przebieg i etapu badania

Realizacja badania w szkołach została poprzedzona wielomiesięczną pracą nad narzędzia-mi badawczynarzędzia-mi, zakończoną przeprowadzeniem badania pilotażowego. Objęto ninarzędzia-mi ogól-nopolską, losową próbę 12 gimnazjów. Głównym celem pilotażu było sprawdzenie trafności i rzetelności pytań zastosowanych w kwestionariuszach przygotowanych przez zespół ba-dawczy oraz weryfikacja procedur przeprowadzania badania w szkole. W szkołach badanych podczas pilotażu wylosowano oddziały (jeden lub dwa), w których przeprowadzono badanie.

Po poprawkach kwestionariuszy, dokonanych na podstawie wyników badania pilotażowe-go, przystąpiono do badania zasadniczego. Na początku zwrócono się listownie do dyrekto-rów z prośbą o wyrażenie zgody na udział szkoły w badaniu. Do szkół wysłano także formularz zgody na badanie, informację o celach i zakresie badania oraz list od ministra edukacji.

Badanie realizowane było przez ankieterów posiadających doświadczenie w

prowadze-psycholodzy. Zostali oni przeszkoleni oraz otrzymali szczegółowe procedury realizacji badania i informacje na temat samego projektu. Umożliwiło to zarówno realizację badania we wszyst-kich klasach i szkołach według tej samej procedury, jak i przygotowanie badaczy do kontaktu z dyrektorami i pracownikami szkół.

Na ankieterze spoczywał obowiązek uzyskania zgody rodziców na udział ich dzieci we wszystkich etapach badania. Był to kluczowy element rekrutacji szkół, który często rozstrzy-gał o pozostaniu szkoły w próbie badawczej. Rodzice uczniów otrzymywali odpowiedni list zapowiedni, kwestionariusz ankiety oraz formularz zgody na realizację badań i przetwarzanie danych osobowych. Szczegółowe rozwiązania stosowane w szkołach w związku z dystrybu-cją tych dokumentów były różnorodne: materiały dystrybuował ankieter, pracownik placówki (wychowawca lub dyrektor szkoły) za pośrednictwem uczniów lub podczas zebrań z rodzica-mi. Wypełnione kwestionariusze odbierał ankieter (nie mogły być przechowywane w szkole), zapewniając poufność uzyskanych danych. Po uzyskaniu zgód rodziców, ankieter równole-gle przystępował do realizacji badań kwestionariuszowych uczniów (audytoryjnych) oraz na-uczycieli i dyrektorów (ankiety przeznaczone do samodzielnego wypełniania). W tym samym czasie psycholog przeprowadzał z uczniami badanie inteligencji. Po zebraniu kwestionariu-szy, sprawdzeniu kompletności ich wypełnienia oraz zrealizowaniu badań uczniów, ankieter przygotowywał protokół zbiorczy z realizacji badania oraz przekazywał komplet materiałów badawczych firmie realizującej badanie.

Cały przebieg badania w szkołach był objęty kontrolą przeprowadzaną przez osoby nieza-leżne od firmy badawczej. Kontrolę zrealizowano w 10 gimnazjach. Zadaniem kontrolera było sprawdzenie, czy badanie przeprowadzane jest według instrukcji przygotowanej przez zespół EWD. Sama kontrola odbywała się w momencie badania ankietowego uczniów. Wykazała ona pewne uchybienia w realizacji badania, które jednak nie wpływały negatywnie na jakość zebranych danych. Uwagi dotyczące realizacji badania w skontrolowanych szkołach były na bieżąco przekazywane firmie badawczej. Pomimo drobnych nieprawidłowości sposób prze-prowadzenia badania w szkołach należy uznać za zgodny z założoną procedurą badania oraz obowiązującymi standardami.

Badanie zasadnicze, rozpoczęte na początku lutego 2010 roku, powinno było zakończyć się do końca marca 2010 roku. Niestety, z powodów trudności realizacyjnych, nie udało się firmie badaw-czej utrzymać tego terminu – ostatecznie badanie zostało zakończone pod koniec maja 2010 roku.

Największe problemy sprawiło zebranie zgód rodziców na uczestnictwo dzieci w badaniu.

Niewystarczająca liczba zgód (poniżej 70% liczebności klasy) była najczęstszym powodem wykluczenia szkoły z badania, zwłaszcza w warstwach, w których znajdowały się najliczniejsze szkoły (co zwykle było tożsame z lokalizacją szkoły w średnim lub dużym mieście). Zdarzały się przypadki wielokrotnego wyboru szkoły rezerwowej do badania w danej warstwie. Miało

to miejsce, gdy kolejne szkoły rezerwowe z różnych przyczyn były wykluczane z badania.

Opóźniało to znacznie realizację badania.

Opóźnienia wynikały także z organizacji roku szkolnego. W początkowym etapie opóź-nienia w rekrutacji i przeprowadzeniu badaniach w szkołach powodowane były przerwą świąteczną. Natomiast w końcowym etapie badania szkoły niechętnie zgadzały się na udział w badaniu z powodu egzaminów gimnazjalnych (odbywały się one pod koniec kwietnia).

Terminy badań w szkołach z powodu sesji egzaminacyjnej przesuwane były na maj.

Ostatnim czynnikiem wpływającym na opóźnienie badania była katastrofa samolotu w Smoleńsku 10 kwietnia 2010 roku. W czasie następującego po niej tygodnia, objętego żało-bą narodową, nie przeprowadzano badań ani nie rekrutowano szkół.

Analiza wymienionych trudności wskazuje, że szybsze rozpoczęcie realizacji badania w szko-łach mogłoby pozwolić na ukończenie go w terminie. Jednak największa przeszkoda w realizacji, odmowy rodziców, prawdopodobnie w taki sam sposób utrudniałyby sprawne przeprowadzanie badań. Niestety, nie znamy dokładnych przyczyn, dla których rodzice nie wyrażali zgody na udział swoich dzieci w badaniach, dlatego trudno rozważać możliwości zmniejszenia odsetka odmów w przyszłych badaniach. Wiemy jednak, że zdecydowanie częściej sytuacja tego typu miała miej-sce w dużych szkołach znajdujących się w średnich i dużych miastach. Ta informacja może stano-wić pomocną wskazówkę podczas realizacji następnych badań tego typu. Szkoły zlokalizowane w średnich i dużych miastach powinny zostać objęte szczególną uwagą.

1.4. etap ii

1.4.1. próba badawcza oraz stopy realizacji w grupach respondentów

Celem II etapu badania był pomiar osiągnięć szkolnych przed rozpoczęciem intensywnych przygotowań do egzaminu gimnazjalnego. Próbę badawczą stanowili uczniowie z wylosowanych szkół i oddziałów, dla których w I etapie uzyskano zgody rodziców na uczestnictwo w badaniu.

Liczebność próby na I i II drugim etapie powinna być zatem zbieżna. Tak nie jest, gdyż pewna liczba uczniów musiała zostać usunięta z zasadniczej próby z powodów losowych (zmiana szkoły, długo-trwała choroba, kalectwo bądź śmierć). Ostatecznie, w próbie II etapu znalazło się 94% uczniów, stanowiących próbę I etapu (czyli podstawową próbę całego badania panelowego).

Podczas II etapu badania założono dwa progi realizacyjne. Pierwszy z nich dotyczył szkół, drugi uczniów. Założono, że minimalnym progiem realizacji badania jest 145 szkół, w których udało się przebadać minimum 80% uczniów objętych badaniem. W badaniu wykorzystano dwa rodzaje testów: czytania oraz matematyki. Ucznia uznawano za przebadanego, jeśli wy-pełnił oba narzędzia.

tabela 5. próba ii etapu badań panelowych wraz z poziomami realizacji

Badanie udało się zrealizować z bardzo wysokimi progami realizacyjnymi. W każdej ze szkół, zrealizowano badanie uczniowskie na poziomie minimum 80% – oznacza to, że wszyst-kie ze 150 szkół zostały zachowane w próbie badawczej. Realizacja w całej próbie uczniów wyniosła 90,3% w stosunku do próby II etapu badania.