenie interakcji społecznych i różnego typu współpracy. Rośnie własna determinacja członków społeczności oraz ich niezależność. (+)
Spółdzielni socjalnych jest jeszcze zbyt mało i są zbyt małymi organizacjami by wpływały realnie na żywotność regionu, czy wzrost atrakcyjności regionu jako miejsca do życia, pracy i odwiedzania (+/–) Środowiskowe bezpośrednie Około 1/3 ba-danych odczuło podniesienie atrakcyjności miasta/gminy, jako miejsca do pracy (+/–) Tylko pojedyncze spółdzielnie remontują stare budynki, czy pomieszczenia lub wy-korzystują nieużywany majątek. (–)
Sporadycznie się zdarza, że spółdzielnie wpływają na regenerację infrastruk-tury w społeczności. (–)
Spółdzielnie raczej nie mają wpływu na regenerację infra-struktury w regionie. (–)
Środowiskowe
pośrednie Około 1/3 bada-nych spółdziel-ców odczuła podniesienie atrakcyjności gminy/miasta, jako miejsca do życia i odwie-dzania (+/–) Praca w spółdzielniach socjalnych może dla ich członków podnosić atrakcyjności miejsca, jako miejsca do życia i odwiedzania (+/–)
Spółdzielnie socjalne mogą podnosić atrakcyj-ności społeczatrakcyj-ności, jako miejsca do życia, pracy i odwiedzania. Mogą mieć również wkład w lokalny kapitał ekologiczny. (+/–)
Spółdzielnie raczej nie mają wpływu wzrost atrakcyjności regionu, jako miejsca do życia, pracy i odwiedzania. Mają znikomy choć pozytyw-ny wkład w plan zrównoważo-nego rozwoju, czy w regional-ny kapitał ekologiczw regional-ny. (–)
Tabela 2.24. Analiza spółdzielczości socjalnej w województwie łódzkim według wskaźników rezultatów
działalności przedsiębiorstw społecznych H. Haugh
Analizując wskaźniki z grup ekonomicznych i społecznych, można powiedzieć, że spółdzielnie socjalne były bardzo skutecznymi przedsiębiorstwami społeczny-mi. Zdecydowanie słabiej wypada analiza tych organizacji w kategoriach środowi-skowych, gdyż niewielka liczba spółdzielni oraz pracujących w nich ludzi powo-duje, że mają raczej nieduży wpływ na swoje otoczenie społeczno-ekonomiczne. Spółdzielnie socjalne osiągały bardzo dobre rezultaty w stosunku do pojedynczych pracowników lub członków, nieco gorsze jeśli chodzi o przedsiębiorstwo, społe-czeństwo, czy region, co wynikało z dość słabych efektów środowiskowych dla tych kręgów. Należy jednak oczekiwać, że przyrost liczby spółdzielni socjalnych i ich beneficjentów w przyszłości doprowadzi do zdecydowanej poprawy rezulta-tów środowiskowych, dzięki czemu efekty w kręgu przedsiębiorstwa, społeczności i regionu, również poprawią się.
Analizowane wskaźniki jasno wskazują, że spółdzielnie socjalne są dość sku-tecznym narzędziem inkluzji społecznej, co może być zauważalne na poziomie lokalnym. Dalszy rozwój tych organizacji powinien doprowadzić również do sy-tuacji, gdy ich skuteczność będzie odczuwana również w skali regionu, czy kraju. Stąd dla poprawy przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu istotne jest dalsze wspieranie rozwoju spółdzielczości socjalnej w Polsce.