Sam fakt, że spółdzielnie socjalne oferują pracę osobom zagrożonym wy-kluczeniem społecznym powoduje, iż zatrudnieni w tych organizacjach prze-chodzą proces reintegracji społeczno-zawodowej. Działalność na otwartym rynku wymusza na spółdzielcach nieustanną profesjonalizację, zwiększanie jakości świadczonych usług oraz coraz sprawniejszą obsługę klientów. Prowa-dzenie biznesu w formie spółdzielni socjalnej pozwala zatem na uzupełnienie oraz podniesienie kwalifikacji zawodowych, bądź też zupełną reorientację za-wodową każdego z członków spółdzielni. Dodatkowo, konieczność współde-cydowania, poszukiwania wspólnych rozwiązań w grupie, co związane jest ze strukturą spółdzielni socjalnej, daje szanse na rozpoczęcie procesu integracji społecznej64.
Popularność spółdzielni socjalnych, jako podmiotów ekonomii społecznej może wynikać stąd, że swoją działalność opierają na pracy grupy, co niesie za sobą szereg korzyści, takich jak:
64 A. Sobol, Społeczne aspekty działalności spółdzielni socjalnych, Ogólnopolski Związek Rewizyjny Spół-dzielni Socjalnych oraz Krajowa Rada Spółdzielcza, Warszawa 2009, s. 33.
1. Członkowie spółdzielni socjalnych czują się bezpieczniej, są bardziej pewni siebie, mniej wątpią we własne możliwości. Dzięki grupie są bardziej odporni na zagrożenia płynące z zewnątrz.
2. Członkowie spółdzielni socjalnych czują się ważni i wyróżnieni, a inni trak-tują ich z poważaniem, bo mają coś własnego oraz mieli odwagę i determinację, żeby taką organizację założyć.
3. Dzięki uznaniu ze strony innych wzrasta samoocena spółdzielców socjal-nych i ich wiara we własne możliwości.
4. Spółdzielnia socjalna zaspokaja potrzebę przynależności – członkowie czują się potrzebni, użyteczni, należą do określonej komórki społecznej.
5. Członkowie spółdzielni czerpią siłę z grupy do realizacji zadań, których za-pewne nie podjęliby się w pojedynkę.
6. Do wykonania niektórych zadań potrzebna jest kombinacja umiejętności i wiedzy różnych osób, więc grupa staje się niezbędna do ich realizacji.
7. Działając w grupie zmniejsza się ryzyko popełnienia błędu. 8. Grupa ma więcej kontaktów i znajomych od pojedynczych osób.
9. Grupa pobudza kreatywność i motywuje do bardziej efektywnego działania wszystkich jej członków.
10. Działając w grupie spółdzielcy zyskują nowych przyjaciół i utrwalają daw-ne przyjaźnie.
11. Pracując w grupie członkowie wiele uczą się od innych i od siebie nawzajem. 12. Członkowie grupy udzielają sobie wsparcia w trudnych chwilach – poka-zują, że warto działać pomimo pojawiających się trudności.
13. Praca w grupie uczy jak rozwiązywać konflikty, komunikować się z innymi czy panować nad wybuchami złości. To, co powstrzymuje członków spółdzielni od niewłaściwych zachowań, to poczucie wstydu, odczuwane przed innymi członka-mi grupy.
14. Spółdzielnie socjalne uczą demokracji dzięki takiemu systemowi podej-mowania decyzji65.
Wiele z wymienionych wyżej korzyści obejmuje kompetencje cenione przez wielu pracodawców. Tym samym, osoby pracujące w spółdzielniach socjalnych podnoszą swoje kwalifikacje dzięki czemu są lepiej przygotowane do skutecznego konkurowania na otwartym rynku pracy.
Wprowadzenie do systemu spółdzielczości socjalnej możliwości zakładania takich organizacji przez osoby prawne spowodowało, że spółdzielczość socjalna zaczęła oferować dwie ścieżki inkluzji społecznej. Jedna, daje możliwość przystą-pienia do istniejących organizacji w charakterze pracownika. Druga to założenie nowej organizacji i zostanie przedsiębiorcą, współprowadząc i współdecydując o wszelkich aspektach działalności spółdzielni. Zgodnie z założeniami
profilowa-65 J. Kliombka-Jarzyna, Psychospołeczne aspekty funkcjonowania spółdzielni socjalnych, [w:] Z. Janowska (red.), Spółdzielczość socjalna drogą do aktywności zawodowej i przeciwdziałania wykluczeniu
nia bezrobotnych pierwsza ścieżka jest przeznaczona raczej dla osób z III profilu, a druga ścieżka dla I profilu66.
Zanim wprowadzono profilowanie bezrobotnych naturalny podział spółdziel-ców socjalnych na te dwie ścieżki dokonał się samoczynnie. Ścieżka związana z założeniem własnej spółdzielni (przedsiębiorcza) była częściej wybierana przez osoby o dość dobrym wykształceniu i stabilnej sytuacji życiowej, którzy chwilowo nie mieli pracy. Dla takich ludzi prowadzenie spółdzielni socjalnej można uznać za nowe wyzwanie i doświadczenie, przy okazji rozwiązujące problem bezrobocia, dające przy tym dużo satysfakcji i szansę na samorealizację. Druga ścieżka (pracy najemnej w istniejących spółdzielniach) skierowana jest do osób w zdecydowa-nie trudw zdecydowa-niejszym położeniu życiowym, które ze względu na braki wykształcenia i umiejętności od dawna pozostają poza rynkiem pracy, a spółdzielnia oferując im stabilne zatrudnienie odbudowuje ich zdolność do samodzielnego poszukiwania pracy u innych pracodawców w przyszłości. Wprowadzenie takich osób od razu na ścieżkę przedsiębiorczą z dużym prawdopodobieństwem skończyłoby się nie-powodzeniem i pogłębieniem ich problemów życiowych.
Tym samym, beneficjentów spółdzielni socjalnych można podzielić na dwie dość odmienne grupy:
• założycieli spółdzielni – działających w spółdzielniach socjalnych zało-żonych przez osoby fizyczne. Pracują w spółdzielni od samego początku i najczęściej są współtwórcami pomysłu na jej założenie. Osoby te charak-teryzują się dość dużą samodzielnością i przedsiębiorczością, a spółdzielnia socjalna jest dla nich jednym z możliwych sposobów na rozwiązanie pro-blemów życiowych. Można powiedzieć, że ich proces reintegracji społecz-no-zawodowej jest już na wstępie dość mocno zaawansowany.
• pracowników spółdzielni – zatrudnianych najczęściej w spółdzielniach socjalnych osób prawnych, choć zdarzają się również pojedyncze osoby w spółdzielniach osób fizycznych. Przystąpili oni do istniejących spółdziel-ni, tym samym nie mieli wpływu na początkową ideę utworzenia organiza-cji. Często są tylko pracownikami najemnymi i nie mają praw członka spół-dzielni. To osoby o zdecydowanie mniejszej samodzielności, które znalazły się bardzo daleko od otwartego rynku pracy, a spółdzielnia socjalna jest dla nich szansą na rozpoczęcie procesu reintegracji społeczno-zawodowej. Proces reintegracji społeczno-zawodowej przebiega nieco lepiej w grupie za-łożycieli, którzy już na początku podjętej drogi zawodowej mają lepsze rokowa-nia – spółdzielczość socjalna jest dla nich jednym ze sposobów na życie. Można się spotkać wręcz z argumentem, że grupa założycieli spółdzielni, gdzie większość to ludzie młodzi i dobrze wykształceni, tak naprawdę w ogóle nie jest dotknięta wykluczeniem społecznym. Jednak fakt, że ci ludzie często przez wiele lat po
stu-66 Art. 33 ust. 2c, Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. 2004 Nr 99 poz. 1001 z późn. zm.)
diach pracują głównie dorywczo, często poniżej swoich kwalifikacji, zatrudnieni na umowy cywilno-prawne przeczy takim twierdzeniom. Spółdzielczość socjalna daje im szansę na usamodzielnienie się, wzięcie we własne ręce odpowiedzialności za swoje życie i pracę. Dzięki temu, nawet gdy częściowo wykonują proste prace fizyczne, uzyskują poczucie sprawstwa w organizacji, rozwijają szereg kompetencji związanych z prowadzeniem biznesu i pracą w zespole. Dodatkowo, jest również szansa, że w spółdzielniach socjalnych założonych przez osoby ambitne i kre-atywne zatrudnienie znajdą również osoby bardziej oddalone od otwartego rynku pracy. Zatem, z punktu widzenia interesu społecznego prowadzenie reintegracji zawodowej w obu tych grupach jest równie ważne.
Z punktu widzenia publicznych służb zatrudnienia istotne jest, że prowadzenie reintegracji zawodowej poprzez spółdzielnie socjalne można uznać za efektywne finansowo i środowiskowo. Organizacje te generują przychody i wydatki, dzięki czemu obniża się wysiłek finansów publicznych w procesie aktywizowania osób bezrobotnych. Przy okazji praca spółdzielców pozwala osiągnąć założone cele ak-tywizacji zawodowej i prowadzi do samodzielności ekonomicznej. Zatem dalszy proces wspomagania rozwoju spółdzielczości socjalnej i jej promowania może podnieść efektywność ekonomiczną całego sektora i przyciągnąć do siebie kolej-nych bezrobotkolej-nych, odciążając tym samym Fundusz Pracy i służby rynku pracy67. Spółdzielczość socjalna jest stosunkowo młodą i jeszcze mało rozwiniętą formą przedsiębiorczości społecznej. Mimo wszystko zdaje się być formą bardzo potrzeb-ną, a odpowiednio wspierana i kierowana, przynosi duże korzyści dla społeczności lokalnej. Po pierwsze, może zajmować się dostarczaniem usług mało rentownych dla przedsiębiorców komercyjnych, a ważnych dla rozwoju lokalnego. Po drugie, zmienia postawy spółdzielców i ich otoczenia, z narzekających na swój los od-biorów pomocy społecznej na aktywnych, przedsiębiorczych obywateli, biorących sprawy w swoje ręce. Spółdzielnie rozwijają się przede wszystkim tam, gdzie są do-brze rozwinięte instytucje wsparcia oraz jest dużo mieszkańców, a niekoniecznie największe zapotrzebowanie na społeczną i zawodową reintegrację mieszkańców.
67 J. Kawa, Proces tworzenia spółdzielni socjalnej a uwarunkowania rynku pracy [w:] A. Organiściak-Krzykow-ska (red.), Współczesne aspekty rynku pracy, UWM w Olsztynie i IPiSS, Olsztyn–Warszawa 2013, s. 159.